سرسبزی در دل صحرا

کرم‌های پنبه با رنگ صورتی همواره مایه هراس پنبه‌کاران بوده‌اند. این حشره با طول کمتر از یک اینچ اشتهایی سیری‌ناپذیر برای خوردن بذرهای پنبه دارد. عفیر شلام که دوران کودکی را در مزرعه‌ای اشتراکی (Kibbutz) در گینوسار در شمال اسرائیل گذرانده است مجبور بود هر روز صبح زود از خواب بیدار شود و برگ‌های گیاهان را از نظر آلودگی به این آفت بررسی کند. او به خاطر می‌آورد که پیدا کردن حشرات واقعاً دشوار بود.  اکنون پیدا کردن این دشمن آسان‌تر شده است. چهار سال پیش آقای شلام با همکاری چند نفر شرکتی به نام تارانیس (Taranis) را تاسیس کردند که با استفاده از تصویربرداری با رزولوشن (وضوح) بالا از طریق پهپاد، هواپیما و ماهواره مشکلات موجود در مزارع از قبیل کرم پنبه، بیماری‌ها، خشکی زمین و کمبود مواد مغذی را تشخیص می‌دهد. سرمایه‌گذاران به این شرکت پیوستند و تارانیس در ماه نوامبر 20 میلیون دلار سرمایه جمع کرد.

اسرائیل که با اقلیمی خشک و همسایگانی متخاصم مواجه شده است مجبور است برای بقای خود دست به نوآوری بزند. تارانیس نمونه کوچکی از پیشرفت‌های خیره‌کننده در زمینه فناوری کشاورزی است. بیش از 500 شرکت در این حوزه فعال هستند که تعداد آنها تقریباً دو برابر شرکت‌های فعال در حوزه پراهمیت امنیت سایبری است. پنج سال قبل یک‌سوم از این شرکت‌ها وجود نداشتند. طبق گزارش سازمان غیرانتفاعی مرکز بنگاه‌های نوپای کشور، در سال 2017 بنگاه‌های فناوری کشاورزی اسرائیل 171 میلیون دلار سرمایه‌گذاری در سهام مالکانه جذب کردند. این رقم به میزان قابل ملاحظه‌ای بیشتر از جذب سرمایه در کشورهای بزرگ‌تر کشاورزی‌محور مانند استرالیا و برزیل است.

سرمایه‌گذاران می‌گویند کشورهای دیگر نیز در فناوری کشاورزی سرمایه‌گذاری‌های بزرگی انجام داده‌اند اما اسرائیل فقط پس از آمریکا در مقام دوم قرار دارد. کشورهای بزرگ که نیاز غذایی فراوان دارند به این موضوع اهمیت می‌دهند. هنگامی که وانگ کیشان معاون رئیس‌جمهور چین در ماه اکتبر به اسرائیل سفر کرد از نمایشگاه‌های فناوری کشاورزی آنجا نیز دیدار کرد. به دنبال آن «پارک‌های کشاورزی» با استفاده از فناوری‌های اسرائیلی در همه جای چین ساخته شدند. مقامات هندی و آفریقایی نیز به تازگی از اسرائیل بازدید کردند تا از آنها الهام گیرند.

از آنجا که اسرائیل با همسایگان مبادله تجاری ندارد از مدت‌ها قبل برای سیر کردن جمعیت رو به افزایش خود به مزرعه‌داری اشتراکی و کشاورزی جمعی متکی بوده است. این فرهنگ امروزه نتایج خوبی به بار آورده است. مدیریت 54 درصد از بنگاه‌های جدید فناوری کشاورزی در دست کسانی است که در مزارع اشتراکی بزرگ شده‌اند. شرایط زمانی و مکانی آنها را وادار به خلاقیت کرد. بارش سالانه باران در بخش جنوبی کشور حتی از میزان یک روز بارندگی در انگلستان کمتر است. این امر باعث شد پیشرفت‌های زودهنگام در مدیریت آب حاصل شود. آقای بلاس (Blass) به همراه پسرش در دهه 1950 توانستند با رساندن آب به صورت مستقیم به ریشه‌های گیاهان مصرف آب را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. آنها در تاسیس شرکت نتافیم (Netafim) بزرگ‌ترین سازنده سیستم‌های آبیاری قطره‌ای در جهان مشارکت کردند که اکنون حدود 9 /1 میلیارد دلار ارزش دارد.

 شرکت‌های جدید از پیشرفت‌های فناوری در حوزه‌هایی مانند بیولوژی گیاهی و هوش مصنوعی بهره می‌گیرند. از بنگاه‌های نوپایی که سال گذشته در اسرائیل تاسیس شدند می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد: سفرسکا (Sufresca) که روکش‌های قابل خوردن برای میوه‌ها تولید می‌کند تا لایه بیرونی میوه‌ها و سبزیجات را تازه نگه دارد؛ بی‌وایز (Beewise) که از هوش مصنوعی برای خودکارسازی فرآیند نگهداری کندوهای زنبور استفاده می‌کند و آرمنتا (Armenta)  که بر روی روش‌های درمانی جدید برای معالجه گاوهای شیرده مریض کار می‌کند. سایر بنگاه‌ها بخش‌های رایج‌تری مانند گیاهان دارویی و پروتئین‌های جایگزین را هدف گرفته‌اند. 

عرضه بیش از اندازه محصولات در سراسر جهان برای این بنگاه‌های جدید سودمند است. هزینه‌های حاشیه‌ای کشاورزان پایین آمده و ابزارهایی که بهره‌وری و سودآوری را افزایش می‌دهند با تقاضای زیاد مواجه شده‌اند. پس از یک دوره بی‌سابقه ادغام شرکت‌ها در سال 2016، غول‌های کشاورزی درصدد کاهش هزینه‌ها برآمدند. سهامداران نیز در جست‌وجوی راه‌های جدیدی برای انجام امور هستند (در سه سال گذشته مدیران عامل در شش مورد از 10 شرکت بزرگ مواد غذایی جایگزین شده‌اند). از نظر بسیاری از بنگاه‌ها نوآوری‌های خارج سریع‌تر و ارزان‌تر از تحقیق و توسعه درون‌سازمانی هستند.

هزینه‌کرد کلی اسرائیل در بخش تحقیق و توسعه (R&D) غیرنظامی بر مبنای نسبتی از تولید ناخالص داخلی از هر کشور اروپایی بالاتر است. فناوری کشاورزی بخشی از این بودجه را نصیب خود می‌سازد. دولت از دانشگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها حمایت و در صندوق‌های سرمایه‌های خطرپذیر و به‌طور مستقیم در بنگاه‌های نوپا سرمایه‌گذاری می‌کند. این کشور در تبدیل ایده‌ها به سود عملکرد بسیار خوبی دارد. موسسه فناوری اسرائیل به اندازه بیش از نیمی از درآمد موسسه فناوری ماساچوست از صدور مجوز استفاده از حق مالکیت معنوی درآمد کسب می‌کند در حالی که هزینه‌کرد آن برای تحقیقات بسیار کمتر است. دولت قصد دارد سال آینده برای اولین بار از پروژه‌های آزمایشی ارتباط‌دهنده میان بنگاه‌های نوپا و کشاورزان حمایت مالی به عمل آورد تا بتوان فناوری را قبل از عرضه به بازارهای بین‌المللی به صورت محلی آزمایش کرد و سنجید.

دولت به روش‌های دیگر نیز یاری‌رسان است. خدمت سربازی در اسرائیل اجباری است و سربازان جوان بااستعداد سال‌ها در تولید و توسعه تجهیزات و نرم‌افزارهایی کار می‌کنند که در شرایط غیرقابل پیش‌بینی عملکرد خوبی دارند. این‌گونه مهارت‌ها مستقیماً در فناوری کشاورزی کاربرد دارند. شرکت کراپ ایکس (CropX) از حسگرهایی بدون سیم استفاده می‌کند که می‌توانند رطوبت خاک را اندازه بگیرند. ناداف لیبرمن رئیس بخش فناوری شرکت در واحدی از ارتش خدمت کرد که سخت‌افزارهای مورد استفاده نیروهای ویژه از قبیل تجهیزات زیرخاکی گردآوری اطلاعات از قلمرو دشمن را تولید می‌کند. رئیس بخش نرم‌‌افزاری شرکت که رمزنگاری را در ارتش آموخت در 23سالگی تیمی متشکل از 50 سازنده را رهبری می‌کرد. دو واحد ارتش نقش عمده‌ای در پرورش کارآفرینان فناوری دارند. واحد 8200 بازوی اطلاعات ارتش و واحد 9900 که در استخراج اطلاعات از تصاویر زمین-فضایی تخصص دارد.

کوچک همیشه زیبا نیست

بزرگ شدن چالش بعدی پیش‌روی بنگاه‌های فناوری کشاورزی در اسرائیل به شمار می‌رود. محدودیت زمین‌های کشاورزی بدان معناست که آنها باید به دنبال شرکایی در خارج از کشور باشند. همچنین آنها نیاز دارند بازارهای صادراتی دوردست با اقلیم‌های متفاوت از قبیل برزیل یا منطقه میدوست آمریکا را بشناسند و درک کنند. بنیانگذاران بنگاه‌های نوپا اغلب به سرعت بنگاه را می‌فروشند به‌جای آنکه آن را به یک شرکت بزرگ جهانی تبدیل سازند. بسیاری از آنها درآمد و ثروت خود را در بنگاه‌‌های نوپای جدید سرمایه‌گذاری می‌کنند و خریداران همچنان اسرائیل را به عنوان پایگاه تحقیق و توسعه خود می‌دانند. این خطر وجود دارد که بدون بنگاه‌های بزرگ داخلی بسیاری از اسرائیلی‌های کم‌مهارت از جمله کارگران مزرعه‌های اشتراکی ارتباط خود را با صنعت رو به رشد فناوری از دست بدهند.

منبع: اکونومیست