هوش مصنوعی
قلمرو الگوریتم
در آغاز امسال دو موضوع توجه کسانی را جلب کرد که در سطح جهان فرآیند توسعه هوش مصنوعی را دنبال می‌کنند.
در آغاز امسال دو موضوع توجه کسانی را جلب کرد که در سطح جهان فرآیند توسعه هوش مصنوعی را دنبال می‌کنند. اول، کیو لی یکی از مدیران مایکروسافت در ژانویه اعلام کرد پس از بهبودی از حادثه‌ای که در دوچرخه‌سواری برایش پیش آمد دیگر به این بزرگ‌ترین بنگاه نرم‌افزاری جهان باز نخواهد گشت و مدیرعامل بیدو (Baidu) بزرگ‌ترین موتور جست‌وجوگر چین خواهد شد. در همان ماه انجمن توسعه هوش مصنوعی همایش سالانه‌اش را به تاخیر انداخت. تاریخ مقرر آن رویداد در ماه ژانویه با سال جدید چینی مقارن شده بود.
اینها تازه‌ترین علامت‌هایی بودند که نشان می‌دادند چین می‌تواند در برخی حوزه‌های هوش مصنوعی در جایگاه دوم پس از آمریکا قرار گیرد یا حتی از آن کشور جلو بزند. این حوزه‌ها، از کمک‌های دیجیتالی گرفته تا اتومبیل‌های خودران، اهمیت بسیار زیادی دارند. به گفته آقای لو «چین در جایگاهی است که باید باشد و بیدو نیز مهم‌ترین بازیگر در عرصه کشور است و ما این فرصت را داریم که در آینده پیشتاز عرصه هوش مصنوعی باشیم».
شواهد دیگری نیز این ادعا را تایید می‌کنند. کاخ سفید در گزارش اکتبر 2016 خود بیان کرد چین از نظر تعداد مقالات مربوط به یادگیری عمیق (شاخه‌ای از هوش مصنوعی) که در نشریات انتشار یافته‌اند از آمریکا پیشی گرفته است. موسسه مشاورتی پی‌دبلیوسی (PwC) پیش‌بینی می‌کند که رشد ناشی از هوش مصنوعی تا سال 2030 تولید ناخالص جهانی را 16 تریلیون دلار افزایش می‌دهد. در سال‌های اخیر حق مالکیت معنوی موارد مرتبط با هوش مصنوعی برای پژوهشگران چینی حدود 200 درصد افزایش یافته است، هرچند آمریکا هنوز در شمار مطلق آن جلوتر است. برای درک جایگاه مناسب چین باید ورودی‌های (درونداد) لازم برای هوش مصنوعی را بررسی کرد. دو مورد اصلی آن یعنی قدرت رایانش و سرمایه به وفور در چین یافت می‌شود. غول‌های چینی مانند علی‌بابا و تن‌سنت و بنگاه‌های نوپا مانند سی‌آی‌بی‌فین‌تک و یوکلود با حداکثر سرعت در حال ساخت مراکز داده‌ها هستند. در سال‌های اخیر بازار رایانش ابری 30 درصد رشد کرد و همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد. طبق گزارش اندیشکده وژون، بنگاه‌های هوش مصنوعی چین 6 /2 میلیارد دلار منابع مالی را در سال‌های 2016-2012 دریافت کردند. این منابع از 9 /17 میلیارد دلار دریافتی همتایان آمریکایی کمتر اما میزان کل به‌سرعت در حال افزایش است.
دو منبع دیگر وجود دارند که باعث می‌شوند چین سرزمین موعود هوش مصنوعی باشد. اولین آنها استعداد پژوهشی است. هری شام مدیر بخش هوش مصنوعی مایکروسافت می‌گوید چین علاوه بر مهارت‌های قدرتمند ریاضیاتی از قدیم در پژوهش زبان و ترجمه توانمند بوده است. آقای وانلی مین که مدیر ناظر 150 دانشمند داده‌ها در علی‌باباست می‌گوید پیدا کردن متخصصان عالی هوش مصنوعی در چین دشوارتر از آمریکاست اما به پیش‌بینی او این امر در چند سال آینده تغییر می‌کند زیرا اکثر دانشگاه‌های بزرگ رشته‌های هوش مصنوعی را دایر کرده‌اند. برخی برآوردها حاکی از آن است که چین بیش از دو‌پنجم دانشمندان آموزش‌دیده هوش مصنوعی را در خود جای داده است.
دومین مزیت چین داده‌ها یعنی مهم‌ترین جزء هوش مصنوعی هستند. در گذشته، محصولات نرم‌افزاری و دیجیتالی عمدتاً از قواعدی پیروی می‌کردند که به‌صورت کد نوشته می‌شدند، بنابراین کشورهایی که بهترین کدنویسان را داشتند بر دیگران برتری پیدا می‌کردند. اکنون با پیدایش الگوریتم‌های یادگیری عمیق این قواعد به‌طور فزاینده‌ای بر الگوهایی مبتنی می‌شوند که از داده‌ها استخراج می‌شوند. هرچه داده‌ها بیشتر باشند الگوریتم‌ها بیشتر یاد می‌گیرند و بازدهی بهتری در زمینه هوش مصنوعی خواهند داشت.
بزرگی و تنوع چین سوخت قدرتمندی برای این چرخه است. جمعیت حدود 4 /1میلیاردی این کشور تنها در زندگی روزمره، داده‌هایی بیش از داده‌های مجموع ملت‌های دیگر تولید می‌کنند. حتی در موارد بیماری‌های نادر نیز به اندازه کافی داده وجود دارد تا به الگوریتم بیاموزد چگونه آن بیماری را تشخیص دهد. از آنجا که تایپ حروف چینی از حروف غربی دشوارتر است مردم چین در مقایسه با غربی‌ها بیشتر از خدمات شناسایی صدا استفاده می‌کنند، بنابراین بنگاه‌ها داده‌های صوتی بیشتری در اختیار دارند تا بتوانند محصولات صوتی خود را بهبود بخشند.
دریای داده‌ها
آنچه چین را واقعاً متمایز می‌کند آن است که 730 میلیون کاربر اینترنتی آن از تعداد کاربران در هر کشوری فراتر می‌رود. تقریباً همه این کاربران با تلفن‌های هوشمند آنلاین می‌شوند که در مقایسه با کامپیوترهای معمولی داده‌های ارزشمندتری خلق می‌کنند چراکه تلفن‌های هوشمند حسگر دارند و به همه‌جا برده می‌شوند. به‌عنوان مثال، در شهرهای بزرگ ساحلی چین پول نقد برای خریدهای کوچک تقریباً ناپدید شده است و مردم با استفاده از خدماتی مانند علی‌پی (Alipay) و وی‌چت‌پی (Wechatpay) پرداخت‌ها را با تلفن انجام می‌دهند.
همچنین به نظر می‌رسد چینی‌ها در مورد حریم خصوصی چندان نگران نیستند. این دیدگاه گردآوری داده‌ها را آسان‌تر می‌سازد. به‌عنوان نمونه، خدمات اشتراک دوچرخه که به‌سرعت در شهرهای بزرگ گسترش یافته‌اند نه‌تنها حمل‌ونقل ارزان‌قیمت ارائه می‌دهند بلکه چیزی را پدید آورده‌اند که «بازی داده‌ها» نام گرفته است. وقتی دوچرخه‌سواران دوچرخه‌ای را کرایه می‌کنند برخی بنگاه‌ها با استفاده از جی‌پی‌اس متصل به آن مسیرهای دوچرخه‌سوار را پایش می‌کنند. به نظر می‌رسد چینی‌های جوان علاقه زیادی به خدمات مرتبط با هوش مصنوعی دارند و به استفاده دیگران از داده‌هایشان اهمیت نمی‌دهند. شیاویس یک بات گفت‌وگو که از سوی مایکروسافت اداره می‌شود بیش از 100 میلیون کاربر چینی دارد. اکثر کاربران طی ساعات 11 عصر تا 3 صبح از آن استفاده می‌کنند و درباره مشکلاتی که در طول روز با آنها مواجه شده‌اند گفت‌وگو می‌کنند. این بات از تعاملات چیز یاد می‌گیرد و باهوش‌تر می‌شود. شیاویس دیگر صرفاً با گفتن لطیفه مردم را به استفاده تشویق نمی‌کند بلکه اولین مجموعه اشعاری که با هوش مصنوعی نوشته شده‌اند را خلق کرده است. این مجموعه که «آفتاب پنجره‌اش را گم کرد» نام دارد، مناظرات داغی را در حلقه‌های ادبی چین برانگیخت و این سوال را مطرح کرد که آیا چیزی با عنوان شعر مصنوعی وجود دارد؟
دولت منبع مهم دیگر حمایت از هوش مصنوعی در چین است. فناوری جایگاه ویژه‌ای در برنامه پنج‌ساله کنونی کشور دارد و بنگاه‌های فناوری از نزدیک با دولت همکاری می‌کنند. به‌عنوان مثال از بیدو خواسته شد هدایت یک آزمایشگاه ملی برای یادگیری عمیق را بر عهده گیرد. احتمال اینکه دولت مقررات جدیدی را برای بنگاه‌های هوش مصنوعی وضع کند، بسیار ضعیف است. چین 40 قانون دارد که حاوی مقررات مربوط به حفاظت از داده‌های شخصی هستند اما این قوانین به‌ندرت اعمال می‌شوند.
کارآفرینان از استعدادها و توانمندی‌های داده‌ای چین بهره می‌برند. بسیاری از بنگاه‌های هوش مصنوعی در یک یا دو سال قبل تاسیس شدند اما پیشرفت‌شان از همتایان غربی بسیار سریع‌تر است. کای فو لی، مدیر دفتر گوگل در چین در دهه 2000 و مدیر کنونی یک صندوق سرمایه‌گذاری ماجراجویانه عقیده دارد فاصله بین حرف و عمل در بنگاه‌های نوپای هوش مصنوعی چین بسیار کوتاه است. در نتیجه چین گله بزرگی از تک‌شاخ‌ها دارد. اینها بنگاه‌های نوپایی هستند که بیش از یک میلیارد دلار می‌ارزند. بنگاه خبری توتیائو در پکن از تکنیک یادگیری ماشینی و اطلاعاتی مانند موضوعات مورد علاقه و محل خوانندگان استفاده می‌کند تا مقالاتی را به آنها توصیه کند. این بنگاه همچنین از هوش مصنوعی برای فیلتر کردن اطلاعات غلط بهره می‌برد. یک بنگاه نوپای دیگر هوش مصنوعی با نام آی‌فلای‌تک یک دستیار صوتی ساخته است که چینی ماندارین را به چندین زبان دیگر از جمله انگلیسی و آلمانی ترجمه می‌کند، حتی اگر گوینده از زبان عامیانه استفاده کند یا سروصدای حاشیه‌ای زیاد باشد. نرم‌افزار تشخیص چهره فیس‌پلاس ساخت شرکت فناوری مگوی (Megvii) می‌تواند بلافاصله اشخاص را شناسایی کند.
زندگی‌های اسکای‌نت
بازدیدکنندگان از ادارات مرکزی مگوی با نمایش جالبی روبه‌رو می‌شوند. یک دوربین در راهرو ورودی نیاز به کارت شناسایی را مرتفع می‌کند. کارکنان بدون اینکه کارت نشان دهند به ساختمان وارد می‌شوند. دستگاه‌های مشابهی در سراسر ادارات نصب شده‌اند و محصول آنها بر صفحه‌ای به بزرگی یک دیوار نشان داده می‌شود. هرگاه تصویر یک چهره نمایان شود بلافاصله یک مستطیل سفیدرنگ آن را احاطه می‌کند و متنی حاوی اطلاعات مربوط به آن شخص ظاهر می‌شود. کلمه اسکای‌نت (Skynet) با حروف بزرگ در گوشه سمت راست صفحه دیده می‌شود. این نام سامانه هوش مصنوعی در فیلم‌های ترمیناتور است که قصد دارد نژاد انسانی را از بین ببرد. این بنگاه به شرکت تاکسیرانی علی‌پی و دیدی کمک می‌کند تا هویت مشتریان جدید را از طریق مقایسه چهره آنها با تصاویر پایگاه داده‌های دولت تشخیص دهد.
درواکنش به موفقیت این بنگاه‌های نوپا، غول‌های بزرگ چین به سرمایه‌گذاری کلان در هوش مصنوعی روی آورده‌اند. بیدو، علی‌بابا و تن‌سنت روی خدمات مشابهی از جمله تشخیص صدا و چهره کار می‌کنند. همزمان تلاش می‌کنند با اتکا به توانایی‌های موجودشان در برخی حوزه‌های هوش مصنوعی سرآمد باشند.
تاکنون تن‌سنت از دیگران عقب مانده است. این بنگاه آزمایشگاه‌های هوش مصنوعی‌اش را در همین ماه‌های اخیر برپا کرد اما مصمم است حضور چشمگیری در این عرصه داشته باشد. تن‌سنت از دو بنگاه غول‌پیکر دیگر، داده‌های بیشتری دارد. سامانه پیام‌رسان وی‌چت آن یک میلیارد حساب دارد و سکویی برای هزاران خدمت از پرداخت‌ها و اخبار گرفته تا راهنمای شهرها و کمک‌های حقوقی به شمار می‌رود. همچنین تن‌سنت با ارائه بازی‌هایی مانند کلش‌آف‌کلنز با بیش از 100 میلیون بازیگر در سراسر جهان پیشتاز این صنعت است. علی‌بابا از گذشته غول تجارت الکترونیکی بود و میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری می‌کند تا در رایانش ابری اول شود. این بنگاه در کنفرانس ماه ژوئن شانگهای یک خدمت مبتنی بر هوش مصنوعی به نام «ای‌تی سیتی برین» معرفی کرد که با استفاده از شناسایی تصاویر ویدئویی می‌تواند در زمان واقعی وضعیت ترافیک را مطلوب سازد. این سامانه تصاویر دوربین‌های حاشیه خیابان‌ها را به‌کار می‌گیرد تا رفتار خودروها را پیش‌بینی و چراغ‌های راهنمایی را در هر لحظه تنظیم کند. علی‌بابا ادعا می‌کند این سامانه توانسته سرعت رفت‌وآمد خودروها در شهر هانگ‌ژو را 11 درصد بالا ببرد. علاوه بر این علی‌بابا قصد دارد سامانه «ای‌تی مدیکال برین» را طراحی کند که با کمک خدمات هوش مصنوعی وجود مواد مخدر در بدن را کشف و تصاویر پزشکی را شناسایی می‌کند. این بنگاه از چندین بیمارستان برای گردآوری داده‌های مورد نیاز کمک می‌گیرد. اما سرنوشت بیدو بیش از همه به هوش مصنوعی وابسته است چراکه فناوری شانس اصلی این بنگاه برای عقب نماندن از علی‌بابا و تن‌سنت خواهد بود. بیدو بخش بزرگی از منابعش را به اتومبیل‌های خودران اختصاص داده است و قصد دارد تا سال 2018 یک اتومبیل خودران به بازار عرضه کند و تا سال 2020 فناوری اتومبیل‌های کاملاً خودران را ارائه دهد. این بنگاه اولین نسخه از نرم‌افزار اتومبیل خودران به نام آپولو را 5 ژوئن در یک کنفرانس در پکن رونمایی کرد. اگر آپولو موفق شود، نه‌تنها ایمنی خودروها در خیابان افزایش می‌یابد بلکه پروژه‌ای برای همگان آغاز می‌شود. رقبایی مانند بنگاه اتومبیل‌های برقی تسلا به دقت از نرم‌افزارها و داده‌هایشان محافظت می‌کنند. در مقابل، بیدو نه‌تنها قصد دارد جزئیات برنامه‌اش را منتشر سازد بلکه داده‌هایش را نیز به اشتراک می‌گذارد. آنها چنین استدلال می‌کنند که خودروسازانی که از فناوری بیدو استفاده می‌کنند نیز داده‌هایشان را به اشتراک خواهند گذاشت و به این ترتیب سکویی برای داده‌های اتومبیل‌های خودران تشکیل خواهد شد؛ سکویی که آقای لو آن را «اندروید اتومبیل‌های خودران» می‌نامد.
رانندگی همانند اهالی پکن
هنوز باید منتظر ماند و دید بنگاه‌های چینی در صادرات محصولات هوش مصنوعی تا چه اندازه موفق خواهند بود. در حال حاضر تعداد انگشت‌شماری از این محصولات در خارج استفاده می‌شوند. از جنبه نظری آنها باید عملکرد خوبی داشته باشند: یک اتومبیل خودران که برای خیابان‌های پر هرج‌ومرج چین طراحی شده است در خیابان‌های آرام اروپا مشکلی نخواهد داشت (برعکس خودرویی که برای آلمان طراحی شده باشد در پکن بیش از یک چهارراه را نخواهد پیمود). با وجود این مصرف‌کنندگان غربی از اتومبیل‌های خودرانی که در محیط ناامن و با تصادفات زیاد ساخته می‌شوند استقبال نمی‌کنند. گفته می‌شود شهرداری‌های چین با یکدیگر رقابت می‌کنند تا اتومبیل‌های خودران در خیابان‌های آنها امتحان شوند.
همزمان مخاطره دیگری وجود دارد. در حال حاضر داده‌ها ارزشمندترین درونداد برای هوش مصنوعی هستند اما ممکن است از اهمیت آنها کاسته شود. بنگاه‌ها استفاده از داده‌های شبیه‌سازی‌شده از قبیل داده‌های بازی‌های رایانه‌ای را آغاز کرده‌اند. نمونه‌های جدید الگوریتم می‌توانند با مثال‌ها و داده‌های کمتری هوشمند شوند. این خطر وجود دارد که برتری در داده‌ها به توقف نوآوری در الگوریتم‌ها بینجامد. در حال حاضر چین هنوز به مرحله غرور و رضایت از خود نرسیده است و در مرحله اولیه مسابقه برای کسب برتری در هوش مصنوعی، روز‌به‌روز به آمریکا نزدیک‌تر می‌شود.
منبع: اکونومیست
