قلب انرژی جهان در تلاطم یک جنگ

هفته پایانی آگوست صحبت‌ها بر سر حمله نظامی غرب به سوریه در پاسخ به کاربرد سلاح‌های شیمیایی در این کشور، باعث شد قیمت نفت برنت تنها در ظرف دو روز حدود هفت دلار یا بیش از شش درصد افزایش داشته باشد. افزایش قیمت نفت برنت که در روز چهارشنبه به بالاترین سطح شش‌ماهه خود یعنی 34/117 دلار رسیده بود، اکنون در سراسر جهان در حال افزایش هزینه‌های انرژی دولت‌ها، کسب و کارها و بخش مسکن است. این وضعیت در زمانی رخ می‌دهد که ارز کشورهای نوظهور در برابر دلار سقوط کرده، که باعث فشار مضاعف بر روی آنها می‌شود. برخی تحلیلگران معتقدند طی دهه گذشته که از ابرقدرتی آمریکا بر سایر کشورها و در راس آنها کشورهای نوظهوری همچون چین کاسته شده، و همچنین با توجه به بی‌نیازی این کشور به واردات نفت به دلیل رونق تولید نفت شیل، اکنون تنش‌افروزی در خاورمیانه به افزایش قیمت نفت و فشار بر روی کشورهای نوظهور، و در نتیجه حفظ و حتی تقویت ابرقدرتی آمریکا می‌شود. برخی‌ها این هفته می‌گفتند قیمت‌ها بایستی بیشتر از اینها افزایش پیدا کند. تحلیلگران در سوسیته‌جنرال می‌گفتند در صورت راه‌اندازی جنگ هوایی توسط غرب، احتمالاً قیمت نفت برنت به 125 دلار هم خواهد رسید. این تحلیلگران معتقدند در صورتی که چنین حملاتی باعث اختلال در تولید نفت شود، قیمت‌ها حتی برای صعود به 150 دلار هم راه دارد. افزایش احتمال مداخله غرب در سوریه در زمانی رخ می‌دهد که بازار نفت تحت تاثیر عوامل دیگری بیشتر تحت فشار قرار گفته است. امسال رشد سریع عرضه حاصل از انقلاب شیل آمریکای شمالی و رشد نسبتاً خاموش تقاضای اقتصاد جهانی، منجر به ظرفیت مازاد فراوانی شده است. با این حال، قیمت نفت در کل تابستان امسال به دلیل یکسری از اختلالات عرضه از دریای شمال گرفته تا نیجریه و لیبی، روند روبه بالایی را تجربه کرده است. اما این هفته در بازار، احتمال حمله هوایی به سوریه، توجهات را به سمت دو کشور عمده تولیدکننده نفت یعنی عراق و ایران معطوف کرده بود. کشور عراق همسایه سوریه است؛ این کشور با تولید روزانه سه میلیون بشکه نفت بیش از سه درصد از عرضه جهانی را به خود اختصاص داده است. گروه‌های شبه‌نظامی که بر ضد رژیم بشار اسد مبارزه می‌کنند، به طور فزاینده‌ای در سراسر مرزهای بین این دو کشور به صورت آزادانه فعالیت می‌کنند؛ اوایل ماه آگوست، یک کامیون بمبگذاری‌شده در اسکله ام‌القصر در نزدیکی بصره (تحت کنترل شیعیان جنوب عراق) منفجر شد. در سال‌های اخیر، این منطقه یعنی تولیدکننده اصلی نفت این کشور، شاهد آرامش نسبی بوده، اما اکنون تاسیسات نفتی آن با به صدا درآمدن طبل جنگ، آسیب‌پذیر به نظر می‌رسد. هلیما کروفت تحلیلگر سابق سی‌آی‌ای در بارکلیز گفته، حمله به قرنه غربی یا زبیر (دو مورد از بزرگ‌ترین میادین نفتی عراق) برای بازارهای جهانی فاجعه‌آمیز خواهد بود. به گفته این تحلیلگر، حمله‌های اخیر نشان می‌دهد این منطقه خیلی هم دور از دسترس نیست. روز چهارشنبه، نوری المالکی نخست‌وزیر عراق گفت نیروهای امنیتی برای مقابله با حمله احتمالی به سوریه در مرزهای این کشور در حالت آماده‌باش هستند. دومین کشوری که توجه بازار را به خود جلب کرده، ایران است. با اینکه تولید و صادرات نفت این کشور طی چندین مرحله توسط تحریم‌های به رهبری ایالات متحده تحت فشار قرار گرفته، اما تهران حامی اصلی رژیم بشار اسد به‌شمار می‌آید. برخی از تحلیلگران از این می‌ترسند که ایران بتواند در پاسخ به حمله‌های هوایی غرب به سوریه، به تشویق اقدامات تلافی‌جویانه توسط حزب‌الله دست بزند. ایران ممکن است راه حلی را به برنامه هسته‌ای خود و تعارضات سوریه مرتبط کرده و در این میان دست به معامله غیر‌مستقیمی با غرب بزند، یا حتی ممکن است بتواند عرضه نفت را از طریق تنگه هرمز متوقف سازد. تحلیلگران معتقدند در صورت حمله نظامی به نزدیک‌ترین متحد منطقه‌ای ایران که به نوعی حیاط خلوت آن به‌شمار می‌آید، این می‌تواند روی رفتارهای تهران اثر بگذارد. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران بازار معاملات آتی و آپشن‌های نفت می‌گویند افزایش قیمت برنت حداقل تا حدودی متاثر از ورود تجار از بازارهای کالاهای دیگر به بازار نفت بوده است. روز چهارشنبه 28 آگوست، رئیس تجارت نفت یکی از بانک‌های بزرگ گفت، امروز افراد به صورت نرمال در بازار مشغول خرید نیستند. این متخصص بر این باور بود که مدیران ارزهای خارجی و سهام به خاطر ترس از ورود غرب به تعارضات سوریه، ممکن است در حال استفاده از نفت به عنوان محافظی در برابر کاهش قیمت بازارهای دیگر باشند. افراد بدبین نسبت به افزایش قیمت‌ها همچنین اشاره می‌کردند به اینکه اقتصادهای صنعتی می‌توانند با همکاری یکدیگر اقدام به آزادسازی ذخایر نفت راهبردی خود کنند، در حالی که عربستان سعودی نیز دارای روزانه حدود دو میلیون بشکه ظرفیت مازاد تولیدی است. اما با فروکش کردن موقتی تنش‌ها در خاورمیانه و عدم همراهی بسیاری از کشورها با اوباما رئیس جمهور ایالات متحده در حمله به سوریه، بازار نفت خام نیز روز جمعه با افت در قیمت‌ها همراه شد. با اینکه روز چهارشنبه با بالا گرفتن احتمال درگیر شدن غرب در خاورمیانه بعد از اعلام حمله آمریکا و متحدانش به سوریه، بازارهای نفت با افزایش بی‌سابقه‌ای در قیمت‌ها مواجه شده بود، ولی روز پنجشنبه 29 آگوست با انتشار اخباری مبنی بر تامل ایالات متحده نسبت به زمان شروع حمله، عقب‌نشینی دولتمردان کاخ سفید، رای منفی پارلمان انگلیس برای هرگونه مشارکت نظامی این کشور و همچنین انتظار هم‌‌پیمانان این کشور برای گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد، سبب شد قیمت‌ها با روند کاهشی روبه‌رو شوند. تحلیلگران نفت می‌گویند با اینکه سوریه کشور مهمی در توازن جهانی نفت نیست، هرگونه حمله‌ به این کشور ریسک‌های نامعلومی را به کشورهای همسایه که تولیدکنندگان مهمی نیز هستند وارد خواهد آورد. به‌رغم افزایش سریع قیمت‌ها در آغاز این هفته، آژانس بین‌المللی انرژی، که هماهنگ‌کننده ذخایر نفت خام نگهداری‌شده توسط دولت‌های ثروتمند جهان است، گفت در فکر آزادسازی ذخایر راهبردی نیست. آژانس همچنین اقدام به بررسی دقیق عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادر‌کننده نفت و بزرگ‌ترین مخزن دارای ظرفیت مازاد تولیدی جهان نکرد. گروه انرژی پیرا، که یک مشاور بسیار مورد احترام است، گفت عربستان سعودی در سه‌ماهه سوم در پاسخ به تامین کمبودهای عرضه، روزانه 5/10 میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کرده است. این میزان نفت تولیدی رکورد بی‌سابقه‌ای بوده و ظرفیت اضافه در دسترس این کشور را برای پاسخ به اختلالات بیشتر محدود خواهد ساخت. اما بسیاری از مشاوران دیگر می‌گویند در ماه آگوست تولید این کشور در حدود 10میلیون بشکه ثابت باقی مانده است. دیوید فیف، رئیس تجزیه و تحلیل بازارهای کالا گفت، ما شواهد زیادی برای تایید ارقام پیرا بر حسب حرکت تانکر در ماه‌های جولای و آگوست ندیده‌ایم. اگر شما به آمارهای بزرگ نگاه کنید، خواهید دید در حال حاضر بازار نفت فوق‌العاده محدود شده است.

فشار لیبی روی بازار نفت
طی دو ماه گذشته، جنگ‌ها و فعالیت‌های شبه‌نظامیان در لیبی باعث بسته شدن ترمینال‌های صادراتی و میادین نفتی شده، و تقریباً یک میلیون بشکه از تولید روزانه آن را قطع کرده است. تجار نفت و پالایشگاه‌ها هفته ابتدایی ماه سپتامبر توجهشان جدای از سوریه، معطوف لیبی شده بود. وخامت اوضاع لیبی، که در آن تولید نفت از روزانه 4/1میلیون بشکه در آغاز سال میلادی جاری به تنها 250 هزار بشکه سقوط کرده، عرضه را محدود ساخته است. با توجه به تولید 90 میلیون بشکه‌ای نفت خام جهان، این کاهش ممکن است در بازار خیلی نمود نداشته باشد. اما در بازار کوچک یعنی بازار نفت خام با کیفیت بالا که لیبی نقش کلیدی را در آن بازی می‌کند، کاهش تولید این کشور می‌تواند برای بازار گران تمام شود. با سقوط صادرات لیبی، قیمت نفت خام‌های دیگر به بیشترین سطح خود در چند سال گذشته رسیده، که این دارد به زیان پالایشگاه‌ها، خصوصاً پالایشگاه‌های اروپا که به این نوع نفت وابسته هستند، تمام می‌شود. این خود باعث تغییر الگوهای تجاری شده و خریداران چینی را نیز در واردات بشکه‌های اروپایی و آفریقایی به دلیل گران‌تر شدن، بی‌انگیزه ساخته است. تحلیلگران می‌گویند بازار نفت خام با کیفیت بالا بسیار محدود است و همه کشورها برای تامین آن آویزان لیبی هستند. در صورت ادامه اختلال، این می‌تواند سریعاً تبدیل به یک مساله جدی برای بازار شود. جی‌بی‌سی تخمین زده لیبی 12درصد از ظرفیت تولید نفت شیرین جهان را به خود اختصاص داده است. طی چند ماه گذشته تحلیلگران در حال پیش‌بینی در مورد تنزل ساختاری در اضافه بهای پرداختی برای نفت خام شیرین بودند. با اوج‌گیری تولید نفت شیل ایالات متحده‌ -‌ در نتیجه اضافه شدن به عرضه نفت خام با کیفیت بالا‌- ‌و باز شدن پالایشگاه‌هایی که قادر به فرآوری نفت خام سنگین‌تر هستند، در تقاضای این نوع نفت محدودیتی وجود نداشت. اما اکنون با توقف تولید لیبی، تقاضا با محدودیت‌هایی روبه‌روست.