چه نباید کرد؟

محمد احمدی / تحلیلگر مالی و سرمایه‌گذاری

وضعیت اقتصادی امروز کشور به گونه‌ای است که بسیاری از مردم خواه‌ناخواه مجبور به فعالیت‌های سرمایه‌گذاری هستند. مستقل از اینکه این سرمایه‌گذاری‌ها با هدف افزایش سرمایه (Capital‌ appreciation)، حفظ سرمایه (Capital preservation) و یا اهداف دیگری صورت گیرد، آشنایی با اصول اولیه سرمایه‌گذاری برای افراد ضروری است. در این مختصر قصد داریم ابتدا در مورد برخی از اشتباهات رایج در سرمایه‌گذاری صحبت کنیم و سپس یکسری راهکار کلی ارائه دهیم. به بیان دیگر، قصد داریم در ابتدا سرمایه‌گذاران را از اشتباهات رایج سرمایه‌گذاری بر حذر داریم و پس از آن یکسری نکات کلی ولی مفید را به آنها توصیه کنیم.

برخی از اشتباهات رایج در سرمایه‌گذاری
* سرمایه‌گذاری بر مبنای شایعات (Acting on tips): هنگامی که بازاری دچار تلاطمات شدید می‌شود، بازار شایعات نیز داغ می‌شود. در چنین بازاری افراد مختلف و عمدتاً غیرحرفه‌ای، علاقه زیادی به اظهار نظر و ارائه پیش‌بینی دارند. حتماً شما نیز در جمع‌های خصوصی و یا عمومی پیش‌بینی‌هایی مبنی بر قیمت دلار در شب عید، عدد شاخص بورس در فلان روز و قیمت سکه در بهمان روز شنیده‌اید. پیش‌بینی‌هایی که معمولاً با اطمینان زیادی نیز بیان می‌شوند. در این موارد و هنگام شنیدن این صحبت‌ها به موارد زیر دقت کنید.
- در مالی رفتاری که یکی از شاخه‌های علم مالی است، می‌خوانیم که سرمایه‌گذاران معمولاً دچار اشتباهی به نام «اطمینان بیش از حد» (Overconfidence) می‌شوند و این حالتی است که افراد دانش و مهارت خود (مثلاً در پیش‌بینی یک پارامتر اقتصادی) را خیلی بالاتر از آنچه هست می‌دانند. مثال رایج در این زمینه پیش‌بینی قیمت دلار در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت است، مثلاً شخصی با اطمینان به شما اعلام می‌کند که تا یک‌ ماه دیگر قیمت دلار به فلان عدد می‌رسد. به بیان دیگر چنین شخصی تلویحاً ادعا می‌کند که اطلاع کاملی از سیاست‌های ارزی دولت، سیاست خارجی نظام و سایر عوامل تاثیرگذار بر قیمت دلار در کوتاه‌مدت دارد. دقت کنید که حتی اگر شما با استفاده از تحلیل‌های منطقیِ اقتصادی به این نتیجه برسید که قیمت دلار باید افزایش یا کاهش یابد، نمی‌توانید زمان این اتفاق را با اطمینان مشخص کنید چرا که در کوتاه‌مدت روند قیمت این پارامتر می‌تواند کاملاً بر خلاف روند بلندمدت آن باشد. در وضعیت فعلی کشور، صرفاً اطلاعات نهانی می‌تواند شما را در پیش‌بینی‌های قابل اتکا برای بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت یاری کند و هیچ ابزار تحلیلی فاندامنتال و یا تکنیکالی چنین توانمندی‌ای را به شما ارائه نخواهد داد.
- افراد معمولاً اطلاعات مهم، تحلیل‌های غنی و خبرهای پنهانی را رایگان در اختیار شما قرار نمی‌دهند. صحبت‌های افرادی را که مدام به پیش‌بینی می‌پردازند، در حد گپ دوستانه تلقی کنید و نه پیشنهاد‌های سرمایه‌گذاری.
- اعتقاد بسیاری از افراد اعم از مردم عادی، تحلیلگران اقتصادی و ... بر این است که دولت به قصد حل مشکل کسری بودجه، بعضاً در بازارها دخالت می‌کند و روندهای قیمتی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با فرض صحت چنین فرضیه‌ای، دولت با ایجاد شایعاتی باعث ایجاد جو روانی خرید یا فروش برای یک دارایی (مثلاً دلار) می‌شود. این جو روانی به راحتی می‌تواند سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای را دچار ضرر و زیان کند. کافی است به نوسان قیمت دلار در چند ماه اخیر توجه کنید. ارائه چند خبر مثبت و منفیِ سیاسی توانست قیمت دلار را تا حد زیادی دچار نوسان کند. در چنین بازار متشنجی افراد فاقد اطلاعات پنهانی یا افراد فاقد استراتژی سرمایه‌گذاری مشخص دچار ضرر و زیان خواهند شد.
*بی‌توجهی به توانایی سرمایه‌گذار در تحمل ریسک: یکی از ویژگی‌های سرمایه‌گذاران حرفه‌ای، توجه به ریسک‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری است. با توجه به گستردگی مطلب در اینجا صرفاً به ذکر یک نکته ساده می‌پردازیم. یکی از مواردی که می‌تواند میزان ریسک‌پذیری افراد را هنگام سرمایه‌گذاری مشخص کند، افق سرمایه‌گذاری است، بدین معنا که افراد تا چه مدتی به پول خود نیاز ندارند. به عنوان مثال فرض کنید که کل دارایی نقدی شما در حال حاضر برابر با 100 میلیون تومان است؛ علاوه بر این شما چکی با همین مبلغ و سررسید یک ماه دیگر نیز به یکی از طلبکاران خود داده‌اید. ممکن است شما وسوسه شوید که در این بازه زمانی کوتاه‌مدت به نوسان‌گیری (کسب سود از نوسانات قیمت در بازار) بپردازید. این کار بر خلاف اصول سرمایه‌گذاری است؛ چرا که در این حالت توانایی تحمل ریسک شما بسیار پایین است و کوچک‌ترین ضرری می‌تواند برای شما مشکلات عدیده‌ای ایجاد کند. از طرف دیگر در بازه زمانی یک‌‌ماهه، شما توانایی جبران این ضرر را نخواهید داشت. بنابراین در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت صرفاً با پول مازاد خود به سرمایه‌گذاری بپردازید.
*بی‌توجهی به تنوع‌بخشی در سبد سرمایه‌گذاری‌ها (Diversification): در این مجال مختصر، فرصت کافی برای پرداختن به دلایل علمی و تجربی این مبحث وجود ندارد، ولی به طور خلاصه اشاره می‌کنیم تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری‌ها (سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی با ماهیت کاملاً متفاوت همچون املاک و مستغلات، دلار، سهام و‌...) می‌تواند باعث کاهش ریسک شود. تنوع‌بخشی به سبد معمولاً مانع از وارد آمدن ضررهای بسیار بزرگ به سرمایه‌گذاران می‌شود.

برخی از اطلاعات موجود
قبل از ارائه هر گونه توصیه‌ای، اجازه دهید دانسته‌های خود را مرور کنیم. می‌دانیم که نرخ تورم کشور در سال جاری بسیار بالا بوده است. علاوه بر این پیش‌بینی تمامی اهل فن نیز بر این است که در آینده نزدیک، نرخ تورم نیز به سرعت کاهش نخواهد یافت. پس در یک محیط تورمی به سر می‌بریم. می‌دانیم که به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی، گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری (املاک و مستغلات، طلا، دلار و‌...) شاهد نوسانات قیمتی زیاد خواهند بود. پس در یک محیط متلاطم به سر می‌بریم. نمی‌دانیم که روابط خارجی کشور دقیقاً به چه سمت و سویی حرکت خواهد کرد. اظهار نظر عمده افراد در این رابطه، چیزی فراتر از بیان شهود شخصی نیست.

برخی از راهکارهای کلی
بر‌خلاف اکثر توصیه‌های سرمایه‌گذاری که به طرق مختلف به شما ارائه شده است، در این بخش قصد داریم یکسری راهکارهای کلی برای سرمایه‌گذاری در شرایط فعلی کشور ارائه دهیم. توجه به این راهکارهای کلی می‌تواند شما را در تصمیم‌گیری‌ها یاری کنند
- بدهکار شوید: در شرایط تورمی، ثروت از وام‌دهندگان به وام‌گیرندگان منتقل می‌شود! بدهکار شدن با نرخ بهره‌های قابل قبول (نرخ وام‌های رایج بانکی، مثلاً 26 درصد، در شرایط فعلی کاملاً توجیه اقتصادی دارد) باعث می‌شود که اثرات منفی تورم از وام‌گیرنده به وام‌دهنده منتقل شود. از اثبات علمی این مطلب در اینجا صرف نظر می‌کنیم ولی به طور ساده بیان می‌کنیم که هنگام پرداخت اقساط، شما پول‌هایی را به بانک بر‌می‌گردانید که در اثر تورم از ارزش بسیار کمتری برخوردارند.
* استراتژی بلندمدت داشته باشید: اگر فاقد اطلاعات نهانی هستید و یا از قدرت تحلیل خارق‌العاده‌ای برخوردار نیستید، از نوسان‌گیری (که معمولاً بر مبنای احساسات و شایعات انجام می‌گیرد) بپرهیزید، یک استراتژی قابل قبول، برای خود مشخص کرده و به آن پایبند باشید.
* عمده مردم معمولاً اشتباه می‌کنند، این را به یاد داشته باشید: در شرایط متلاطم اقتصادی که امکان دستکاری بازار نیز وجود دارد، عمده سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای معمولاً در مسیری حرکت می‌کنند که توسط بازیگران اصلی برایشان مشخص شده است. اگر تمام اطرافیان شما، حتی همراهان‌تان در تاکسی شما را به سرمایه‌گذاری در یک دارایی تشویق می‌کنند، احتمالاً زمان خوبی برای فروش آن دارایی و ورود به یک بازار دیگر است.
* ارزان بخرید: ممکن است این حرف بسیار بدیهی به نظر برسد ولی هنگامی که سرمایه‌گذاران دچار هیجان می‌شوند این توصیه بدیهی را فراموش می‌کنند. برای باور کردن این ادعا کافی است به سرمایه‌گذارانی توجه کنید که بهمن‌ماه سال گذشته دلار را به قیمت حدود 27 هزار ریال به فروش می‌رساندند (و یا از خرید آن خودداری می‌کردند) و در اوایل اسفند‌ماه برای خرید دلار حدود 37 هزار ریالی تلاش می‌کردند. اگر این افراد به جای تصمیم‌گیری بر مبنای اخبار سیاسی، به تحلیل اقتصادی قیمت دلار توجه می‌کردند، رفتار دیگری از خود بروز می‌دادند. تحلیل‌های اقتصادی به شما کمک می‌کند که کف قیمتی برای دلار مشخص کنید (حتی در صورت مثبت بودن روند مذاکرات و افت شدید قیمت دلار در کوتاه‌مدت، واقعیت‌های اقتصادی کشور اجازه نمی‌دهد قیمت دلار از حدود مشخصی پایین‌تر بیاید).
*به سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم فکر کنید: فرض کنید که شما احتمال می‌دهید دلار با افزایش قیمت مواجه شود. در این حالت شما می‌توانید مستقیماً به خرید دلار بپردازید یا به خرید سهام شرکتی اقدام کنید که به امر صادرات مشغول است. موضوع وقتی جالب‌تر می‌شود که با نگاهی به بودجه این شرکت، متوجه شوید قیمت دلار مفروض در بودجه این شرکت، برابر است با نرخ ارز مرجع. سرمایه‌گذاری در سهام چنین شرکتی می‌تواند سودی برابر یا بیشتر از سرمایه‌گذاری مستقیم در دلار داشته باشد. علاوه بر این با کاهش قیمت دلار (مثلاً به دلیل مثبت بودن روند مذاکرات) قیمت این سهام احتمالاً کاهش کمتری (در قیاس با کاهش قیمت دلار) را شاهد خواهد بود چرا که بازار سهام به روابط خارجی گسترده با دید مثبت خواهد نگریست.