لطف کویر
رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرمان از ارزش تولیدات کشاورزی این استان سخن می‌گوید
رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرمان می‌گوید: با استفاده از روش‌های نوین، برخی از کشاورزان کرمان چندین برابر سایرین محصول برداشت می‌کنند.
کشاورزی در استان کرمان داستانی چند وجه دارد، استانی کویری که البته به مدد مردمانش، اکنون در برخی محصولات تولیدی، زبانزد عام و خاص در داخل و خارج است. از پسته و زیره گرفته تا برخی گیاهان دارویی که ردپایشان را به خوبی می‌توان در بسیاری از کشورهای دنیا دید؛ چه آنکه همین کویر، با همان خشکی و سرسختی‌اش راه را برای تولید این چنین محصولات خاصی، رقم زده است. عباس سعیدی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان، از حال و روز این روزهای کشاورزی در دل کویر می‌گوید. به گفته سعیدی، ارزش افزوده بخش کشاورزی معادل 5 /25 درصد از کل ارزش افزوده استان و 4 /7 درصد از کل ارزش افزوده کشور است و در عین حال هم، نزدیک به 20 درصد باغات کشور با تولیدی معادل 498982 تن در استان کرمان قرار دارد؛ به نحوی که کل ارزش تولیدات بخش کشاورزی استان چیزی حدود 77 هزار و 92 میلیارد و 899 میلیون ریال است.
♦♦♦
تصویر ترسیم‌شده از کشاورزی استان کرمان، چه چیز را نشان می‌دهد؟
استان کرمان با مساحتی حدود 183 هزار و 500 کیلومتر مربع، چیزی حدود 11 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده و دارای جمعیتی بالغ بر دو میلیون و 938 هزار نفر است. در عین حال 58 درصد جمعیت این استان را شهرنشینان و 42 درصد آن را روستایی‌نشینان تشکیل می‌دهند. در حوزه عشایرنشینان هم باید به این نکته اشاره کرد که این استان با دارا بودن 22 هزار و 546 خانوار جمعیتی برابر 110 هزار عشایر دارد. اما در حوزه کشاورزی باید به خصوص با توجه به کویری بودن این استان، به این نکته اشاره کرد که متوسط بارندگی در استان کرمان برابر با 125 میلیمتر و متوسط تبخیر 1700 میلیمتر در اقلیم گرم و خشک کشور قرار دارد؛ اما به لحاظ جایگاه بخش کشاورزی استان کرمان ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که از کل مساحت استان، حدود پنج درصد آن اراضی کشاورزی، 45 درصد مراتع، هشت درصد جنگل و 42 درصد را بیابان تشکیل می‌دهد؛ اما با همین میزان مرتع و زمین کشاورزی، شاغلان بخش کشاورزی استان را 200 هزار و 579 نفر معادل 29 درصد از جمعیت شاغل استان تشکیل می‌دهند؛ این در حالی است که شاغلان استان در امر کشاورزی، تقریباً پنج درصد بیش از میانگین کشوری است.
همین میزان شاغلان، چقدر ارزش افزوده را در بخش کشاورزی به خود اختصاص می‌دهند؟
ارزش افزوده بخش کشاورزی معادل 5 /25 درصد از کل ارزش افزوده استان و 4 /7 درصد از کل ارزش افزوده کشور است؛ ضمن اینکه نزدیک به 20 درصد باغات کشور با تولیدی معادل 498 هزار و 982 تن نیز در استان کرمان قرار دارد. در این میان برآوردها نشان می‌دهد که ارزش تولیدات بخش کشاورزی استان 77 هزار و 92 میلیارد و 899 میلیون ریال بوده است. همین ارزش تولیدات به نحوی است که رتبه‌های کشوری متعددی را هم برای کرمان در بخش کشاورزی به دنبال داشته است؛ به نحوی که در محصولی همچون پسته، مقام اول کشور با سطحی معادل 212050 هکتار و تولیدی برابربا 96328 تن، گردو، مقام اول کشور با سطحی معادل 17100 هکتار و رتبه دوم با تولیدی برابر با 13100 تن، گل محمدی، مقام دوم کشور با سطحی معادل 3243 هکتار و تولیدی برابر با 5800 تن، مرکبات، مقام پنجم کشور با سطحی معادل 9964 هکتار و تولیدی برابر با 81583 تن و خرما، مقام هفتم کشور با سطحی معادل 27720 هکتار و تولیدی برابر با 143500 تن به این استان تعلق یافته است. در کنار این، در محصولاتی همچون کرک نیز، استان کرمان، مقام اول کشور با تولیدی بالغ بر 1028 تن را دارد که 85 درصد از تولید کل کشور است؛ ضمن اینکه وجود یک میلیون و ششصد هزار راس بز کرکی نژاد رائینی که جزو نژادهای کرکی مشهور جهان است و در تولید کرک شهرت دارد، در استان کرمان زیست می‌کند. این نژاد تنها نژاد کرکی ایران بوده که به صورت خالص در استان کرمان دیده می‌شود. در عین حال پرورش آرتمیا هم برای استان کرمان افتخارآفرین بوده به نحوی که مقام اول پرورش آرتمیا در خاورمیانه در سطح 40 هکتار برای استان کرمان به ثبت رسیده است.
به هرحال کرمان یک استان کویری است که قاعدتاً با خشکی و کمبود آب مواجه است. تولیدات گلخانه‌ای اعم از سبزی و صیفی چقدر مورد اقبال قرار گرفته است؟
به هرحال تولیدات گلخانه‌ای به‌رغم مزیت‌های بسیاری که دارد، اما به هرحال مشکلاتی همچون نداشتن سرمایه شخصی برای احداث و مرمت گلخانه از سوی بخش غیردولتی، نبود دانش فنی در تولید محصولات گلخانه‌ای، عدم تمرکز و پراکندگی بیش از حد گلخانه‌ها و پایین بودن قیمت فروش محصول و بالا بودن هزینه‌های تولید نیز به چشم می‌خورد؛ از سوی دیگر این نکته را هم نباید فراموش کرد که توسعه بی‌رویه کشت گلخانه‌ای بدون انجام توصیه‌های مشاوره‌ای و کارشناسی‌های لازم منجر به نبود سازه استاندارد گلخانه شده است. البته باید به این مشکلات و عدم بهره‌گیری از استانداردهای لازم، مسائل وثیقه‌ای و ضمانتی هنگام اخذ تسهیلات را هم اضافه کرد؛ به نحوی که گلخانه‌داران به نهاده‌های مطمئن دسترسی ندارند؛ ضمن اینکه فراوانی گلخانه‌های غیراستاندارد با سطح زیر کشت پایین که طی سنوات گذشته احداث شده‌اند؛ به انبوه مشکلات اضافه کرده است.
به هرحال اگر گلخانه‌ای هم با استانداردهای لازم ایجاد شود، در حوزه بازار و بازاریابی اعم از داخلی و خارجی چه مسائلی را پیش رو دارد؟
به هرحال استفاده از تسهیلات طولانی‌مدت با بهره پایین‌تر، تشویق سرمایه‌داران بخش خصوصی به این عرصه و آموزش کارشناسان ناظر و استفاده از آنها در گلخانه‌ها به عنوان مشاور فنی و تهیه بروشورها و سی‌دی‌های آموزشی در زمینه تولید محصولات گلخانه‌ای خود راهکارهایی است که باید به آن توجه کرد تا بتوان بازار را هم به خوبی مدیریت کرد. اگر بهره‌وری بالا باشد، می‌توان در حوزه قیمت تمام‌شده وارد رقابت شد. در این میان باید توجه داشت مشکلات عمده و کلیدی بخش کشاورزی در مواردی همچون خشکسالی، کم‌آبی و کمبود اعتبارات مربوط به آبیاری تحت فشار، صادرات محصولات کشاورزی و دامی و محصولات فرآوری‌شده، نبود نقدینگی کافی برای خرید محصولات کشاورزی، نبود منابع مالی کافی برای رونق و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی، عدم مستندسازی اراضی کشاورزی و لزوم اجرای طرح کاداستر اراضی کشاورزی خلاصه می‌شود؛ اگرچه روند اجرایی این طرح با امضای تفاهمنامه بین استانداری کرمان و سازمان امور اراضی کشور شروع شده است اما به هرحال نبود اهرم قانونی برای اجرایی کردن الگوی کشت هم خود معضلی است که باید به آن اشاره کرد.
به هرحال موضوع بهره‌وری آب با توجه به جمیع شرایطی که به لحاظ آب و هوایی، استان کرمان را احاطه کرده است، بسیار مهم به شمار می‌رود. وضعیت بهره‌وری آبیاری اکنون به چه صورت است؟
طی دولت یازدهم تنها در شمال استان کرمان، ۲۰ هزار هکتار زمین کشاورزی تحت پوشش آبیاری مکانیزه قرار گرفته‌اند و البته تاکید ما هم این است که با استفاده از روش‌های نوین، بهره‌وری در کشاورزی را افزایش دهیم؛ این کار هم تا حدودی موفق بوده و اکنون می‌بینیم که با استفاده از روش‌های نوین، برخی از کشاورزان کرمان چندین برابر سایرین محصول برداشت می‌کنند؛ در عین حال طرح تجمیع مدیریت فنی در واحدهای تولیدی کشاورزی و ساماندهی موتورپمپ‌ها نیز یک گام مهم و اساسی برای رفع مشکلات موجود در بخش کشاورزی است؛ اگرچه هنوز خرده‌مالکی، یکی از آفات کشاورزی در استان محسوب می‌شود؛ اما به هرحال تلاش شده با اجرای طرح تجمیع، بسیاری از مشکلات با همکاری کشاورزان از بین برود. نکته دیگر آن است که عدم رسیدگی به باغ‌های کشاورزی، کیفیت پایین محصولات و آلوده بودن به سموم، کم‌وزن بودن، عدم خاصیت، قیمت تمام‌شده بالای محصولات کشاورزی، عدم دسترسی کشاورزان به ویژه خرده‌فروشان به بازار فروش و تناسب هزینه و در نهایت، ضعیف شدن اقتصاد کشاورزی روستایی، از جمله مشکلاتی است که جهاد کشاورزی استان کرمان امیدوار است بتواند با اجرای برنامه‌های هدفمند بر آنها چیره شود. مشخصاً در مورد افزایش بهره‌وری و بهبود راندمان مصرف آب، اجرای سیستم آبیاری تحت فشار در هر هکتار موجب صرفه‌جویی 4500 مترمکعب آب شده است. به موازات این، اجرای طرح همیاران آب نیز در دستور کار قرار گرفته است؛ به نحوی که از شروع اجرای طرح همیاران آب (سال 1393) و اجرای مصوبات مربوطه یعنی اجرای سیستم‌های نوین آبیاری، لوله‌گذاری، حذف کشت‌های با مصرف بالای آب، تجهیز و نوسازی اراضی استفاده از روش‌های به‌زراعی و آموزش 17811 نفر-روز به کشاورزان، تاکنون بیش از 212 میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی صرفه‌جویی شده است.
طرح‌های توسعه سیستم‌های نوین آبیاری به صورت گسترده با توجه به وضعیت کویری استان کرمان تدارک دیده شده است؟
بله، تا سال 1392 قریب به 43 هزار هکتار از اراضی به سیستم‌های آبیاری نوین مجهز شده بود؛ در حالی که از ابتدای سال 1393 تاکنون، در سطح 17 هزار هکتار از اراضی استان، سیستم‌های آبیاری نوین اجرا شده است.
به هرحال استان کرمان محصولات شاخصی به لحاظ کشاورزی دارد. طی سال‌های گذشته، چه پیشرفتی به لحاظ تولید این محصولات حاصل شده است و در نهایت، کدام محصولات در معرض تهدید قرار دارند؟
البته تغییرات آب و هوایی طی سال گذشته برخی محصولات و تولید آنها را با مشکل مواجه کرده است؛ اما در مجموع طی سال‌های گذشته، پیشرفت‌های خوبی در زمینه تولید برخی از محصولات حاصل شده است. در سال گذشته بالغ بر صد هزار تن پسته از مرزهای کشور صادر شده است. در مورد محصولات کشاورزی دیگر هم تدوین برنامه پنج‌ساله کاهش سطح زیر کشت محصولات با نیاز آبی بالا و جایگزینی با محصولات کم‌آب و اقتصادی شامل زعفران، گل محمدی یا زرشک صورت گرفته است. به عنوان مثال در مورد زعفران، سطح زیر کشت این محصول، تا سال 1392 بالغ بر 470 هکتار با تولید 2000 کیلوگرم بوده است که طی دو سال گذشته، به 827 هکتار با تولید 3500 کیلوگرم رسیده و در عین حال، افزایش به میزان 1000 هکتار طی یک برنامه پنج‌ساله در حال اجراست. یا در مورد محصولی مثل گل محمدی، سطح زیر کشت گل محمدی تا سال 1392 حدود 2589 هکتار با تولید 5500 تن گل خشک بوده که طی دو سال گذشته، به 3243 هکتار با تولید 5800 تن رسیده و جایگزینی 2500 هکتار طی یک برنامه پنج‌ساله در حال اجراست. در مورد زرشک هم‌سطح زیر کشت این محصول تا سال 92 حدود 26 هکتار بوده که طی دو سال گذشته با جایگزینی، کشت این محصول به 62 هکتار رسیده و افزایش میزان 400 هکتار طی یک برنامه پنج‌ساله در حال پیگیری و اجرا قرار دارد.
در حوزه افزایش تولید محصولات کشاورزی و ارتقای میانگین تولید چه وضعیتی در استان کرمان حاکم است؟
توسعه کشت‌های گلخانه‌ای (متراکم) در دستور کار جدی قرار گرفته؛ به نحوی که سطح زیر کشت گلخانه‌ای تا سال 92 حدود 60 هکتار با متوسط عملکرد 14000 تن در سال بوده؛ اما اکنون افزایش سطح در دستور کار قرار گرفته؛ به نحوی که گلخانه‌ها به 128 هکتار با متوسط عملکرد 20 هزار تن سبزی و صیفی و هفت میلیون گل شاخه‌بریده ارتقا یافته‌اند؛ ضمن اینکه برنامه توسعه 750 هکتار گلخانه هیدروپونیک و مکانیزه نیز در دستور کار قرار دارد که عملیات اجرای فاز اول با 250 هکتار در سال جاری آغاز می‌شود.
در حوزه توسعه کشت دانه‌های روغنی، باید به این نکته اشاره کرد که سطح کشت کلزا در سال 1394 با پنج برابر شدن نسبت به 10ساله گذشته به 1400 هکتار رسیده است؛ ضمن اینکه سال 1395 برنامه‌ریزی کشت شش هزار هکتار کلزا در دستور کار قرار گرفت. در همین حوزه باید به خوداتکایی در تولید بذور محصولات اساسی و استراتژیک هم اشاره کرد، به نحوی که میانگین تولید بذور گندم و جو طی سنوات قبل 4200 تن بوده که در دو سال گذشته، این شاخص به هفت هزار تن رسیده است.
در عین حال تولید بذر هیبرید ذرت نیز در سال 1392 بالغ بر 60 تن بوده که طی دو سال گذشته به 100 تن افزایش یافته است. همچنین ارتقای راندمان تولید در محصولات اساسی و استراتژیک همچون گندم در دستور کار قرار گرفته، به نحوی که به‌رغم کاهش سطح زیر کشت که تقلیل 10 هزار هکتاری سطح زیر کشت گندم طی سال‌های 1390 الی 1393 را نشان می‌دهد، اما ارتقای میانگین تولید گندم از سه تن در هکتار به چهار تن در هکتار طی سه سال گذشته رخ داده و افزایش میزان تولید گندم از 165 هزار تن در سال 1390 به 184 هزار تن در سال 1394 به‌رغم کاهش 10 هزار هکتاری سطح نیز از دیگر دستاوردهاست. در حوزه افزایش ضریب مکانیزاسیون در باغات و مزارع نیز جذب خط اعتباری مکانیزاسیون طی سال‌های 1393 و 1394 به میزان 60 میلیارد تومان و کسب رتبه اول کشور از جمله دستاوردهاست، به نحوی که افزایش ضریب مکانیزاسیون در حوزه شمال استان از 9 /0 اسب‌بخار در هکتار در سال 1391 به 1 /1 اسب بخار در هکتار در سال 1394 با ورود بیش از 733 دستگاه تراکتور و کمباین و سایر ماشین‌های کشاورزی خودگردان به مزارع و باغات به ثبت رسیده و در عین حال افزایش چهاردرصدی درجه مکانیزاسیون از 48 درصد در سال 91 به 52 درصد در سال 94 با ورود حدود 1971 دستگاه انواع دنباله‌بندها و ادوات با اعتباری معادل 35 میلیارد تومان رخ داده است.
یکی از بحث‌های مورد تاکید استاندار کرمان، موضوع تجمیع اراضی بوده است؛ اقدامات شاخص در حوزه زمین و امور اراضی چطور در استان کرمان پیگیری شده است؟
به طور کلی چندین برنامه مورد اجرا قرار گرفته که دامنه آن از تخریب بناهای غیرمجاز ساخته‌شده در اراضی کشاورزی تا ایجاد پوشش حفاظتی اراضی کشاورزی کشیده شده است؛ به نحوی که در حوزه تخریب بناها، بیش از 1000 هکتار بالغ بر سه هزار قطعه محصور شده و ایجاد پوشش حفاظتی اراضی کشاورزی در سطح 200 هزار هکتار برای اولین بار در دولت تدبیر و امید صورت گرفته است. ایجاد طرح کاداستر اراضی کشاورزی و شروع روند اجرایی طرح در سطح 2000 هکتار اراضی کشاورزی، رفع مشکل اراضی تحت اختیار کشاورز از طریق رفع تداخلات ناشی از اجرای مقررات موازی نیز از جمله دیگر اقدامات بوده است.
