انتخاب سخت
چرا آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رد صلاحیت شد؟
بالاخره موعد سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری فرا رسید و ایرانیان تصمیم می‌گیرند که برای چهار سال آینده چه افقی برای کشور ترسیم کنند. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد برخی کاندیداها از جریان انتخابات کنار رفتند. یکی از آنها علیرضا زاکانی بود که در جریان مناظرات از سوی یکی دیگر از کاندیداها به عنوان کاندیدای «سوپر‌پوششی» ابراهیم رئیسی مخاطب قرار گرفته بود. انتخابات در حالی برگزار می‌شود که بسیاری از چهره‌های سیاسی مطرح نسبت به روند رد صلاحیت‌ها معترض بودند و برخی احتمال قهر گروه‌هایی از جامعه با صندوق رای را مطرح کردند. طبق گفته جمال عرف، رئیس ستاد انتخابات کشور بر اساس نظرسنجی‌ها احتمالاً 37 تا 47 درصد در انتخابات شرکت کنند. اگر این پیش‌بینی محقق شود احتمالاً رکورد مشارکت پایین مردم در ایران در انتخابات‌های ریاست‌جمهوری بعد انقلاب شکسته خواهد شد. گرچه بسیاری معتقدند در این انتخابات فضا برای پیروزی یک شخص فراهم شده است با این حال برخی گروه‌های اجتماعی و فعالان سیاسی تلاش کردند زمینه انتخاب شخص دیگری را فراهم کنند که هنوز مشخص نیست چقدر اقبال به وی صورت خواهد گرفت. پیشتر عبدالناصر همتی، کاندیدای ریاست‌جمهوری رقیب خود را نه کاندیداهای تایید‌صلاحیت‌شده بلکه عدم مشارکت مردم خوانده بود. او تلاش کرد با ایراد سخنانی گروه‌هایی را که احتمالاً عدم مشارکت در انتخابات را برگزیده‌اند به سوی صندوق آرا و ریختن رای به نفع خود ترغیب کند، هرچند مشخص نیست این تلاش‌ها چقدر موثر واقع شود. بسیاری معتقدند اگر این تلاش‌ها موثر واقع نشده و کاندیدایی که پیش‌بینی می‌شود، سکان ریاست‌جمهوری را به دست بگیرد احتمالاً باید منتظر فصلی دیگر از دولت روحانی در عرصه سیاست خارجی، سیاست داخلی و برخی آزادی‌های اجتماعی باشیم.
چرا مرحوم هاشمی رد صلاحیت شد؟
«خیلی ساده‌انگارانه است که تصور کنید مقامی به شورای نگهبان می‌آید و می‌گوید فلانی چون رای می‌آورد، رد صلاحیتش کنید»، این عین عبارتی است که سال 97 از سوی نزدیک‌ترین حقوقدان شورای نگهبان به دبیر کهنسال این نهاد مطرح شد؛ عبارتی که به یکی از بزرگ‌ترین وقایع معاصر جمهوری اسلامی اختصاص داشت: عدم احراز صلاحیت رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری.
آنگونه که اعتماد گزارش داده است، اکبر هاشمی‌رفسنجانی سال 92 و در شرایطی که محبوبیتش دوباره میان مردم بالا گرفته بود و دیگر خبری از انتقادات ریز و درشت اصلاح‌طلبان از او نبود، راهی وزارت کشور شد تا پس از محمود احمدی‌نژاد، به‌زعم خود دوباره ایران را به نقطه‌ای بازگرداند که لیاقتش را دارد اما احتمالاً تصورش را هم نمی‌کرد فقها و حقوقدانان وقت شورای نگهبان با مُهر عدم‌احراز صلاحیت از او استقبال کنند. اقدامی که موجبات محبوبیت بیش از پیش او و البته پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری را فراهم آورد ولی چهار سال پس از وفاتش، وزیر وقت اطلاعات صراحتاً گفته‌های عباسعلی کدخدایی را نقض کرد و احتمال بالای رای‌آوری هاشمی‌رفسنجانی را به عنوان تنها دلیل عدم احراز صلاحیت او اعلام کرد. دلیلی که حداقل هیچ جایی در متون صریح قوانین موضوعه ایران ندارد.
اکبر هاشمی‌رفسنجانی سه ماه پیش از آنکه به سفر ابدی برود، در جمعی به موضوع رد صلاحیت خود اشاره کرد و گفت که «وزیر وقت اطلاعات در زمان بررسی صلاحیت‌ها، به شورای نگهبان رفته و گفته بود با این اقبالی که روزبه‌روز و بلکه ساعت‌به‌ساعت به ایشان می‌شود، با رای بی‌سابقه‌ای می‌آید و همه رشته‌های ۱۰ساله ما را پنبه می‌کند». این اظهارات همان زمان از سوی اعضای شورای نگهبان رد شد ولی بالاخره با انتشار ویدئوی صحبت‌های فردی مورد تایید قرار گرفت که در آن برهه زمانی، وزیر اطلاعات دولت دهم بود و در جریان اختلافاتش با محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری وقت ایران مجبور به استعفا شد و با حمایت‌های عالی‌ترین مقام جمهوری اسلامی و البته قهر موقتی رئیس وقت دولت، مجدداً در این سمت به فعالیتش ادامه داد. حیدر مصلحی در این گفت‌وگوی ویدئویی گفته است: «براساس گزارش‌های ما از کف خیابان در سال ۹۲ آقای رفسنجانی پیروز انتخابات بود. یک عزیزی گفت مگر بچه حزب‌اللهی‌ها می‌گذارند این اتفاق بیفتد. جمع‌بندی من این بود باتوجه به شرایط نظام مصلحت این بود ایشان رد صلاحیت بشوند و دلایل آن را هم نوشتم. فقها و حقوقدانان شورای نگهبان هرچقدر در ذهنشان گشتند که یک ان‌قلت در مجموعه من بیاورند نتوانستند. یکی از حقوقدانان شورای نگهبان سوالی مطرح کرد که مگر ایشان چه گفته‌اند که رد صلاحیت شوند، گفتم من با شخص کاری ندارم، من می‌گویم حفظ نظام این هزینه و این فایده را دارد. البته گفتنی است حیدر مصلحی، وزیر اطلاعات دولت‌های نهم و دهم بعد از صحبت‌های اخیرش درباره علت رد صلاحیت هاشمی‌رفسنجانی، متنی را در صفحه اینستاگرامش خطاب به ملت ایران منتشر کرده است و گفته که فیلم منتشرشده درباره او کامل نبوده است.
ماجرای ناتمام آبان 98
«اصلاح قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی» یا به بیان راحت‌تر «افزایش قیمت بنزین» که در آبان‌ماه سال 98 اتفاق افتاد، همچنان می‌تواند محملی باشد برای تاختن به دولت دوازدهم؛ اتفاقی که باعث اعتراضات فراوانی در کشور شد و خسارات جانی و مالی زیادی را به بار آورد. مناظره سوم نامزدهای ریاست‌جمهوری فرصتی شد تا مخالفان دولت دوباره آن روزها را به یاد رقبای خود بیاورند. در آخرین مناظره، محسن مهرعلیزاده موضوع قیمت‌گذاری بنزین را به یاد آورد و گفت: «آقای رئیسی که جزو سران سه قوه هستند مگر در مساله بنزین نبود که تصمیم بدی گرفته شد و به بدی هم اجرا شد.» همین باعث شد تا رئیسی در پاسخ به او بگوید: «مسوول طرح بنزین دولت بود. آن بخشی که در جلسه سران قوا مطرح شد فقط محل هزینه‌کرد آن بود.» ابراهیم رئیسی همچنین در جلسه پرسش و پاسخ دانشجویی، درباره جزئیات جلسه سران قوا درمورد افزایش قیمت بنزین این‌گونه گفته بود: «در رابطه با افزایش قیمت بنزین، آقایان این مساله را به جلسه شورای هماهنگی آوردند و ما گفتیم که این موضوع ارتباطی به جلسه شورای اقتصادی ندارد... تصمیم افزایش قیمت بنزین را اساساً از باب هماهنگی در جلسه مطرح کردند و این موضوع پیش از این به تصویب دولت رسیده بود. البته این [افزایش قیمت حامل‌های انرژی] قانون است منتها اشکال دولت این بود که این قانون را پنج سال اجرا نکرد و به جای اینکه این قانون را با یک شیبی اجرا کند که در جامعه تنش اتفاق نیفتد این قضیه را یک‌باره اجرا کرد و جامعه را دچار شوک کرد؛ بنابراین آنچه حلقه مفقوده این قضیه بود مدیریتی بود که انجام نشد.»
این سخنان شورای اطلاع‌رسانی دولت را بر آن داشت تا درباره طرح افزایش بنزین اطلاعیه صادر کند. طبق این اطلاعیه: «چنان‌که پیش از این نیز بارها اعلام شده، مباحث مربوط به اصلاح قیمت بنزین، از آنجا که یک تصمیم کلان ملی و حاکمیتی به شمار می‌رفت در جلسات متعدد سران قوا مورد بحث و بررسی قرار گرفت و پس از اینکه درخصوص همه ابعاد و جوانب آن، اتفاق نظر حاصل شد، مصوبه به امضای سران سه قوه رسیده و خدمت مقام معظم رهبری ارسال شد. پس از تایید مصوبه از سوی رهبر انقلاب نیز اجرای مصوبه از سوی شورای امنیت کشور در دستور کار قرار گرفت. در پی اجرای این مصوبه تمام درآمد حاصل از اصلاح قیمت بنزین به ۶۰ میلیون ایرانی پرداخت شد و دولت مطلقاً درآمدی از این راه برای مصارف بودجه‌ای دریافت نکرد. پرداخت این مبلغ هم‌اکنون نیز تحت عنوان یارانه معیشتی ادامه دارد.
لاریجانی مقابل کدخدایی
پس از آنکه در هفته‌های گذشته صلاحیت علی لاریجانی، رئیس پیشین مجلس شورای اسلامی از سوی شورای نگهبان احراز نشد، مقام معظم رهبری سخنانی در این زمینه ایراد فرمودند. ایشان اظهار کردند: «به برخی نامزدان انتخابات و بستگانشان نسبت‌هایی داده شد که خلاف است و باید جبران شود.» این اظهارات بسیاری را بر آن داشت که لابد قرار است برخی از نامزدهای رد صلاحیت‌شده ازجمله علی لاریجانی به جریان انتخابات برگردند. البته طولی نکشید که شورای نگهبان با انتشار بیانیه بر این تصور خط بطلان کشید.
علی لاریجانی هم البته این اقدام شورای نگهبان را بی‌پاسخ نگذاشت. وی در توئیتر خود با انتشار لینکی نوشت: «مطابق دستور حاکمیتی @Khamenei_fa در پی ابلاغ سیاست‌های کلی انتخابات در سال ۹۵ و پیرو بند ۱۱-۲، شورای نگهبان موظف است در صورت درخواست داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری در خصوص دلایل ردصلاحیت به آنان به صورت مکتوب دلایل خود را ارائه نماید.» عباسعلی کدخدایی هم در پاسخ به نامه علی لاریجانی درباره عدم احراز صلاحیتش در توئیتر خود نوشت: «احراز و عدم احراز صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری بر اساس اسناد و مدارک کافی و قابل اعتماد انجام پذیرفته و برای اعتراض به عدم احراز صلاحیت و انتشار عمومی دلایل آن در قانون انتخابات ریاست جمهوری حکمی پیش‌بینی نشده است.»
در ادامه این جریان، علی لاریجانی مشاور راهبری رهبر معظم انقلاب و داوطلب ردصلاحیت‌شده سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری در نامه‌ای خطاب به اعضای شورای نگهبان بار دیگر خواستار انتشار اعلام دلایل ردصلاحیت خود شد. وی در این نامه به سخنان مقام معظم رهبری در سال ۸۲ اشاره کرد و یادآور شد که رهبری فرمودند: «آن‌وقت که صالح بود، حالا صلاحیتش را استصحاب کنید... اگر خلافش ثابت نشده این احراز استصحاب است و هیچ لزومی ندارد که انسان بخواهد از طریق دیگری این صلاحیت را احراز کند.
صلاحیت اینجانب یک بار برای ریاست جمهوری و چند بار برای مجلس مورد تایید شورای نگهبان واقع شده است، آیا اینجا جای استصحاب نبود، مگر اینکه با این بیان رهبری معظم، شورای محترم، استنادات قوی داشته که بیان رهبری را در استصحاب کنار گذاشته‌اند. یعنی عملاً به رد صلاحیت اینجانب رسیدند، لذا انتظار طبیعی است که بنده اسناد و مدارک کافی و قابل اعتماد شورا را جدی‌تر مطالبه نمایم.» لاریجانی همچنین در توئیتی در مورد بیانات آیت‌الله اعرافی که فرمودند «دلایل عدم احراز صلاحیت نامزدهای ریاست جمهوری به آنان به روشنی اعلام می‌شود اما اعلام عمومی این مساله جای کار بیشتری دارد» نوشت: علی‌رغم تقاضای مکرر اینجانب و درخواست رسمی و کتبی، شورای نگهبان هیچ مطلبی را در مورد عدم احراز صلاحیت به اینجانب ارائه نکرده است.
مذاکره بعد انتخابات
نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، در گفت‌وگویی روند کنونی مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین را تشریح کرد. میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی درباره مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین گفت: امکان رسیدن به توافق در زمینه احیای برجام پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایران که 18 ژوئن خواهد بود، وجود ندارد، اما مذاکرات ادامه خواهند یافت. اولیانوف ادامه داد: تا جایی که می‌دانیم، این جریان نباید تاثیر چشمگیری روی روند مذاکرات بعدی داشته باشد. نماینده روسیه در وین در پاسخ به این سوال که آیا موافق است مذاکرات در وین از پیشرفت باز مانده است، توضیح داد: من بر این باورم که این ارزیابی نادرست است و با واقعیت هماهنگی ندارد، چون این روند در حال پیش رفتن است، اگرچه پیشرفتی به آن سرعت که ما می‌خواهیم، حاصل نمی‌شود. او اظهار کرد که روسیه در روزهای گذشته سند دیگری هم برای مذاکرات معرفی کرده اما از نشان دادن محتوای آن خودداری کرده است. اولیانوف در آخر تاکید کرد: روند مذاکرات ادامه دارد. توجه اصلی باید به برنامه اجرای توافق هسته‌ای معطوف باشد. سوال اصلی فعلاً این است. ما باید به توافق برسیم که چه کسی، چه کاری و در چه بازه زمانی باید انجام بدهد تا نتیجه نهایی بشود احیای کامل برجام (توافق هسته‌ای).
♦♦♦
ایسنا: بر اساس نتایج آخرین نظرسنجی مرکز افکارسنجی ایران بعد از برگزاری سومین مناظره تلویزیونی کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری میزان مشارکت در انتخابات ۴۲ درصد محاسبه شده است.
مهر: مجید تخت‌روانچی نماینده دائم ایران گفت که اراده سیاسی واقعی آمریکا در بازگشت به برجام فقط بعد از راستی‌آزمایی لغو عملی تحریم‌ها مشخص می‌شود.
ایرنا: مصطفی کواکبیان، دبیرکل حزب مردم‌سالاری، از شورای نگهبان خواست دلایل رد صلاحیتش را مستند به سیاست‌های کلی ابلاغی انتخاباتی منتشر کند تا آگاهی مردم نسبت به رفتار عادلانه آن شورا افزایش یابد.
ایلنا: غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضائیه، گفت: پرونده‌ای در خصوص فایل صوتی وزیر امور خارجه در دادسرای عمومی و انقلاب تشکیل شده و از افراد متعددی به عنوان مطلع تحقیق شده است.
تسنیم: جمال عرف رئیس ستاد انتخابات کشور در جریان نشست خبری خود، میزان مشارکت مردم در انتخابات 28 خرداد را در نظرسنجی‌ها بین 37 تا 47 درصد اعلام کرده است.
ایسنا: عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور، گفت: متاسفانه نامزدهای انتخابات، طرفداران و احزاب این دوره حتی در خیلی استان‌ها ستاد تشکیل ندادند.
ایلنا: علی ربیعی، سخنگوی دولت، گفت: این واقعیت کتمان‌پذیر نیست که تنها دولتی که با مشارکت بالا در صندوق‌های رای تشکیل شده، به مردم پاسخگو خواهد بود. مشارکت حداکثری هیچ معنای دیگری جز این ندارد که مطالبات قانونی مردم مطابق با آرمان‌های انقلاب و حقوق مندرج در قانون اساسی تعطیل‌پذیر و دورزدنی نیست و این قوی‌ترین و رساترین پیامی است که مردم ما می‌توانند با حضور در انتخابات و نقش بر آب کردن نقشه بدخواهان مخابره کنند.
ایرنا: دبیرخانه شورای عالی هماهنگی اقتصادی در پی انتشار مطالبی به نقل از سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس مبنی بر نقش دبیر این شورا در تصمیم‌گیری درباره افزایش قیمت بنزین در سال ۹۸، اعلام کرد: تصمیم‌گیری‌ها در این نهاد فراقوه‌ای بر اساس اجماع نظر سران سه قوه انجام می‌شود.
فارس: حسین امیر عبدالهیان، دستیار ویژه رئیس مجلس شورای اسلامی در امور بین‌الملل، تاکید کرد: سیاسیونی که «نه به صندوق رای» را تبلیغ می‌کنند، درک درستی از دشمن‌شناسی ندارند.
مهر: محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: پس از یک دوره طولانی جنگ و حمله علیه فلسطینیان و تهدید جمهوری اسلامی ایران، اکنون این ستمگر است که سقوط کرده، و این غزه است که پرچم پیروزی را برافراشته است و ایران راه عزت را ادامه می‌دهد.
♦♦♦
حمایت ائتلاف جمهور از همتی
اعتماد نوشت: حزب اعتماد ملی، توسعه ملی، کارگزاران سازندگی ایران، ندای ایرانیان، مجمع نیروهای خط امام حزب اسلامی کار، مردم‌سالاری، خانه کارگر، حزب جوانان ایران اسلامی، مجمع اسلامی فرهنگیان جمعیت حمایت از حقوق بشر زنان، مجمع زنان اصلاح‌طلب، حزب آزادی، جمعیت زنان نواندیش و حزب وحدت و همکاری ائتلاف جمهور را برای حمایت از همتی تشکیل دادند. در متن بیانیه ائتلاف آمده است: احزاب اصلاح‌طلب برآمده از جنبش دوم خرداد به نام «دفاع از جمهوریت نظامِ» جمهوری اسلامی ایران اعلام می‌کنیم، با مشاهده شور و شوق سیاسی و انتخاباتی در نسل جوان اصلاحات که این‌بار موتور محرکه اصلاح‌طلبان شده‌اند به دکتر عبدالناصر همتی رای می‌دهیم و برای پیروزی او مبارزه انتخاباتی می‌کنیم و برای صیانت از جمهوریت ائتلاف می‌کنیم.
اجماع‌ساز به اجماع نرسید
شرق نوشت: هفته گذشته جلسه نهاد اجماع‌ساز اصلاح‌طلبان با محوریت حمایت یا عدم حمایت از دو نامزد اصلاح‌طلب برگزار شد و آن‌طور که آذر منصوری، سخنگوی جبهه اصلاحات ایران، گفته است، رای اکثریت اعضا به معرفی‌نکردن نامزد در انتخابات بوده است: «در جلسه مجمع عمومی جبهه اصلاحات ایران مورخ ۲۴ خردادماه موضوع تغییر موضع قبلی جبهه اصلاحات مبنی بر نداشتن نامزد در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ مطرح و به رای گذاشته شد و در نتیجه آن، تغییر در موضع پیشین جبهه رای نیاورد.» بعد از این بیانیه بود که برخی از احزاب و افراد اصلاح‌طلب موضع نهاد اجماع‌ساز را زودهنگام دانستند و حتی از نامزد دلخواه خود حمایت کردند؛ برای مثال حزب کارگزاران و حزب ندای ایرانیان صراحتاً از عبدالناصر همتی حمایت کردند.
دست رد به سینه 8 دقیقه
ایران نوشت: شورای اطلاع‌رسانی دولت، زمان هشت‌دقیقه‌ای اختصاص داده‌شده به دولت برای پاسخگویی به اتهامات نامزدان در مناظره‌ها را «رفع تکلیف» توصیف کرد و با اشاره به اینکه دولت 30 مورد اتهام را برشمرده بود که صداوسیما فقط چهار مورد آن را تایید کرد، اعلام کرد که چون عملاً ایجاد شفافیت و معیاری برای قضاوت مردم فراهم نمی‌شود، دولت از این فرصت صرف‌نظر کرده و از سایر ظرفیت‌های اطلاع‌رسانی برای رساندن پیام خود به مردم بهره خواهد گرفت. این شورا این را نیز اضافه کرد که زمان هشت‌دقیقه‌ای در نظر گرفته‌شده از سوی صداوسیما، هنوز به‌صورت رسمی به دولت اعلام نشده و شورای اطلاع‌رسانی دولت از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در جریان این امر قرار گرفته است.
فرصت لغو تحریم‌ها
همشهری نوشت: تحریم‌های نفتی در سال‌های اخیر باعث شد که بخش قابل توجهی از درآمدهای دولت با مالیات و اوراق جایگزین شود. از سوی دیگر، چشم‌انداز مذاکرات نشان می‌دهد در کوتاه‌مدت سیاستگذار دوباره به درآمدهای نفتی دست می‌یابد. لغو تحریم‌ها گرچه برای اقتصاد کشور یک فرصت ایجاد می‌کند، اما تهدید «بازگشت دلارهای نفتی به درآمدهای دولت» را در پی دارد. سیاستگذار در سال‌های گذشته، بالاجبار به رژیم چربی‌سوز نفتی روی آورده است، این فرصتی است که با یک راهکار عملی و علمی در پساتحریم، شرایط را برای عبور از نفرین نفت مهیا کند. کارشناسان معتقدند «بهره‌گیری از تجربه صندوق‌های موفق نفتی»، «تصحیح رابطه فروش ارزهای نفتی به بانک مرکزی» و «گذر از لنگر ارزی به هدف‌گذاری تورمی» سه‌گام این گذار موفق است.