تدبیر رئیس‌جمهورساز

19 دی‌ماه اولین سالگرد درگذشت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی بود. مراسم سالگرد در محل سالن اجلاس سران برگزار شد. اعتماد در شرح این مراسم نوشت: بسیاری از فعالان و مقامات سیاسی برای پاسداشت خدمات آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به انقلاب اسلامی در سالن اجلاس سران گرد هم آمده بودند. اما این برنامه یک غایب بزرگ داشت؛ حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران که به گفته محمد هاشمی از سه روز قبل اعلام کرده بود نمی‌تواند در این مراسم حاضر شود اما باز هم نامش در کنداکتور برنامه، به عنوان سخنران آمده بود. شنیده‌ها حاکی از آن است که حسن روحانی از سه روز قبل اعلام کرده بود اگر سخنرانی او با سخنرانی مقام معظم رهبری تقارن پیدا کند، او در کنگره حضور نخواهد یافت. محمد هاشمی هم در سخنرانی خود در آغاز برنامه به این موضوع صحه گذاشت. با این حال عدم حضور رئیس‌جمهور منجر به ناراحتی فرزندان آیت‌الله شد. فاطمه هاشمی این‌گونه گلایه‌اش را مطرح کرد: «ایشان مظلومیتی داشت و دارد و عدم حضور رئیس‌جمهور عزیز ما در این برهه از تاریخ برای همین است.» این مراسم، جز روحانی، غایبان دیگری هم داشت. مانند علی‌اکبر ناطق‌نوری. غایب دیگر علی لاریجانی، رئیس مجلس بود که نه در مراسم حاضر شد و نه حتی کلامی در این‌باره نوشت. اعضای جامعه روحانیت مبارز هم دیگر غایبان مراسم بودند. نه به مراسم آمدند و نه پیامی دادند. آیت‌الله جوادی‌آملی و رئیس دولت اصلاحات پیامی برای مراسم ارسال کردند که اولی خوانده شد و دومی نه.

تدبیر رئیس‌جمهورساز

اسحاق جهانگیری یکی از سخنرانان اصلی مراسم بود. او در وصف هاشمی گفت: ایشان وقتی به مجلس رفت، مجلس در راس امور قرار گرفت. وقتی به دولت رفت، دولت در خط مقدم سازندگی و توسعه کشور قرار داشت. وقتی به مدیریت جنگ رسید، گره‌گشای جنگ شد و وقتی نیاز بود صلح را پیش ببرد به امام گفت اجازه بدهید من قطعنامه و صلح را اعلام کنم، آنگاه شما مرا به خاطر عدم مدیریت درست جنگ محاکمه کنید. وی با اشاره به ردصلاحیت آیت‌الله هاشمی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ تصریح کرد: در انتخابات سال ۹۲ به صحنه آمد ولی ناباورانه ردصلاحیت شد. فکر می‌کردند با رد صلاحیت او صحنه را ترک می‌کند ولی او قهر نکرد و عافیت‌طلبی نکرد ولی ایشان با تدبیر، رئیس‌جمهور درست کرد. من آن زمان رئیس ستاد ایشان بودم. در همان موقع نزد ایشان رسیدیم و گفتم تکلیف چیست؟ گفت فلانی من همان هاشمی دیروز هستم با کمترین تغییر. با همان نزدیکی با رهبری. ستادها را جمع کنید. حتی اعتراض هم نکرد. ایشان تدبیر کرد و آقای روحانی را رئیس‌جمهور کرد.

مخالفت صداوسیما با جهانگیری

اما همه سخنان جهانگیری در این مراسم مربوط به هاشمی‌رفسنجانی نبود. آن‌گونه که روزنامه ایران نوشت او از رویه صداوسیما در حوادث اخیر انتقاد کرد و گفت: «صداوسیما باید روش خود را تغییر دهد و نباید در انحصار یک گروه محدود و تندرو قرار گیرد.» معاون اول رئیس‌جمهوری با اشاره به اینکه قرار بود در خصوص اعتراض‌های اخیر از طریق رسانه ملی با مردم سخن بگویم، گفت: «متاسفانه اجازه ندادند که با مردم سخن بگویم و صداوسیما بهانه‌های فنی مطرح کرد و این در حالی است که رسانه ملی باید در خدمت کامل ملت ایران، همه جریان‌های سیاسی و معترضان باشد تا بتوانند حرف خود را بزنند.» جهانگیری با اشاره به سخنان برخی افراد که می‌گویند اگر شاخص‌های اقتصادی خوب است چرا مردم آن را در زندگی خود حس نمی‌کنند، گفت: «ما اقتصاد را که به ته دره برده شده بود ده‌ها پله بالا آوردیم اما همچنان در دره قرار دارد.»

همه صفات هاشمی امید بود

حجت‌الاسلام سیدحسن خمینی سخنران دیگر مراسم بود. به گزارش جماران سید‌حسن خمینی «امید» را یکی از وجوه ممتاز شخصیت هاشمی خواند و گفت: «این ویژگی به قدری در وجود ایشان پررنگ بود که برخی به شوخی می‌گفتند اگر آقای هاشمی را به سمت زندان هم ببرند، ایشان به این فکر خواهد کرد که مسیر کج شود و به سمت باغ و بوستان برود!» وی ادامه داد: «من در مجموع فقط یکی، دو بار آقای هاشمی را مضطرب دیدم؛ این اضطراب اتفاقاً در شرایط سخت سال ۸۸ نبود. یکی از این لحظات روز 14 خرداد سال ۸۴ بود. بعد از آن قضایای انتخابات عصر خدمت ایشان رسیدم که بسیار ملتهب بودند اما همان اضطراب هم نهایتاً چند دقیقه و ساعتی طول نکشید و باز آرامشی وجود ایشان را گرفت، زیرا همین خوش‌بینی دوباره به او آرامش می‌داد.» وی منشأ امید هاشمی را «امید به خدا» و «اطمینان به فهم مردم» ذکر کرد و یادآور شد: «او به فهم عامه مردم مطمئن بود. یعنی می‌دانست که نمی‌شود برای همیشه مردم را گول زد و اساساً خرد جمعی اشتباه نمی‌کند.»

شکست دیپلماتیک آمریکا

دیگر اخبار سیاسی کشور، تحت تاثیر اعتراضات اخیر بود. اعتراضاتی که هم در داخل و هم در خارج واکنش‌هایی داشت. ایران در گزارشی از ناکامی آمریکا در این ماجرا خبر داد و نوشت: نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد که بنا به درخواست آمریکا برای بررسی تجمعات اعتراضی برخی شهرهای ایران برگزار شد، به شکستی دیپلماتیک علیه آمریکا انجامید. اعضای شورای امنیت در حالی به بهانه ناآرامی‌های ایران دور یکدیگر جمع شدند که محور اصلی جهت‌گیری این نشست، پیگیری اهداف مداخله‌جویانه آمریکا درباره ایران بود. رخدادی که باوجود تلاش نیکی هیلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل برای اجماع سایر کشورها برای مداخله در امور داخلی ایران با ناکامی دولتمردان آمریکایی همراه بود. چنان‌که نمایندگان سه کشور روسیه، فرانسه و چین در مواجهه با ادعای هیلی که می‌کوشید اعتراضات داخلی ایران را به موضوعی علیه حاکمیت تبدیل کند، نفس برگزاری چنین نشستی را مغایر با اهداف سازمان ملل در پیگیری صلح و امنیت جهانی دانستند و از آمریکا خواستند از مداخله در امور داخلی ایران پرهیز کند.

تعیین مکان ویژه تجمعات

از طرف دیگر ناآرامی‌ها محور بسیاری از جلسات هم‌اندیشی داخلی بوده است. شورای شهر تهران در طرحی «دوفوریتی» به شهرداری مهلت یک‌ماهه داد تا مکان ویژه‌ای برای تجمعات اعتراضی تعیین کند. ایران در این خصوص نوشت: این مصوبه را می‌توان گامی عملیاتی برای تحقق اصل 27 قانون اساسی دانست. مطابق این اصل، «تشکیل اجتماعات و راهپیمایی‌ها بدون حمل سلاح، به شرط آنکه مخل به مبانی اسلام نباشد، آزاد است.» حالا شورای شهر در طرحی با قید دو فوریت، شهرداری تهران را مکلف کرده است طی یک ماه مکان‌هایی را برای تجمعات و اعلام انتقادات مردم تهران به شورا معرفی کند. این را می‌توان پاسخ عملی شورای شهر به اعتراض‌ها و ناآرامی‌های اخیر دانست، پاسخی که اعتراض را به عنوان حق مردم به رسمیت می‌شناسد و سازوکار انجام آن را تسهیل می‌کند. البته این مصوبه ابهاماتی دارد، زیرا تا پیش از ناآرامی‌های اخیر، اقشار مختلف مردم برحسب مورد در پاستور یا بهارستان تجمع کرده و صدای خود را به گوش مسوولان یا نماینده‌ها می‌رساندند. از این‌رو، معلوم نیست که آیا در صورت اختصاص این مکان، اعتراض‌ها در سایر نقاط شهر ممنوع می‌شود یا خیر؟ همچنین معلوم نیست که تجمع در این مکان مشخص، نیازمند اخذ مجوز است یا اینکه همچون تجربه برخی کشورها، تجمع در آن به مجوز خاصی نیاز ندارد؟ این پرسش‌ها باعث می‌شود که طرح اخیر شورای شهر را کامل ندانیم، هرچند به نوبه خود می‌تواند گام اولیه‌ای برای ساماندهی به اعتراض‌های مردمی باشد. همزمان با این تلاش‌های اصلاح‌طلبانه، از سوی برخی دولتمردان نیز رویکردهای دیگری پیشنهاد شده است. از جمله حسام‌الدین آشنا رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، طومارنویسی و جمع‌آوری اینترنتی امضا از سوی مردم را پیشنهاد کرد، با این شرط که این طومارها طی سازوکاری به مرحله بررسی نهایی هم برسد. اکنون هر دو این ‌رویکردها در مراحل اولیه هستند و باید منتظر ماند که در آینده چگونه صورت اجرایی می‌گیرند. اما فرجام هرچه باشد، امروز این تصمیم‌ها نشان می‌دهد مسوولان صدای مردم را شنیده‌اند.

جلسات ویژه مقامات

نمایندگان مجلس هم در هفته گذشته پیگیر ناآرامی‌ها و بازداشت‌شدگان بودند. محمود صادقی، نماینده مردم تهران در گفت‌وگو با خانه ملت گفته آمار کل بازداشتی‌های اخیر حدود سه هزار و ۷۰۰ بازداشتی در سراسر کشور است. البته او علاوه بر ذکر این عدد گفته با توجه به اینکه بازداشت این افراد از سوی نهادهای مختلف انتظامی و امنیتی بوده است نمی‌توان آمار دقیق دانشجویان را اعلام کرد. اما در روزهای گذشته نمایندگان مجلس، وزرای کشور و اطلاعات، جانشین فرمانده سپاه و رئیس صداوسیما جلساتی داشتند. به گزارش ایران غلامعلی جعفرزاده، نماینده رشت گفته مسوولان مجلس و مقامات شرکت‌کننده در این جلسه به‌صورت موکد خواستند مباحث مطرح‌شده را رسانه‌ای نکنند. با وجود این جلال میرزایی، نماینده ایلام گفته محور برخی سخنان به آغاز حوادث از مشهد و تعداد بازداشت‌شده‌ها مربوط بوده است. او به نقل از وزیر اطلاعات گفته دانشجویان تنها شش درصد از کل تعداد بازداشتی‌ها را تشکیل می‌دهند و عموم دانشجویانی هم که بازداشت شده‌اند نه به واسطه خط‌مشی سیاسی، بلکه به دلیل حضور در ناآرامی‌ها بوده است. همه نهادهای امنیتی به فراخور مسوولیت و موقعیت خود اقدام به برخورد با افراد و بازداشت عده‌ای کرده‌اند. محور دیگر این جلسه ماجرای تلگرام بوده. در این جلسه در خصوص فیلترینگ تلگرام قرار شد تمهیدات لازم برای رفع آن تعبیه شود، البته این اقدام به تعهدات مجموعه تلگرام به ایران بستگی دارد، زیرا فضای موجود و اقدامات معاندان علیه نظام جمهوری اسلامی به واسطه دستگاه‌های اطلاع‌رسانی تلگرام انجام گرفت. نعمتی در توضیح رفع فیلتر تلگرام یادآور شد: وزارتخانه‌های ارتباطات و اطلاعات نیز موظف به اتخاذ تمهیدات لازم در این زمینه و ارائه گزارش آن به کمیسیون‌های آموزش و تحقیقات و امنیت ملی مجلس شدند، در واقع به نظر می‌رسد مذاکراتی بین وزیر ارتباطات و مجموعه تلگرام انجام گرفته که با توجه به تاکید نمایندگان و مسوولان امنیتی، رفع فیلتر منوط به تعهد این مجموعه به ایران خواهد بود. رئیس کمیسیون عمران مجلس هم در گفت‌وگویی با «خانه ملت»، از آمار مجروحان نیروی انتظامی در زمان اغتشاشات خبر داد که هشت برابر معترضان بوده است.