به سوی تعادل جدید

  هادی چاوشی: از 26 دی‌ماه 1394 1 تا 8 اردیبهشت‌ماه 1397 2، ایالات متحده کمتر از 28 ماه در مهم‌ترین توافق چهار دهه اخیر خود با ایران ماند. برجام البته یک قرارداد دوجانبه میان تهران و واشنگتن نبود، اما طرف‌های اصلی این توافق هفت‌جانبه -که به تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اتحادیه اروپایی هم رسیده- ایران و آمریکا بودند و حالا که یکی از این دو خود را از بازی کنار کشیده، طبیعی است که قاعده بازی تغییر کند. در روزهای اخیر مقامات عالی‌رتبه ایران اعلام کرده‌اند که به‌رغم بازگشت قریب‌الوقوع تحریم‌های آمریکا، حاضرند توافق هسته‌ای را بدون این کشور ادامه دهند؛ منوط بر آنکه سایر طرف‌ها، دستیابی ایران به منافعش را تضمین کنند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هفته گذشته تور حفظ برجام خود را از چین آغاز کرد، سپس به روسیه رفت و در نهایت راهی اروپا شد تا ظرف یک هفته با تمام مذاکره‌کنندگان ارشد گروه ِ حالا 1+4 دیدار کرده باشد.

به گفته عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران سرنوشت برجام ظرف 45 تا 60 روز آینده مشخص خواهد شد؛ زمانی که مشخص شود آیا اروپایی‌ها تضامین مدنظر برای تامین منافع ایران را به تهران خواهند داد یا خیر؟ با این حال ماندن یا رفتن برجام، علاوه بر برنامه هسته‌ای می‌تواند روی سایر ابعاد سیاست خارجی ایران نیز تاثیر بگذارد. البته به اعتقاد محمود سریع‌القلم، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه به شکلی بنیادی تغییر نخواهد کرد» و مبانی آن هم عبارتند از:

1- ترجیح دادن ملت‌ها به دولت‌ها در روابط بین‌المللی؛

2- ترجیح دادن نهضت‌ها بر دولت‌ها در روابط بین‌المللی؛

3- مبارزه با اسرائیل و دفاع همه‌جانبه از نهضت اسلامی فلسطینی؛

4- ضدیت و مبارزه با آمریکا؛

5- قائل نبودن به سطوح قدرت در میان کشورها؛

6- مخالفت با سیستم وتو در سازمان ملل؛

7- اعتقاد به قابل تفکیک بودن روابط خارجی اقتصادی از روابط خارجی سیاسی؛

8- تاکید و اجرای همه‌جانبه استقلال سیاسی در برنامه‌ریزی و سیاستگذاری؛

9- ترجیح دادن اعتقادات بر منافع اقتصادی و تجاری در روابط دوجانبه؛

10- فاصله استراتژیک از قدرت‌های بزرگ و منافع و سیاست‌های آنها؛

11- اهمیت دادن به عدالت سیاسی در روابط میان دولت‌ها.3

با این حال، اگر فرض را بر این بگذاریم که خروج آمریکا از برجام، دست‌کم در مقیاس تاکتیکی سیاست خارجی ایران را در معرض تصمیم‌های جدید قرار می‌دهد، می‌توان با نگاهی به احتمالات موجود، سناریوهای پیش رو را ترسیم کرد. عقب‌نشینی اروپا از سیاست کنونی حمایت از موضع ایران در برجام و افزایش وابستگی تهران به پکن و مسکو، مهم‌ترین احتمالاتی هستند که پرونده پیش رو به بررسی آثار آنها بر آینده سیاست خارجی ایران پرداخته است.