زمزمه ایجاد نظام پارلمانی

شش ماه پس از آخرین باری که بحث تغییر نظام سیاسی ایران از ریاستی به پارلمانی مطرح شده بود، یک بار دیگر این موضوع با سخنان یوسفیان‌ملا، نماینده آمل وارد سرخط خبرهای ایران شد. او به خبرگزاری خانه ملت گفته احتمال دارد برخی نمایندگان بابت ایجاد تغییراتی در قانون اساسی کشور و ایجاد نظام پارلمانی نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب بنویسند. یوسفیان‌ملا این را هم گفته که «ایجاد نظام پارلمانی باید در پایان دوره دولت انجام شود.» روزنامه ایران با اعلام این خبر به سابقه این مطلب پرداخت و نوشت: طرح موضوع نظام پارلمانی در ایران سابقه‌ای شش‌ساله دارد. اواخر تابستان سال 1390 اولین باری بود که بحث تغییر نظام سیاسی در ایران به‌صورت جدی جای خود را در میان مباحث سیاسی پیدا کرد و در مجلس مطرح شد. پس از آن به فاصله چند هفته، رهبر معظم انقلاب در سفر به کرمانشاه گفتند «اگر یک روزی در آینده‌های دور یا نزدیک احساس بشود که به جای نظام ریاستی مثلاً نظام پارلمانی مطلوب است هیچ اشکالی ندارد؛ نظام جمهوری اسلامی می‌تواند این خط هندسی را به خط دیگر هندسی تبدیل کند.» حال حدود شش سال پس از آن مباحث مجدداً سه تن از نمایندگان مجلس به‌طور همزمان درباره این موضوع به اظهار نظر پرداختند.

♦♦♦

نامه به رهبری برای تغییر قانون

اما مهم‌تر از اظهارنظر این سه نفر، احتمال ارسال نامه نمایندگان به رهبر معظم انقلاب برای بازنگری در قانون اساسی بود که یوسفیان‌ملا آن را طرح کرد و گفت: «برای بازنگری در قانون اساسی نمایندگان قصد دارند نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب تقدیم کنند یا اینکه معظم‌له، دستور بازنگری قانون اساسی را به رئیس‌جمهوری ابلاغ کنند.» جلیل رحیمی‌جهان‌آبادی، عضو کمیسیون قضایی مجلس درباره دلایل چنین اقدامی توضیح داده است: «بخشی از تنش تقسیم قدرت در راس قوه مجریه با این روش از بین می‌رود و مجلس با کابینه هماهنگ خواهد بود و انتخاب نخست‌وزیر برای فعالیت در راس هیات دولت، از دل مجلس باعث می‌شود که مجلس و کابینه همزمان شروع به کار کنند و اقدامات خود را پایان دهند.» همین موضوع را یوسفیان‌ملا هم به شکل دیگری مطرح کرده است؛ «مجلس اگر بخواهد با دولت تعامل داشته باشد، باید چشم‌پوشی‌های فراوانی را انجام دهد، در حال حاضر مجلس مسائل فراوانی را می‌بیند ولی به خاطر تعامل صحبتی نمی‌کند. مساله نظارت مجلس با قوانین و مقررات فعلی به معنای درگیر شدن با دولت است و بسیاری تعامل را در این می‌دانند که سوال و استیضاح مطرح نشود.» به گزارش ایران همزمان با انتخابات سال جاری هم مساله تغییر نظام سیاسی از ریاستی به پارلمانی مطرح شده بود که برخی مانند علی دارابی،‌ از اعضای موسس جمعیت ایثارگران و معاون امور استان‌های صدا و سیما این کار را اقدامی برای پایان دادن به «شوی مُضحک» تعدد ثبت‌نام‌ها در انتخابات دانسته بود!

♦♦♦

تغییری به خواست اصولگرایان؟

شرق هم در گزارشی در این خصوص نوشت: چند روزی است تاکید بر «نظام پارلمانی» در قالب خبرها و مصاحبه‌هایی در دستور کار «خانه ملت»، خبرگزاری رسمی مجلس قرار گرفته است. دو نماینده اصولگرای نزدیک به علی لاریجانی پس از مدت‌ها سکوت پیرامون این مفهوم سیاسی درباره ضرورت بازگشت به نظام پارلمانی و ضرورت انجام مطالعات موثر درباره آن سخن گفته‌اند. با این حال اصلاح‌طلبان حاضر در بهارستان تاکید بر نظام پارلمانی را در وانفسای سیاسی امروز جامعه ایران، یک بازگشت به عقب در امر دموکراسی می‌دانند. دلیلش این است که آنها بر این باورند که دموکراسی مستقیم در نظام ریاست‌جمهوری منتخب از آرای مستقیم مردم بیشتر از نظام پارلمانی رعایت می‌شود. با این حال عبدالرضا هاشم‌زایی، رئیس سنی مجلس دهم تاکید دارد که باید دید پیشنهاد و تاکید بر نظام پارلمانی از جانب چه طیف، حزب و گروه سیاسی مطرح می‌شود. به گفته او این مساله خود گویای واقعیت‌های دیگری خواهد بود. به گزارش شرق و ایران بسیاری از نمایندگان از طرح چنین موضوعی بی‌خبرند و برخی دیگر پیشنهادهای دیگری دارند. مانند محمد کاظمی، نایب‌رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس که  به «شرق» می‌گوید «لازمه ایجاد نظام پارلمانی تاکید و توسعه احزاب است. ما در این مسیر راه درازی پیش‌رو داریم و شاید بهتر باشد به جای تاکید بر نظام پارلمانی در سال‌های آتی تاکیدمان بر توسعه حزبی باشد».

♦♦♦

شانس 50‌درصدی برجام

همزمان با نزدیک شدن به زمان اعلام سومین گزارش کاخ سفید به کنگره در خصوص پایبندی یا عدم پایبندی ایران به تعهداتش بر اساس برجام، گمانه‌زنی‌ها در این رابطه افزایش پیدا کرده است. وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگو با رسانه‌های انگلیس گفته ترامپ پایبندی ایران به برجام را تایید نمی‌کند. اما در عین حال او گفته به‌رغم همه تهدیدات ترامپ، شانس برجا ماندن برجام بالای 50 درصد است. ایران خواستار حفظ برجام است اما احتمال می‌رود دونالد ترامپ از این توافق خارج شود. ظریف می‌گوید: در صورتی که رئیس‌جمهور آمریکا این کشور را از توافق هسته‌ای برجام خارج کند برای همگان اعتماد به واشنگتن دشوار خواهد بود. او گفته ایران اما واکنشی نشان نخواهد داد و منتظر واکنش آمریکا خواهد ماند. ۱۶ اکتبر (۲۴ مهر) گزارش ترامپ به کنگره اعلام می‌شود.

برخی از منابع احتمال طرح از سرگیری مذاکرات را مطرح کرده‌اند اما وزیر امور خارجه ایران ایده مذاکره مجدد درباره توافق هسته‌ای را رد کرده و گفته در صورتی که ترامپ برای لغو این توافق تلاش کند، ایران هر اقدامی را انجام خواهد داد «از خروج از توافق گرفته تا نوعی سازش با اروپا». او گفته «اروپایی‌ها این را برای ما و ایالات‌متحده آمریکا روشن کرده‌اند که قصد دارند نهایت تلاش خودشان را برای اطمینان از بقای برجام انجام بدهند.» تغییر موضع ترامپ هم گزینه محتمل دیگری است که ظریف عنوان کرده. اقدامی که در دوره کوتاه ریاست جمهوری ترامپ بارها رخ داده است. ظریف می‌گوید در صورت خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران هم واکنش لازم را نشان خواهد داد. اما آنچه مهم است، پیام این خروج به جهانیان است؛ «پیام‌هایی را که از آمریکا به دنیا می‌رسد در نظر بیاورید. [با خروج از برجام] برای هر کسی باور کردن آمریکا و اعتماد به این کشور سخت‌تر خواهد بود برای همگان و نه فقط برای کره‌شمالی. شما شاهد بوده‌اید که متحدان آمریکا می‌گویند که این کشور شریکی قابل اعتماد نیست.»

♦♦♦

سناریوهای ایران برای خروج آمریکا از برجام

اگرچه وزیر امور خارجه ایران هنوز شانس بالایی برای پایداری برجام قائل است، اما می‌گوید ایران سناریوهای مختلف پس از خروج را بررسی کرده است. به گزارش شرق محمدجواد ظریف در گفت‌وگو با نشریه پولیتیکو گفت: اگر (ترامپ) به این نتیجه برسد که توافق هسته‌ای در راستای منافع ملی آمریکا نیست، از توافق خارج خواهد شد. ما هم به جنگ لفظی معتقد نیستیم و به رد و بدل ‌کردن کلمات خصمانه اعتقادی نداریم. در صورت خروج از برجام از سوی آمریکا ما از آن خارج نمی‌شویم. ما منتظر تصمیم کنگره خواهیم ماند. چون من معتقدم حتی کنگره جمهوری‌خواه نیز مایل است توافق هسته‌ای باقی بماند. مجلس پیشین ما نیز همین اقدام را انجام داد. هیچ‌یک از دو مجلس توافق را تصویب نکردند اما اجازه دادند تا باقی بماند. مجلس ما دولت و من را ملزم کرد تا هر سه ماه یک‌بار به مجلس گزارش دهند و دولت نیز باید در صورتی که نهادهای داخلی مربوطه اعلام کنند که آمریکا در راستای برجام حرکت نمی‌کند، اقدامات لازم را انجام دهد. کنگره آمریکا نیز همین کار را انجام داد. ظریف گفته ما مشخص کرده‌ایم در هر موقعیتی چه اقدامی انجام خواهیم داد اما تا پیش از آنکه نتیجه نهایی را ببینیم تصمیم خود را اعلام نخواهیم کرد.

♦♦♦

دیدار با سلطان قابوس

هفته پرکار محمدجواد ظریف تنها به ماجرای برجام محدود نمی‌شد. او به عمان و قطر هم سفر کرد. اعتماد در شرح سفر او به عمان نوشت: دیپلماسی فعال منطقه‌ای پس از رایزنی‌های فشرده سیاسی در نیویورک، محمدجواد ظریف را به مسقط، پایتخت عمان رساند. دولت دوازدهم نخستین ماه‌های خود را پشت‌سر می‌گذارد و این در حالی است که رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان در چند هفته گذشته بارها و بارها بر لزوم پیگیری ایده «بهبود رابطه با همسایگان» تاکید کرده است. ظریف در حالی در راس هیات سیاسی راهی عمان و قطر شده است که این دو کشور از اضلاع شش‌ضلعی شورای همکاری خلیج فارس هستند که در چند ماه گذشته گرفتار شکاف‌های بسیار داخلی شده است. عمان اخیراً دامنه رابطه با تهران را وسیع‌تر کرده و البته در حال تنوع‌بخشی به زمینه‌های همکاری دوجانبه با ایران است. مسقط در تمام بازی‌های منطقه‌ای که در دو سال اخیر میان ایران و عربستان از یک سو و قطر و عربستان از سوی دیگر رخ داده، فاصله خود را با مرکز بحران حفظ کرده و دقیقاً به دلیل همین سیاست هوشمندانه بوده که در حال حاضر نیز به محل ارجاعی برای کشورهای متفاوت منطقه‌ای بدل شده است. توسعه رابطه دوجانبه، همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های بانکی، نفتی و گازی، آخرین تحولات منطقه از جمله همه‌پرسی جدایی کردستان از عراق و تاثیر آن بر تحولات منطقه‌ای محور گفت‌وگوهای ظریف و همتای عمانی‌اش بود. در دیدار محمدجواد ظریف با سلطان قابوس، پادشاه عمان هم بر روابط دوجانبه تاکید شد و افزایش مناسبات سیاسی و اقتصادی دو کشور.

♦♦♦

سفر به دوحه به نیت دوستی بیشتر

قطر هم دیگر مقصد ظریف بود. اعتماد نوشت: رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در حالی وارد دوحه شد که میزبان، روزهای تنش با رفقای قدیمی خود در گعده شورای همکاری خلیج فارس را پشت‌سر می‌گذارد و سه‌گانه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین تاکنون بارها و بارها با صدای بلند به دوحه هشدار داده‌اند که باید از ایران فاصله بگیرد. دستوری که دوحه نه تنها تا به امروز از عملی کردن آن سر باز زده است بلکه درست در مسیر مخالف تحقق آن شنا کرده و هر روز چه از سر ناگزیری و چه بر پایه تغییر راهبرد منطقه‌ای به تهران نزدیک و نزدیک‌تر شده است. تصاویر استقبال با خوشرویی امیر قطر از سکاندار دستگاه دیپلماسی ایران نیز به سرعت در رسانه‌های منطقه‌ای بازتاب پیدا کرد. وزیر امور خارجه دولت دوازدهم در دیدارهای خود با امیر قطر و وزرای خارجه و اقتصاد این کشور از نیاز به همگرایی بیشتر در منطقه‌ای گفت که بیش از این تاب عداوت‌های کهن و خصومت‌های قومی و فرقه‌ای را ندارد. محمدجواد ظریف در دیدار با شیخ‌تمیم بن‌حمد آل‌ثانی بر سیاست اصولی دولت ایران برای داشتن بهترین روابط با همه همسایگان خود تاکید و ابراز امیدواری کرد روابط دوجانبه ایران و قطر در همه زمینه‌ها بیش از پیش گسترش یابد و دستگاه‌های رسمی دو کشور امکانات و تسهیلات برای مراودات بیشتر مردم و بخش خصوصی را برای استفاده از فرصت‌های تجاری و اقتصادی یکدیگر فراهم کنند.