سوخت سرمایه

یک دیدگاه غلط از ابتدا در کشور ما شکل گرفته که فکر می‌کنند چون ما دارای ذخایر فسیلی مثل نفت و گاز هستیم و اگر مجموعه این ذخایر را در نظر بگیریم بنابراین رتبه یک در جهان را داریم، پس نیازی نیست به سمت و سوی تولید انرژی‌های نو برویم! این نگاه از چند بعد غلط است که ما داریم ضربات -وارده بر پیکره اقتصاد، اجتماع و سیاست- این نگاه را تحمل می‌کنیم. اینکه سوخت ارزان است و دولت با پرداخت یارانه بی‌حد و حصر دارد قیمت را سرکوب می‌کند تبعات بسیاری دارد. این کار ساده‌ترین نحوه استفاده از سوخت یعنی سوزاندن آن را تجویز می‌کند. این اتفاق شبیه به سوزاندن 100دلاری برای روشن کردن سیگار است. در حالی که این منابع فسیلی که دارایی ما هستند قابلیت تبدیل به محصولات دیگری را دارند که ارزش‌افزوده بیشتری برای کشور خواهند داشت. باید مشکلات ناشی از خام فروشی، سوزاندن سوخت، عدم بهره‌وری در حوزه تولید، خانگی و تجاری، قاچاق سوخت، پایین بودن قیمت و... را نیز در نظر گرفت که چه ضررهایی به اقتصاد و کسب‌وکارهای کشور وارد می‌کنند. تابستان امسال نمونه‌ای از این مشکلات را که شامل خاموشی‌های گسترده بود مشاهده کردیم. از طرف دیگر رشد مصرف به شدت بالا رفته و از سویی بهره‌وری به شدت پایین است. بی‌تردید با بهره‌وری بالا در حوزه برداشت انرژی تجدیدپذیر می‌توان وضعیت اشتغال و کار را در بسیاری از مناطق از جمله روستاها نیز بهبود داد.

همین امروز 80 هزار مگابایت ظرفیت تولیدی نیروگاه‌های کشور است. نزدیک به 14 هزار مگابایت از طریق نیروگاه‌های برق‌آبی تامین می‌شود. 660 مگابایت تجدیدپذیر است. بقیه تولیدات ما از سوخت‌های فسیلی تامین می‌شود. البته حدود هزار مگابایت برق تولیدی هسته‌ای نیز داریم. نزدیک به 80 درصد نیروگاه‌های ما گازی و سیکل ترکیبی هستند. متوسط راندمان نیروگاه‌های گازی و گازوئیلی ما حدود 30 درصد است. در شهر ری نزدیک به 70 درصد گاز و گازوئیل نیروگاه فسیلی ما دارد هدر می‌رود. بهترین نیروگاه و جدیدترین و به‌روزترین نیروگاه‌های سیکل ترکیبی در دنیا الان 50 تا 55 درصد راندمان تولید دارند. یعنی نیمی از سرمایه و انرژی فسیلی ما دارد هدر می‌رود. در حوزه انتقال و توزیع رقم ملاحظه‌شده می‌گویند حدود 40 درصد تولید انرژی در این مسیر هدر می‌رود. در حوزه مصرف ما بالاترین مصرف را در دنیا داریم چون رایگان است و دلمان نمی‌سوزد. این سرمایه است که دارد هدر می‌رود. همین ارزانی باورنکردنی سبب افزایش میزان قاچاق سوخت و بنزین در سراسر کشور شده است. وقتی چنین ملاحظاتی در نظر گرفته نمی‌شود و برخی از مدیران کشور فکر می‌کنند که ما چون رتبه یک را در جهان داریم، پس نیازی به سرمایه‌گذاری در به‌دست‌آوری دیگر انرژی‌ها نداریم. این نگاه اساساً نگاه عاقلانه و منصفانه‌ای به سرمایه‌های کشور نیست.

باید در نظر گرفت همان‌قدر که کشور ما در حوزه انرژی‌های فسیلی مثل نفت و گاز غنی است، در حوزه انرژی‌های نو مانند خورشید و باد و... نیز دارای پتانسیل بالایی است. طی صد سال که صنعت نفت داریم، این صنعت به شدت به تکنولوژی خارجی وابسته است. اما در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر به دلیل اینکه تکنولوژی تازه‌ای است و ما توانایی نیروی انسانی بالایی در بومی‌سازی تکنولوژی و تجهیزات و دانش داریم، بنابراین می‌توانیم در این صنعت قوی و خودکفا شویم و حرفی برای گفتن داشته باشیم. منابع خورشیدی ایران جزو بالاترین کیفیت‌ها در جهان است. آلمان یکی از بالاترین تکنولوژی‌های استحصال انرژی خورشیدی را در دنیا در اختیار دارد اما بالاترین کیفیت خورشید در آلمان با کمترین کیفیت خورشید در ایران برابری می‌کند که مناطق شمالی ایران و سواحل دریای خزر را شامل می‌شود. آلمانی‌ها 60 گیگاوات انرژی خورشیدی تولید می‌کنند در حالی که ما 30 تا 40 مگاوات هم تولید نداریم! بی‌تردید ما می‌توانیم تکنولوژی این برداشت انرژی پاک را داشته باشیم اگرچه هنوز فاصله بسیاری از نظر دسترسی به تکنولوژی با دنیا داریم. باید دوراندیشانه به قطعیت پایان ذخایر فسیلی فکر کرد و به نوعی در حوزه مدیریت انرژی یک پارادایم‌شیفت انجام داد و از انرژی‌های فسیلی به سمت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر رفت.

تک‌محوره شدن تولید انرژی در کشور از نظر پدافند غیرعامل نیز مساله‌ای است که حائز اهمیت است. اگر یک نیروگاه دو هزارمگاواتی سیکل ترکیبی در کشور مورد هدف دشمن قرار بگیرد و یکباره این میزان برق از مدار برق سراسری کشور خارج شود، اتفاق بسیار پرهزینه‌ای برای مدیریت بحران کشور است اما در مورد انرژی‌های خورشیدی چنین نیست و به دلیل اینکه نیروگاه‌های کوچک انرژی خورشیدی به صورت پراکنده کار تولید انرژی را انجام می‌دهند، از نظر پدافند غیرعامل به صرفه و صلاح است و قطعاً نمی‌توانند به سادگی این حجم انرژی را از مدار خارج کنند. اگر در منطقه‌ای مثل تهران بلایی طبیعی نازل شود و نیاز به آبرسانی و برق‌رسانی و گازرسانی وجود داشته باشد ولی تمامی ساختمان‌های حساس که وظیفه مدیریت بحران را دارند، مثل مراکز درمانی و بیمارستانی و اورژانس، پلیس و دستگاه‌های امنیتی، هلال احمر و... آسیب ببینند با شیوه تولید انرژی‌های خورشیدی می‌توان در کمترین زمان بر مشکل فائق آمد و روند مدیریت بحران را کنترل کرد.

اینکه بعضی در کشور معتقدند توافق پاریس و انجام تعهدات زیست‌محیطی کشور اشتباه است، اعتقاد بسیار خطرناکی دارند. این نقد کارشناسانه‌ای نیست چراکه تعهدات ما در توافق زیست‌محیطی پاریس برخلاف منافع ملی نیست. وقتی راندمان تولید نیروگاه‌های کشور را افزایش دهید در راستای تعهدات زیست‌محیطی است. کاهش مصرف انرژی در مصارف کشور ما که جزو بالاترین‌ها در دنیاست، خدمت به منافع ملی ماست. وقتی بهره‌وری ایجاد می‌شود در راستای تعهدات زیست‌محیطی کشور است و قطعاً به سود اقتصاد ما نیز خواهد بود. یکی از دلایل عمده این مخالفت‌ها و بدبینی‌ها ناآشنا بودن افراد با وضعیت و دیگری ارزان بودن قیمت برق و انواع انرژی در ایران است.

امسال سال اقتصاد مقاومتی نامگذاری شد. در نظر بگیرید اشتغال‌زایی تاسیس نیروگاه‌های خورشیدی در سراسر کشور هفت تا هشت برابر تاسیس نیروگاه‌های فسیلی است و از طرف دیگر به خاطر اینکه تکنولوژی مورد استفاده در نیروگاه‌ها و مجموعه اقتصاد انرژی‌های نو تکنولوژی های‌تک است، پس نیروی انسانی تحصیل‌کرده که بیشترین حجم بیکاری کشور را شامل می‌شود در این مجموعه مشغول به فعالیت می‌شوند و خود به خود به وضعیت اشتغال و بیکاری کشور کمک می‌شود و ابعاد اجتماعی و سیاسی ناشی از فشارهای بیکاری را کنترل می‌کند. صنعت تولید توربین بادی مگابایتی اگر در کشور شکل بگیرد، صنعتی است که تنه به تنه خودروسازی می‌زند. مساله خورشید نیز چنین است. تولید هر نوعی از صنعت تولید انرژی خورشیدی می‌تواند زنجیره‌ای از اشتغال و تولید را سبب شود که نیروی انسانی زیادی را مشغول خواهد کرد. اشتغال‌زایی این زنجیره چندین برابر صنایع دیگر تولید انرژی در کشور است. در نهایت باید در نظر داشت که تنوع‌بخشی به منابع انرژی سبب کاهش فقر و افزایش راندمان تولید در کشور می‌شود.

ما باید بحران آب را نیز در نظر بگیریم. افزایش میزان فروچاله‌ها در کشور ناشی از برداشت آب است. در کشوری که آب اینقدر کم و باارزش است چرا باید نیروگاه‌های فسیلی و سیکل ترکیبی با مصرف آب بالا داشته باشیم. در حقیقت بسیاری از فروچاله‌ها در نزدیکی همین نیروگاه‌ها رخ داده‌اند. به نظر می‌رسد استفاده از نیروگاه‌های خورشیدی که نیازی به مصرف آب ندارد از نظر بحران آب هم به صرفه است چرا که مصرف آب نیروگاه‌های فتوولتائیک و بادی تقریباً صفر است.

از هر بعدی که به مساله تولید انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر نگاه می‌کنیم می‌بینیم برای کشور ما به صرفه است و این در حالی است که ما سرمایه‌های فسیلی خود را که قابلیت‌های استفاده متعددی دارد با بی‌رحمی آتش می‌زنیم. درست مثل بچه ثروتمندی که دلارهایش را برای روشن کردن سیگارش آتش می‌زند!