تجارت پس از ژنو

مجیدرضا حریری/رئیس کمیسیون واردات اتاق بازرگانی ایران

قطع بر یقین روند مبادلات در دو زمینه صادرات و واردات بعد از توافقات ژنو بهبود یافته است که بخشی از آن مربوط به بحث‌های سیاسی و بخشی از آن هم، اطمینان و آرامشی بوده است که بعد از استقرار دولت یازدهم، در بین مردم به طور نسبی پیش آمده است. بر اساس آمار منتشر‌شده واردات و صادرات در پنج‌ماهه اول سال از افزایش قابل توجهی نسبت به مدت مشابه سال 1392 برخوردار بوده است. در واردات حدود 35 درصد و در صادرات هم نزدیک به هشت درصد افزایش داشته‌ایم. این آمار نشان می‌دهد مبادلات بین‌المللی با کشورهای خارجی افزایش یافته است. این علامت بازگشت ایران به صحنه‌های بین‌المللی است.
در این میان دو اتفاق رخ داده است. اول آنکه تعداد شرکای ما در تجارت فرامرزی به دلیل تحریم‌ها به شدت محدود شده است و حدود 60 درصد از مبادلات تنها با پنج کشور انجام می‌شود که این موضوع به‌رغم کاهش تحریم‌ها هنوز به قوت خود باقی است. عمده مبادلات ما عمدتاً با چین، هند، کره، ترکیه و امارات است، منتها در همین سطح هم، مبادلات‌مان روز به روز کمتر می‌شد که بعد از مذاکرات ژنو روند رو به افزایش گذاشت. یک مقدار آن به دلیل امید به آینده‌ای است که طرف‌های معامله ما پیدا کرده‌اند، یک مقدار هم به دلیل امید به آینده‌ای است که تجار ما در داخل پیدا کرده‌اند. این دو با هم تاثیر گذاشته است و تاثیر نهایی مذاکرات ژنو که به مفهوم حل و فصل مسائل است، حتماً تاثیرات بسیار عمیق‌تر و مشهودتری را در خود نشان می‌دهد، که امید به آن روز امروز را تا حدی تکان داده است. به طور مثال برای سال 1393، ما در تولید فولاد، در تولید مس، در صنعت پتروشیمی و در فروش نفت رشد داشته‌ایم. اینها همگی نشان می‌دهد که به هر حال، هم دنیا نسبت به آینده اقتصاد ما امیدوارتر شده است و هم مردم خودمان. در بین پنج کشوری که بیش از 60 درصد از مبادلات‌مان را با آنها انجام می‌دهیم، کشورهایی هستند که به هر حال همیشه ما توانسته‌ایم با آنها در اوج تحریم‌ها هم مبادله غیربانکی داشته باشیم، ولی از راه‌های متفرقه. یعنی هنوز در فضاهایی هستیم که مبادلات‌مان به شکل صد درصد، از کانال‌های قانونی و بانکی انجام نمی‌شود، و با همان روندهایی که معروف است به دور زدن تحریم، کارهایمان را پیش می‌بریم. بخش‌هایی مثل دارو و غذا، که از قبل هم در تحریم نبود، به دلیل وحشت روانی طرف‌های تجاری ما، حتی از ارسال دارو و غذا که رسماً می‌توانستند به ایران بفروشند اجتناب می‌کردند. در مذاکرات ما می‌دانیم که حدود شش میلیارد دلار پول ایران در دو مرحله آزاد شد. تاثیر روانی‌ای که من اشاره کردم، همین بود. مثلاً ما زمانی که در دارو و غذا هم تحریم نبودیم، هیچ کشوری جرات نمی‌کرد به راحتی با ایران معامله دارو و غذا کند. ولی در حال حاضر فشار روانی تحریم‌ها کم شده است ولی در میزان تحریم‌ها تفاوت ایجاد نشده است. تاثیر این فشار روانی باعث شده است که مبادلات با سهولت بیشتری نسبت به قبل انجام شود. صادرات هم رشدی حدود هشت درصد داشته است. ولی رشد واردات بیشتر از صادرات بوده است. به این دلیل که واردات‌مان نسبت به صادرات به شدت در مضیقه بوده است. البته به غیر از نفت، به صادرات‌مان کمتر مضیقه وارد شد. مشکل واردات تا حدودی مرتفع شده است. از سوی دیگر یک مقدار هم تقاضا برای واردات کم شده بود. که دلیل آن نیز شرایط رکود در کشور بود. واردات کالاهای مصرفی هم به همان نسبت تغییر کرده است. مجموع واردات ما حدود 34 درصد تغییر کرده است. این 34 درصد تقریباً در همه بخش‌ها رشد کرده است. هم در آن سهم 15‌درصدی کالاهای مصرفی لحاظ شده است و هم کالاهای واسطه‌ای. در همه آنها این رشد متوازن بوده است. در مورد تحریم‌های کشتیرانی هم به نسبت، بعد از مذاکرات وضعیت بسیار بهتری به وجود آمده که خود بر گسترش مبادلات تاثیر گذاشته است. در سال گذشته در همین زمان از بنادر چین به کشورمان کشتی نمی‌آمد، ولی الان می‌آید. بنادر ما تحریم بود که تحریم بنادر هم برداشته شده است. بیمه برای باربری ما تحریم بود که در تفاهمنامه ژنو، تحریم بیمه برداشته شد. و اینها خودش باعث سهولت تجارت فرامرزی برای ما بوده است. مشکلات اقتصادی‌ای که در این چند سال داشتیم به خصوص از سال 1389 به این سمت مشکلی بوده است که بیشتر آن، مربوط به خود اقتصاد ایران نبوده است بلکه بیشتر آن مربوط به تاثیر روابط سیاسی در اقتصاد بوده است. و هر چقدر هم که این روابط سیاسی ترمیم شود، قطعاً مشکل اقتصادی ما هم کمتر می‌شود.