پس از همه‌پرسی

همه‌پرسی روز یکشنبه یونان یک پیام روشن داشت؛ «نه» به ریاضت و تحمیل! حال، پس از یک شب جشن و پایکوبی برای طرفداران رای «نه»، یونان دوباره بیدار شده و با تردید به آینده می‌نگرد. بسیاری از شهروندان از تعطیلی بانک‌ها ناخرسندند. آنها همچنان مجبورند برای دریافت حداکثر ۶۰ یورو در روز، در مقابل خودپردازها صف ببندند. زن جوانی می‌گوید: رهبران اروپا گفته‌اند که رای «آری» «یا «نه» به معنی «آری» یا «نه» به اروپاست. اگر ما آری را انتخاب می‌کردیم، پیام ما این بود که می‌خواهیم در منطقه یورو بمانیم. حالا که نه گفتیم، نمی‌دانم چه پیامی فرستادیم. شهروند دیگری می‌گوید: نخست‌وزیر قطعاً می‌تواند به توافقی بهتر از پیشنهادهای اروپاییان برسد. ما ضد اروپایی‌ها نیستیم، ولی قطعاً هر شرطی را هم نمی‌پذیریم. این درست نیست که آنها هزاران خواسته داشته باشند اما هیچ چیز عاید ما نشود. در یونان، مغازه‌داران قادر به پرداخت دستمزد کارگران خود نیستند و گردشگران خارجی هم دیگر میل چندانی برای سفر به این کشور ندارند.
ادامه تعطیلی بانک‌ها و سپرده‌های بلوکه‌شده ممکن است برای شهروندان ایجاد اضطراب کند. برای همین است که از دولت می‌خواهند تا توافقی را امضا کند و همبستگی ملی را بازگرداند. اینکه پس از این پاسخ قاطعانه مردم یونان چه بر سر این کشور مقروض خواهد آمد، به روشنی مشخص نیست اما محتمل‌ترین شرایط پیش‌روی یونان را می‌توان در اتفاقات ذیل خلاصه کرد.

چه بر سر بانک‌های یونان می‌آید؟
سیستم مالی یونان در معرض فروپاشی است. بانک‌های این کشور گزارش داده‌اند که تنها 500 میلیون یورو پول نقد دارند که اگر این رقم را بر جمعیت 11 میلیونی یونان تقسیم کنیم به هر نفر تنها 45 یورو می‌رسد. حال بزرگ‌ترین سوال این است که چه زمانی بالاخره بانک مرکزی اروپا قصد دارد میزان کمک‌های مالی اضطراری به یونان را افزایش دهد؟ بانک مرکزی اروپا (ECB) هم‌اکنون مبلغ 89 میلیارد پوند به بانک‌های یونان تزریق کرده اما پیش از رفراندوم یکشنبه ادامه این کمک‌های مالی متوقف شد. اگرچه نتایج این اقدام بانک مرکزی اروپا روشن است چرا که این نهاد تمایلی ندارد جلوتر از رهبران اروپایی عمل کند که روز دوشنبه و سه‌شنبه یعنی فردا و پس‌فردای همه‌پرسی یونان تشکیل جلسه دادند. منابع مطلع می‌گویند بانک مرکزی اروپا قصد ندارد میزان کمک 89 میلیاردیورویی را افزایش دهد. البته بعید به نظر می‌رسد که بانک مرکزی اروپا کمک‌های مالی خود را به یونان به ‌کلی متوقف کند. تحلیلگران موسسه «سوسیته جنرال» می‌گویند: روزی که ECB کمک‌های اضطراری مالی خود به یونان را قطع کند، مترادف با روزی است که یونان حوزه یورو را ترک خواهد کرد. بانک مرکزی اروپا از افتادن به دام سیاسی‌بازی می‌ترسد بنابراین این تصمیم تاریخی را خودسرانه و بدون ابلاغ رسمی رهبران اروپایی نخواهد گرفت.

مسیر مذاکرات درباره کمک‌های مالی به کدام سو می‌رود؟
استعفای نمایشی «یانیس واروفاکیس»، وزیر دارایی پرسر و صدای یونان، درست یک ‌روز پس از پیروزی تاریخی مردم یونان بلافاصله امیدها را برای رسیدن به یک توافق افزایش داد. واروفاکیس در متن استعفای خود اعلام کرد: به درخواست «الکسیس سیپراس» از سمت خود کناره‌گیری می‌کنم چراکه هم عده‌ای از شرکای بین‌المللی ما در اروپا دوست ندارند من در مذاکرات باشم و هم سیپراس معتقد است بدون حضور من مذاکرات راحت‌تر به نتیجه می‌رسد. بازارها هم به این اتفاق واکنش مثبت نشان داده‌اند زیرا یورو در برابر دلار تقویت شد. رهبران حوزه یورو، برای استعفا به واروفاکیس فشار آوردند اما هنوز برای گفتن اینکه آیا توافق آنها با جانشین واروفاکیس آسان‌تر خواهد بود یا خیر، بسیار زود است و همه اینها بستگی به «یوکلید ساکالوتوس» مذاکره‌کننده ارشد یونان و وزیر دارایی جدید این کشور دارد که بلافاصله جایگزین واروفاکیس شد. با این حال رهبران اروپایی از یونان خواسته‌اند تا نخستین قدم را بردارد. «میشل ساپین»، وزیر دارایی فرانسه می‌گوید همه چیز به دولت یونان بستگی دارد تا هرچه سریع‌تر طرح جدیدی را ارائه کند. «الکساندر استاب»، وزیر دارایی فنلاند نیز می‌گوید: مذاکرات تنها زمانی از سر گرفته خواهد شد که یونان با ما همکاری کرده و خود را متعهد به اجرای اصلاحات مهم کند. «آنگلا مرکل»، صدراعظم آلمان نیز روز دوشنبه بعدازظهر برای مذاکره با «فرانسوا اولاند»، رئیس‌جمهور فرانسه بر سر پیشبرد خطوط مشترک با این کشور در آستانه اجلاس اضطراری 19 رهبر حوزه یورو در روز سه‌شنبه، عازم فرانسه شد. تاکنون این ‌دو نظرات و رویکردهای متفاوتی را نسبت به تحولات یونان داشته‌اند. در حالی که مرکل تمام درها را به روی مذاکرات بیشتر با یونان بسته، در طرف مقابل، اولاند خواستار دستیابی به توافق سریع‌تر است. در حالی که روسای ارشد نهادهای وام‌دهنده اروپایی شامل اتحادیه اروپا، بانک مرکزی اروپا و رهبران کشورهای عضو حوزه یورو درباره وضعیت کنونی در حال مذاکره هستند، مذاکرات فنی نیز در بروکسل در حال برگزاری است.

واکنش بازارها به تحولات یونان چیست؟
بازارهای سهام در سراسر اروپا سقوط کرده‌اند اما این سقوط جدی نیست. ارزش شاخص سهام کل بورس پاریس، موسوم به شاخص CAC40 روز گذشته 5 /1 درصد کاهش یافت. شاخص سهام FTSE100 انگلیس 94 /0 درصد افت پیدا کرد و شاخص سهام دکس (DAX) آلمان نیز با 5 /1 درصد کاهش روبه‌رو شد و شاخص سهام سوئیس (SMI) نیز تحت تاثیر پیامد همه‌پرسی یونان قرار گرفت و با 82 /0 درصد کاهش تنزل پیدا کرد. بیشترین کاهش شاخص سهام در منطقه پولی یورو، متوجه ایتالیا بود. FTSE MIB شاخص بورس ایتالیا با 76 /2 درصد کاهش روبه‌رو شد. اما در آسیا نیز که سرمایه‌گذاران هم‌اکنون نگران کندی رشد اقتصادی چین هستند، شاهد داستان مشابهی هستیم. «شوجی هیراکاوا»، رئیس موسسه مالی-اعتباری Osakan Securities می‌گوید: رای «نه» مردم یونان بسیار غافلگیرکننده بود اما نکته مهم این است که پس از این همه‌پرسی، مسیر اتفاقات به سمت مذاکرات بیشتر خواهد رفت. آن‌گونه که به نظر می‌رسد، بازار اوراق قرضه به دنبال نتایج همه‌پرسی یونان، بیش از سایر بازارها دچار نوسان شده است اما افزایش قیمت‌ها با این انتظار که بانک مرکزی اروپا همچنان خرید اوراق قرضه دولتی کشورهای در معرض آسیب جنوب اروپا را ادامه خواهد داد، طبیعی است. نرخ بهره اوراق قرضه دولتی 10‌ساله اسپانیا 3 /2 درصد، ایتالیا 32 /2 درصد و پرتغال سه درصد افزایش یافت. واکنش خفیف بازارها به تحولات یونان می‌تواند بیانگر این مساله باشد که آنها خروج یونان از یورو را محتمل‌تر می‌دانند اما یقین دارند این اتفاق تبعات فاجعه‌آمیزی برای حوزه یورو نخواهد داشت.

احتمال خروج یونان از یورو چقدر است؟
48 ساعت پس از همه‌پرسی آزمون خوبی برای ادعای الکسیس سیپراس خواهد بود که گفته رای «نه» مردم در همه‌پرسی، در مذاکرات با طلبکاران قدرت بیشتری به او خواهد بخشید. واحد اطلاعات اقتصادی اکونومیست (EIU)، احتمال خروج یونان از حوزه یورو (Grexit) را 60 درصد می‌داند. «یوان هوی» رئیس EIU می‌گوید: نتایج این همه‌پرسی مخاطرات دو طرف را افزایش داد و گرفتن تصمیمات بزرگ برای دستیابی به توافق را برای الکسیس سیپراس دشوارتر کرد و از سوی دیگر آنگلا مرکل و سایر رهبران اروپایی به دلایل انتقادات جهانی نسبت به زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی توسط مذاکره‌کنندگان، به‌راحتی نمی‌توانند علیه یونان تصمیمات جدی اتخاذ کنند.

تاثیر اتفاقات یونان بر انگلیس چیست؟
«جرج آزبورن» وزیر دارایی انگلیس با «دیوید کامرون»، نخست‌وزیر و «مارک کارنی»، رئیس بانک مرکزی این کشور جلسه اضطراری تشکیل داد. اتفاقات یونان می‌تواند دولت انگلیس را با فشار بیشتری روبه‌رو کند تا برنامه زمانی خود را برای مذاکره بر سر پیوستن این کشور به حوزه پولی یورو تسریع کند که این مساله به نظر به مذاق سایر اروپاییان خوش نمی‌آید. «جان لانگ‌ورث»، دبیر کل اتاق بازرگانی انگلیس می‌گوید: دیوید کامرون فرصت خوب و مهمی دارد تا از آن برای اعمال اصلاحات اساسی در روابط انگلیس با اتحادیه اروپا استفاده کند. صاحبان مشاغل هم از او می‌خواهند تا از این فرصت نهایت استفاده را ببرد.

ضرب‌الاجل بعدی چه زمانی است؟
زمان به سرعت می‌گذرد و به بیستم جولای که در آن تاریخ یونان باید بدهی سه میلیارد و 500 میلیون‌یورویی خود را به بانک مرکزی اروپا بپردازد، نزدیک می‌شویم. برای بسیاری، این تاریخ واقعاً آخرین ضرب‌الاجل خواهد بود. بنابراین، از دست دادن این زمان برای پرداخت بدهی فوق می‌تواند عواقب فاجعه‌آمیزتری نسبت به تعویق بدهی یونان به صندوق بین‌المللی پول (IMF) داشته باشد که هفته پیش رخ داد. اگر یونان نتواند بدهی خود را به ECB نیز بپردازد، موسسه فرانکفورت نیز به احتمال فراوان تمام حمایت‌های خود را از بانک‌های یونان متوقف خواهد کرد. بانک‌های یونان سقوط کرده و این کشور ناچار به خروج از حوزه یورو خواهد شد و روابطش با سایر کشورهای اروپایی نیز به‌مراتب بدتر از این خواهد شد.

حامیان همه‌پرسی یونان چه کسانی بودند؟
«نی ساندرس» سناتور آمریکایی و یکی از نامزدهای انتخابات درون‌حزبی دموکرات‌ها در انتخابات آتی ریاست‌جمهوری آمریکا روز دوشنبه از نتیجه همه‌پرسی در یونان اظهار خرسندی کرد.
او یکی از معدود سیاستمداران آمریکایی است که تاکنون به نتیجه این همه‌پرسی واکنش نشان داده است.
این سناتور مستقل که اغلب خود را سوسیالیست دموکرات می‌خواند،‌ با انتشار بیانیه‌ای از اینکه یونانی‌ها در این همه‌پرسی به ریاضت اقتصادی بیشتر برای فقرا،کودکان، بیماران و افراد سالخورده، نه گفتند اظهار خرسندی کرد.
ساندرس عضو حزب دموکرات نیست اما در سنای آمریکا در کنار دموکرات‌ها می‌نشیند و قرار است در انتخابات درون‌حزبی دموکرات‌ها با «هیلاری کلینتون» رقابت کند. او در این بیانیه افزود: در دنیایی که در آن دارایی زیاد است اما درآمدها ناعادلانه توزیع می‌شوند، اروپا باید از تلاش‌های یونان برای رو آوردن به اشتغال‌زایی و درآمدزایی حمایت کند. او در حالی به این همه‌پرسی واکنش نشان می‌دهد که کاخ سفید و وزارت خزانه‌داری آمریکا هنوز هیچ موضعی اتخاذ نکرده‌اند.
اما در روسیه نیز «ولادیمیر پوتین» رئیس این کشور در گفت‌وگوی تلفنی با «الکسیس سیپراس» نخست‌وزیر یونان حمایت مسکو از نتایج همه‌پرسی در یونان را اعلام کرد. به گزارش دفتر مطبوعاتی کاخ کرملین، این مکالمه تلفنی بعد از ظهر روز دوشنبه به ابتکار نخست‌وزیر یونان انجام گرفت و در جریان آن پوتین و سیپراس در مورد نتایج همه‌پرسی که روز گذشته در یونان در مورد پذیرفتن یا رد شرایط طلبکاران بین‌المللی از این کشور برگزار شد گفت‌وگو کردند. رئیس‌جمهوری روسیه و نخست‌وزیر یونان همچنین در مورد برخی همکاری‌های دوجانبه میان دو کشور تبادل‌نظر کردند. پوتین همچنین بر حمایت و پشتیبانی کشورش از یونان در حل و فصل مشکلات مالی و اقتصادی این کشور تاکید کرد. در همین حال برخی رسانه‌های روسیه از امکان درخواست کمک مالی یونان از این کشور برای حل مشکلات مالی خود خبر دادند. رای‌دهندگان یونانی در همه‌پرسی با 62 درصد آرا به سیاست ریاضت اقتصادی اتحادیه اروپا و خواسته‌های وام‌دهندگان پاسخ منفی دادند. این در حالی بود که تنها 36 درصد از رای‌دهندگان یونانی به این همه‌پرسی پاسخ مثبت دادند. «الکسیس سیپراس» نخست‌وزیر یونان پس از اعلام نتایج همه‌پرسی در سخنانی نتایج این همه‌پرسی را جشن دموکراسی و پیروزی تاریخی ملت یونان در قبال زیاده‌خواهی وام‌دهندگان عنوان کرد. اما یکی از پرسروصداترین اظهارات این روزها درباره یونان، مربوط به «پل کروگمن»، اقتصاددان نوبلیست آمریکایی است که اظهارات او حتی واکنش استادان اقتصاد یونان را نیز به همراه داشت. او که چند روز پیش از برگزاری همه‌پرسی یونان گفته بود اگر جای مردم یونان بودم و امکان شرکت در این همه‌پرسی را داشتم رای «نه» می‌دادم، یکی از نخستین افرادی بود که بلافاصله پس از اعلام نتایج اولیه این همه‌پرسی این بار با لحنی متفاوت‌تر و جانبدارانه نسبت به تصمیم ملت یونان در وبلاگ خود در روزنامه نیویورک‌تایمز نسبت به نتایج به‌دست‌آمده اظهارنظر کرد. کروگمن گفت: سیپراس و حزب سیریزا، در همه‌پرسی یکشنبه به پیروزی بزرگی دست یافتند. حمایت مردم از دولت، دست سیپراس را برای اقدامات بعدی و هر اتفاقی که در آینده رخ خواهد داد، باز گذاشت. اما دولت و ملت یونان تنها برندگان این همه‌پرسی نیستند. به اعتقاد من اروپا و اندیشه اروپایی هم دست‌کم در جا خالی دادن در برابر شلیک گلوله اروپاییان پیروزی بزرگی کسب کرد. کروگمن تاکید کرد پاسخ «نه» یونانی‌ها علیه سیاست‌های ریاضتی وام‌دهندگان یونان، به تقویت دموکراسی در اروپا انجامید و ما شاهد ایستادگی یونان در جبهه بسیار زننده‌ای از ارعاب و قلدری بودیم که نه‌تنها تلاش می‌کرد مردم یونان را تهدید و ارعاب کند تا به خواسته‌های وام‌دهندگان تن در دهند، بلکه از شر دولت کنونی خود نیز خلاص شوند. این روزها را باید دورانی بسیار خجالت‌آور در تاریخ مدرن اروپا می‌دانستیم، اگر آنها موفق به تحمیل خواسته‌هایشان می‌شدند و می‌توانستند خاطرات و وجهه زشت گذشته اروپا را دوباره تکرار کنند. کروگمن معتقد است: مردم یونان با نقش بر آب کردن نقشه‌های اقتصادی اروپایی‌ها و چشم‌انداز آتی آنها، باعث شدند تا نه‌تنها رای‌دهندگان، بلکه تمام اروپا برنده این همه‌پرسی باشند. او تصریح کرد: فارغ از اینکه یونان در حوزه یورو بماند یا ناچار به ترک آن شود، همه‌پرسی یکشنبه نشان داد دموکراسی بیش از هر توافق پولی دیگری برای مردم اهمیت دارد.
کروگمن در وبلاگ خود نوشت: یونان یکشنبه تیر خود را شلیک کرد و با آرای کسب شده، بسیاری از پیش‌بینی‌ها را برهم زد. مردم یونان قاطعانه از دولت در برابر خواسته‌های وام‌دهندگان حمایت کردند به ‌طوری که اکنون حتی سرسخت‌ترین حامیان اتحادیه اروپا نیز نفس راحتی می‌کشند. البته قطعاً این همان چیزی نیست که وام‌دهندگان اروپایی می‌خواستند ببینند، اما همدستی آنها با یکدیگر برای اعمال فشار بر یونان برای پرداخت بدهی‌های خود و اعمال سیاست‌های ریاضتی شدیدتر و همین‌طور هدف نهایی آنها برای خارج کردن دولت چپگرای «سیپراس» از مسیر قدرت، یکی از لحظات شرم‌آور در تاریخ اروپایی بود که داعیه قوانین دموکرات دارد.
کروگمن در پایان تصریح کرد: بیایید با خود صادق باشیم. اگر یونان ناچار به خروج از یورو شود، این بدان معنا نیست که یونانی‌ها اروپایی‌های بدی هستند. بلکه بدهی یونان تنها منعکس‌کننده مشکلات ناشی از دادن وام‌های بی‌حساب و کتاب و غیرمسوولانه دولت‌هایی است که مدت‌ها قبل مرتکب این اشتباه شدند. تنها کاری که الان می‌شود کرد، این است که از خونریزی بیشتر یونان جلوگیری شود.