بسته نجات پسته

دبیر کل انجمن پسته ایران، از تاثیر بهره‌برداری از سفره‌های زیر‌زمینی به نفع آب شرب و به ضرر کشت پسته در استان کرمان سخن گفت و توضیح داد در سال‌های اخیر انجمن پسته ایران برای نجات این محصول مهم صادراتی ارزآور کشور از نابودی چه اقداماتی کرده است. او همچنین راهکارهای موجود برای به تاخیر انداختن خشک شدن باغ‌های استان کرمان و عوامل موثر بر افزایش بهره‌وری باغات پسته را برشمرد و درباره صادرات پسته به اروپا توضیح داد: مشکلات ما برای صادرات پسته به اروپا، فقط تحریم نبود و در برخی موارد بارهای پسته ایرانی به خاطر مشکلات فنی پس فرستاده می‌شد. دبیرکل انجمن پسته ایران، همچنین نسبت به آینده کشت این محصول ارزآور امیدوار و معتقد است: ایران در شرایط فعلی، ظرفیت تولید دو برابر بیش از آن میزان پسته‌ای را که تولید می‌کند، دارد ولی باید بتواند از ظرفیت‌های موجود خود استفاده کند.



آمارهای تولید پسته در کشور نشان‌دهنده این است که در سال جاری با کاهش 30‌درصدی تولید پسته نسبت به سال قبل، روبه‌رو شده‌ایم. آیا این موضوع نشان‌دهنده این است که در روند کاهش تولید پسته که از قبل پیش‌بینی می‌شد، قرار گرفته‌ایم؟
این میزان کاهش تولید پسته‌ را که برای سال جاری پیش‌بینی شده است، نمی‌توان ناشی از کاهش کلی تولید پسته در کشور دانست. به این دلیل که به‌طور کلی در عرصه تولید محصولات کشاورزی از جمله پسته، چیزی به عنوان «سال پر‌بار» و «سال کم‌بار» وجود دارد که سرنوشت تولید یک محصول را در سال مشخص می‌کند.
بر این مبنا، ممکن است یک سال برای تولید یک محصول سال پر‌باری داشته باشیم ولی سال بعدی، به دلیل تغییر شرایط، سال کم‌باری داشته باشیم. بنابراین از کم‌بار بودن یک سال در تولید یک محصول نمی‌توان نتیجه گرفت که به‌طور کلی تولید آن محصول دچار مخاطره شده است. این امر درباره پسته نیز صدق می‌کند.
البته در حال حاضر استان کرمان، جزو استان‌های بحرانی در زمینه آب است. این موضوع نیز به این دلیل پیش آمده است که در سال‌های گذشته، برداشت‌های غیر‌مجازی از ذخیره آب سفره‌های زیر‌زمینی شده است و این رویه هنوز نیز ادامه دارد و طبیعی است که در ادامه چنین وضعیتی ما با مشکلات بیشتری در زمینه کم‌آبی روبه‌رو خواهیم شد. کمااینکه اکنون نیز با این مشکلات روبه‌رو هستیم. این موضوع طبیعتاً عاملی خواهد بود که در سال‌های آینده کیفیت و کمیت تولید پسته در این استان پایین بیاید.
البته راه‌هایی برای جبران مشکلات آبیاری محصولات کشاورزی، از پیش تدارک دیده شده و می‌شود. یکی از این روش‌ها، استفاده از روش‌های نوین آبیاری است که بخشی از مشکلات ما در زمینه کشت پسته را برطرف کرده است ولی کماکان استان کرمان با خطرات ناشی از کمبود آب مواجه است و به دنبال این موضوع تولید پسته که از محصولات مهم شمال استان کرمان است، در معرض تهدید قرار گرفته است و احتمالاً طی سال‌های آینده تولید این محصول در استان کرمان با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد.

اکنون چندین سال است که موضوع مدیریت نادرست منابع آبی پیرامون تولید پسته مطرح می‌شود و نسبت به تهدید باغ‌های پسته هشدار داده می‌شود ولی به نظر نمی‌رسد که تاکنون در این زمینه اقدام مشخصی شده باشد. از نظر شما، مسوولیت مدیریت منابع آبی استان کرمان بر عهده کیست و چه اقداماتی در این زمینه می‌تواند انجام دهد؟
طبعاً مسوولیت مدیریت منابع آبی در استان‌های کشور بر عهده دولت است. اولین اقدامی هم که در این زمینه می‌تواند انجام دهد این است که از برداشت‌های غیرمجاز آب از سفره‌های زیرزمینی به صورت قاطعانه جلوگیری کند.
همچنین دولت باید برنامه‌ریزی‌هایی کند که به موجب آن به کشاورزان آموزش داده شود که در بخش مصرف آب برای پرورش محصولات کشاورزی، استفاده بهینه‌ای از منابع آبی بکنند. چون اکنون در استان کرمان و اکثر نقاط به دلیل خشکسالی طولانی بیلان منفی داریم و هر سال سطح سفره‌های آب کاهش پیدا می‌کند. اگر این اقدامات صورت بگیرد می‌توان مواجهه با بحران کم‌آبی را به تاخیر انداخت ولی متاسفانه اکنون چشم‌انداز مناسبی برای منابع آبی موجود در کشور وجود ندارد.

با توجه به اهمیت تولید پسته در کشور و نقشی که در ارزآوری به ایران دارد و با توجه به هشدارهای مطرح‌شده درباره آن، آیا انجمن پسته ایران تاکنون هیچ اقدام عملی، فرهنگی و... در زمینه کنترل اتلاف منابع آبی در استان کرمان نکرده است؟
به‌طور کلی، انجمن پسته ایران، برای حفاظت از منابع آب، اقداماتی مانند آموزش کشاورزان، از طریق برگزاری تورهای داخلی و... انجام داده‌اند.
به شکل سنتی، کشاورزان یک ذهنیت کلی درباره کشت پسته دارند که به موجب آن، فکر می‌کنند نمی‌توان با استفاده از برخی روش‌های نوین کشاورزی پسته کشت کرد. آنها به سختی باور می‌کنند که روش‌های آبیاری قطره‌ای در مورد پسته جواب می‌دهد. بنابراین ما فکر می‌کنیم در این زمینه باید کار فرهنگی کرد. به این ترتیب که باید به کشاورزان، مناطقی که کشت پسته به صورت آبیاری قطره‌ای انجام شده و بازدهی مناسبی داشته است، نشان داده شود و آنها را مجاب کرد که با این شیوه‌های نوین که آب کمتری هم مصرف می‌کنند، می‌توان محصول مناسب تولید کرد.
اکنون در برخی از نقاط کرمان، شیوه‌های مختلف آبیاری قطره‌ای انجام شده و ماحصل قابل ملاحظه بوده است. اعضای انجمن پسته ایران، در‌صدد هستند تا استفاده از این نوع آبیاری را در سطح استان کرمان افزایش داده و به این ترتیب بتوانند از اتلاف بیشتر و بیشتر آب جلوگیری کنند. برای گسترش این طرح نیازمند آن هستیم که تسهیلات لازم را از دولت بگیریم و برای پیشرفت کار آنها را به کار ببندیم.

دولت تاکنون در این زمینه چه اقداماتی کرده است؟ آیا با وجود این همه هشدار در زمینه بحران آب استان کرمان اقدام موثری در راستای جلوگیری از برداشت غیر‌مجاز از سفره‌های زیر‌زمینی انجام داده است؟
متاسفانه خیر، دولت در این زمینه کاری انجام نداده است. به این دلیل که مشکلاتی که در تامین آب شرب استان کرمان وجود دارد، مسوولانی را که مسوولیت تامین آب مصرفی مردم را بر عهده دارند، وادار می‌کند چاه‌های جدیدی را به قصد تامین آب شرب و بهداشت شهرهای بزرگ حفر کنند و این اتفاق باعث می‌شود مشکل سفره‌های زیر‌زمینی تشدید شود.
نتیجه چنین وضعیتی این شده است که به‌‌رغم مشکلات موجود در زمینه سفره‌های آب‌های زیرزمینی، ما تاکنون شاهد توقف برداشت آب از منابع زیرزمینی نباشیم. البته اکنون شرایط به‌گونه‌ای شده است که در برخی موارد برداشت آب از زمین، اجتناب‌ناپذیر شده است ولی به هر حال اکنون در بعضی نقاط کرمان، وضعیت شوری آب به حدی رسیده است که کشاورزان کار در زمین را رها کرده‌اند چون نمی‌توانند محصول لازم و باکیفیت را از خاک برداشت کنند.
علاوه بر آب، در پیش‌بینی کاهش برداشت پسته استان کرمان، به عواملی مانند استفاده از کود نامرغوب و... اشاره شده است. آیا به نظر شما افزایش میزان آب تنها راه موجود در بالا بردن بهره‌وری است؟ افزون بر موضوع آب، چه راهکارهای دیگری برای افزایش بهره‌وری از باغات استان کرمان وجود دارد؟
به نظر من، چیزی که در بخش کشاورزی دنیا اتفاق افتاده و در بسیاری از حوزه‌های کشاورزی ایران هم شاهد آن هستیم اصلاح شیوهای کاشت، داشت و برداشت است. اگر به سمت این برویم که کشاورزان را تشویق کنیم برای اصلاح این سه مرحله اقدام کنند بهره‌وری را هم بالا برده‌ایم.
اکنون محدودیت‌های موجود باعث شده کشاورزان ایرانی هم به فکر افزایش بهره‌وری بیفتند. مثلاً در گذشته شاید برای تولید یک محصول، توجه چندانی به پایه درخت نمی‌شد. اکنون ولی کشاورزان به سطحی رسیده‌اند که فکر می‌کنند چه درخت پایه‌ای را برای پسته انتخاب کنند که محصول بیشتر و بهتری بتوانند از آن برداشت کنند؟ همچنین اکنون کشاورزان به موضوعاتی مانند نوع پیوند نیز توجه می‌کنند.
اکنون بر اثر کارهای علمی و تحقیقاتی و همچنین تجربه کشاورزان به سمتی می‌رویم که بهترین پیوندها را انجام دهیم تا بهترین عملکرد حاصل شود.
اطلاعاتی که اکنون کشاورزان دارند یا به آن امکان دسترسی دارند اصلاً با گذشته قابل مقایسه نیست. می‌شود طوری کار کنیم که با توجه به ظرفیت بالای تولید پسته در کشور بدون توسعه باغات و افزایش مصرف آب و حتی در مواردی با کاهش مصرف آب، بتوانیم تولید محصول پسته در ایران را تا چند برابر ارتقا دهیم.

هفته گذشته اسدالله عسگر‌اولادی بیان کرده بود که بررسی‌ای لازم است انجام ‌شود برای اینکه تولید پسته از استان کرمان، به استان‌های دیگری از کشور منتقل شود که از نظر اقلیمی امکان کشت پسته در آنها موجود است. آیا تحقیقات لازم در این زمینه انجام شده است؟ و برای توسعه کشت پسته در این استان‌ها چه اقداماتی انجام شده است؟
بله، درست است و کشت پسته در استان‌های دیگر در دستور کار قرار دارد. ولی قرار نیست چنین شود که ما تولید پسته در کرمان را متوقف کنیم یا اینکه تولید پسته را از استانی به استان دیگر جابه‌جا کنیم. اساساً نمی‌شود چنین کاری کرد. بلکه می‌شود به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که جلوی توسعه کشت محصولی را در استانی بگیریم و برای کشت آن محصول در استانی دیگر اقدام کنیم.
در مورد استان کرمان نیز قرار ما این است که تولید پسته را، به ویژه در مناطقی که بهره‌وری بالایی دارد حفظ کنیم و بعد به تدریج توسعه کشت پسته را در سایر نقاط کشور تجربه کنیم. آن هم برنامه نداریم که کشت پسته را به عنوان یک محصول جدید توسعه دهیم بلکه قرار است کشت این محصول به عنوان یک راه‌حل جدید برای کشاورزانی که تمایل دارند وضعیت کشت خود را بهبود ببخشند، ارائه شود تا این کشاورزان بتوانند پسته را جایگزین محصول کم‌بازده پیشین خود کنند.
البته بررسی‌های انجام‌شده، نشان از این دارند که استان‌های جدید نیز در معرض محدودیت‌های آبی هستند و بیشتر باید بحث‌های جایگزینی را بررسی کرد.

بررسی‌های موجود در زمینه آزمایش خاک مناطق مختلف کشور برای کشت پسته، نشان داده‌اند که کشت این محصول را در کدام استان‌‌ها می‌توانیم توسعه دهیم؟
جنوب استان فارس، استان اصفهان، مرکزی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و خراسان رضوی، استان سمنان، زنجان و برخی استان‌های غربی مانند استان آذربایجان غربی، برخی مناطق آذربایجان شرقی، استان کرمانشاه و ایلام و محدوده ورامین و غرب استان تهران، از جمله مناطقی هستند که استعداد کشت پسته در آنها کشف شده است. در برخی از مناطق این استان‌ها کشاورزان نیز نشان داده‌اند که برای انجام کشت پسته به جای محصولات پیشین خود که بازدهی کمتری دارند، متمایل‌اند و در صورت برنامه‌ریزی مناسب می‌توان برای تولید کشت پسته در این استان‌ها اقدامات لازم را انجام داد.

به نظر می‌رسد وضعیت برداشت پسته در کشور، به‌گونه‌ای شده است که عده‌ای از تجار بنام پسته مانند محسن جلال‌پور، به دلیل بی‌اعتمادی نسبت به آینده این محصول، عطای تجارت پسته را به لقایش ببخشند و برای فعالیت اقتصادی در زمینه‌های دیگری ورود کنند. به نظر شما در حال حاضر چقدر چنین خطری تجارت پسته ایرانی را که در سال جاری بیش از چهار هزار و 254 میلیارد تومان برای کشور ما ارزآوری داشت‌، تهدید می‌کند؟
چنین نیست. معتقد نیستیم که وضعیت تولید پسته در کشور به‌گونه‌ای بحرانی شده است که تجار ایرانی دست از پسته کشیده و به کار دیگری مشغول می‌شوند.
در بسیاری از مواقع تغییر حوزه فعالیتی تجار پسته، ربطی به موضوع تولید و تجارت پسته در کشور ندارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد اکنون ایران تولیدکننده اول پسته در دنیاست و حتی این ظرفیت را دارد که تولید پسته خود را تا دو برابر افزایش دهد. از سوی دیگر پسته جزو محصولاتی است که ارزش افزوده آن نسبت به سایر اقلام کشاورزی، بسیار بالاست. با توجه به وضعیت آب در ایران، اغلب زمین‌های کشاورزی در کشور باید به سمت کشت محصولاتی بروند که بیشترین ارزش افزوده را دارند. در این میان، پسته و انار ایرانی در صدر محصولاتی هستند که ارزش افزوده بالا و در عین حال مصرف آب کمی دارند.
به همین دلیل فکر می‌کنم در آینده ناچاریم که حتی بخش‌هایی از زمین‌های کشاورزی خود را که صرف کشت محصولاتی می‌شوند که آب زیادی مصرف کرده و بازدهی کمتری دارند؛ به سمت کشت پسته سوق دهیم. در چنین شرایطی ایران قطب تولید پسته باقی خواهد ماند. بنابراین تاکید می‌کنم که تصمیمی که احیاناً تجار پسته درباره تغییر نوع فعالیت خود می‌گیرند ربطی به آینده پسته در ایران ندارد.

گفته می‌شود اروپاییان به پسته ایرانی بیشتر از پسته سایر نقاط دنیا از جمله آمریکا که رقیب اصلی ایران در تجارت پسته به حساب می‌آید، علاقه‌مندند. طبعاً چنین چیزی، می‌تواند بازار مناسبی را برای محصول پسته ایرانی فراهم کند. از سوی دیگر نیز از تجار ایرانی نقل شده که به خاطر مشکلاتی مانند تحریم و... غالباً صادرات پسته به اروپا با مشکل روبه‌رو شده و حتی معمولاً روی بسته‌های پسته ایرانی در اروپا نام ایران که در تحریم است، درج نمی‌شود. به نظر شما با قوی شدن احتمالات برداشتن تحریم‌ها علیه ایران، به سمتی پیش می‌رویم که بتوانیم بازارهای بین‌المللی بیشتری را برای محصول خود به دست بیاوریم؟
لازم به ذکر است که تحریم‌ها هیچ وقت به‌طور مستقیم بر پسته ایرانی تاثیر نداشت. چون پسته در لیست تحریم قرار ندارد. بنابراین ما در زمینه صادرات پسته دچار مشکل نبودیم و می‌توانستیم پسته ایرانی را با اسم ایران به کشورهای خارجی صادر کنیم.
در زمینه بسته‌بندی‌های ایرانی مشکل دیگری وجود دارد. در کشورهای مختلف هم مانند ایران، ترجیحات تعرفه‌ای وجود دارد که بر مبنای آن، تجار تصمیم می‌گیرند که پسته را به چه صورت به خارج از کشور صادر کنند.
طبق قانون تعرفه‌های نظام تعرفه‌ای کشور؛ به گونه‌های مختلف کالا مانند مواد اولیه و کالاهای نهایی، تعرفه‌های متفاوتی قرار می‌گیرد که معمولاً تعرفه کالای نهایی بیشتر از مواد اولیه است.
تجار می‌توانند پسته را به صورت فله‌ای بار کرده و به اروپا بفرستند که در این صورت تعرفه‌ تجاری‌اش بر حکم مواد اولیه احتساب می‌شود. ولی ممکن است که تصمیم بگیرند، پسته را به صورت بسته‌بندی‌شده صادر کنند که در این صورت حکم کالای نهایی را خواهد داشت و تعرفه تجاری متفاوتی دارد. گاهی تعرفه آن تا دو برابر و سه برابر نسبت به مواد اولیه افزایش پیدا می‌کند.
این موضوع در مورد بسیاری از اقلام صدق می‌کند که تجار تصمیم می‌گیرند از تعرفه‌های ترجیحی استفاده کرده و کالایی را به صورت مواد اولیه به اروپا صادر کنند و فرآیند نهایی و تکمیلی محصول که در مورد پسته شامل بو دادن و بسته‌بندی می‌شود، در آن کشور انجام شود. عموماً هم مصرف‌کنندگان این موضوع را می‌دانند و از مبدأ ارسال یک محصول باخبر هستند. حتی در بسیاری از مواقع با وجود بسته‌بندی محصولات در کشور مقصد، نام کشوری که محصول از آن آمده است، روی بسته‌بندی‌ها ذکر می‌شود. باید در نظر داشته باشید مشکلاتی که در سال‌های اخیر برای تجارت با اروپایی‌ها داشتیم، درباره موارد این‌چنینی نیست. بلکه مشکل اصلی ما با آنها در زمینه مسائل فنی از قبیل محدودیت‌های آنها در زمینه باقی‌مانده سموم کشاورزی در محصولات کشاورزی است. این محدودیت‌ها فقط هم در زمینه پسته اعمال نمی‌شود. در مورد خیلی از اقلام کشاورزی که از نقاط مختلف به اروپا وارد می‌شود، اعمال می‌شود و در میان آنها شامل حال پسته ایرانی هم شده است. به موجب این محدودیت در مواردی بار محصولات کشاورزی کشورهای مختلف پس فرستاده شده است. البته این موضوع فقط گریبان ما را نگرفت بلکه به تازگی دیده شده که بار پسته‌ای که از آمریکا به اروپا رفته بود نیز به همین دلایل برگشت خورد. بنابراین در تجارت محصولات کشاورزی، از جمله پسته با اروپا ما بیشتر مشکلات فنی داشتیم که باید خود نیز مراعات کرده و محصولات باکیفیت صادر کنیم تا محصولات‌مان برگشت نخورد و دچار مشکل نشویم. البته علاوه بر این، مشکلات نقل و انتقال را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. با توجه به مشکلات حاصل از تحریم، قیمت‌های مربوط به حمل و نقل افزایش یافته و همچنین ریسک تجارت با اروپا نیز بالا رفته بود. به نظرم مهم‌ترین مشکلی که ما در زمان تحریم با آن روبه‌رو شدیم، محدودیت در مبادله بین‌المللی پول بود که شامل حال پسته مانند سایر اقلام تجاری ما هم شد.