آزادسازی به بیراهه نرود

آزادسازی در صنعت حمل‌ونقل هوایی در اغلب کشورهای دنیا اجرایی شده است. هر کشوری آزادسازی را در این صنعت انجام داده به تناسب آن پویایی و رونق را در بین خطوط هوایی خود ایجاد کرده است. در کشور ما نیز سال‌هاست درباره آزادسازی وعده می‌دهند حتی قبل از اینکه در قانون برنامه پنجم توسعه آزادسازی در صنعت حمل‌ونقل هوایی تصویب شود این موضوع مطرح بوده اما در عمل اتفاق خاصی رخ نداد. هربار بنا به دلایلی آزادسازی به تاخیر می‌افتاد. تا اینکه این موضوع در برنامه پنجم توسعه به شکل قانون درآمد. هرچند در سه سال گذشته باید این قانون اجرایی می‌شد اما بنا به دلایلی دولت قبلی این قانون را اجرایی نکرد. از طرفی دولت نمی‌توانست به یکباره نرخ‌های تکلیفی را بردارد باید زمینه‌های آن به وجود می‌آمد. در دولت قبلی ظاهر این زمینه وجود نداشت و از طرفی اعتقادی نیز به اجرای آزادسازی نبود. خوشبختانه در این دولت به شکل جدی موضوع آزادسازی مطرح شده است. به هر شکل کسی با اصل آزادسازی مخالفتی ندارد اما مساله شیوه اجرای آن است. طبیعی است که این مساله مخالفان و موافقانی داشته باشد. به‌ هرحال سازمان هواپیمایی به‌عنوان نماینده دولت باید ملاحظاتی را در اجرای آزادسازی در نظر بگیرد. ایرلاین‌ها نیز انتظاراتی دارند که با آزادسازی امید دارند به آنها برسند. اختلاف نظرها به همین علت رخ می‌دهد. اگرچه سرانجام توافقات حاصل خواهد شد. البته اگر دولت به‌طور جدی بخواهد آزادسازی را اجرایی کند، بسیار مهم است که شرکت‌های هواپیمایی با یکدیگر همگن باشند. اگر شرکت‌ها همگن و هم‌سطح نباشند قطعاً آزادسازی با مشکلاتی مواجه خواهد شد. برخی از شرکت‌هایی که امکانات و ظرفیت بالایی دارند بیشتر نفع می‌برند تا شرکت‌های کوچک. متاسفانه در کشور ما ایرلاین‌ها با یکدیگر همگن نیستند برخی از آنها ساختار قدیمی و دولتی دارند و برخی کوچک هستند و از امکانات چندانی برخوردار نیستند. بنابراین در رقابت کردن که اصل آزادسازی است با چالش مواجه خواهیم شد. این مساله باعث خواهد شد رقابت سالم ایجاد نشود چراکه توان و امکانات یکسانی بین این شرکت‌ها برقرار نیست. ممکن است شرکت هواپیمایی بزرگی که از امکانات بیشتری برخوردار است بازار را در انحصار بگیرد. وقتی انحصار رخ دهد دیگر رقابتی ایجاد نمی‌شود و مسافران نیز چاره‌ای ندارند جز اینکه از خدماتی که به شکل انحصاری ارائه می‌شود استفاده کنند. اجرای آزادسازی نیازمند رفع برخی از گلوگاه‌ها در صنعت حمل‌ونقل هوایی است. اگر قرار است آزادسازی اجرایی شود نباید مسیرهای پروازی به یکباره قطع شوند. اگر مسیر اقتصادی نیست ایرلاین با آزادسازی می‌تواند در آن مسیر خدمات ارائه ندهد و در مسیر پرتقاضا وارد شود. این یعنی خدمات پروازی در نقطه‌ای از کشور قطع شده است و این مساله برای مردم مشکلاتی را ایجاد می‌کند. درحال حاضر در برخی از مسیرها تنها یک ایرلاین خدمات پروازی ارائه می‌دهد. اگر آن ایرلاین با آزادسازی دیگر تمایل نداشته باشد در آن مسیر خدمات دهد یعنی اینکه در حق مشتری اجحاف شده است. دولت باید تمامی این مسائل را پیش‌بینی کند. آزادسازی باید به شکلی اجرا شود که حقوق مشتری زیر پا گذاشته نشود. باید نظارت‌ها تقویت شود تا در مسیرهایی که تنها یک شرکت فعال است پرواز در آن مسیر قطع نشود یا به علت آنکه هزینه‌ها بالاست قیمت بلیت چند برابر نشود یا دولت یارانه برای مسیرهای غیراقتصادی به مسافران اختصاص دهد تا شرکت‌های هواپیمایی نیز متضرر نشوند. از طرف دیگر در مسیرهای قابل‌ رقابت و پرتقاضا نیز باید نظارت‌ها گسترده باشد. به هرشکل شرکت‌هایی که توان و امکانات بیشتری دارند ممکن است ساعات مناسب و پرتقاضا را به خود اختصاص دهند و ساعاتی که چندان رفت و آمدی وجود ندارد به شرکت‌های کوچک داده شود. بنابراین نقش نظارت‌های سازمان هواپیمایی بسیار مهم است تا رقابت سالم رخ دهد. اگر تبعیض رخ دهد قطعاً انحصار به وجود می‌آید و در نتیجه آزادسازی با چالش مواجه می‌شود. البته باید توجه کنیم در آزادسازی، نرخ‌ها باید در بازار رقابتی تعیین شوند. یعنی مسافر با انتخاب خود قیمت را مشخص می‌کند. اگر دولت بخواهد سقف قیمت برای آزادسازی تعیین کند در واقع اصل آزادسازی را زیر سوال برده است. اگر دولت در قیمت‌گذاری دخالت کند یا مجوز پروازی صادر کند دیگر نمی‌توان گفت آزادسازی رخ‌ داده است. آزادسازی بر مبنای رقابت شکل ‌گرفته است. ایرلاین‌ها نیز در رقابت با یکدیگر قیمت‌ها را تعیین کنند. البته دولت باید نظارت بر قیمت‌ها را انجام دهد نه اینکه سقف و کف قیمت‌ها را تعیین کنند. بنابراین باید شرکت‌ها در رقابت کردن با یکدیگر قیمت‌ها را تعیین کنند و دولت نیز با نظارت‌هایی که انجام می‌دهد مانع رقابت مضر ایرلاین شود. دولت باید آزادسازی در صنعت حمل‌ونقل هوایی را به شکل شفاف به عموم جامعه توضیح دهد. نباید با تعلل و نگرانی مانع بر سر راه آزادسازی ایجاد کنیم. باید با شفافیت عمل کنیم و به مردم بگوییم در آزادسازی چه مزایا و محاسنی است. حتی اگر قیمت‌ها در مرحله اول افزایش یابند چنانچه به‌درستی اجرایی شود باعث ایجاد تعادل در بازار و شکسته شدن قیمت‌ها خواهد شد.