تیک‌آف قیمت‌ها

آزادسازی قیمت بلیت هواپیما که پس از کش‌و‌قو‌س‌های فراوان در چند ماه گذشته قرار بود از 28 اردیبهشت‌ماه جاری با تصویب در شورای عالی هواپیمایی کشوری اجرایی شود گویا به داستان دنباله‌داری تبدیل شده است. از اواخر اردیبهشت‌ماه تاکنون خبرهای متناقضی از زمان اجرایی شدن آزادسازی قیمت بلیت هواپیما از سوی مسوولان دولتی مطرح شده است اما هر بار پس از اعلام آن، خبری از آزادسازی نشد و بازهم ایرلاین‌ها به همان روال گذشته به کار خود ادامه می‌دهند. با این حال به تازگی در پایان هفته گذشته دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی از اجرای آزمایشی آزادسازی قیمت بلیت هواپیما خبر داده است. هرچند هنوز قیمت‌ها تغییری نکرده است و ایرلاین‌ها با همان نرخ‌های مصوب قبلی بلیت می‌فروشند اما شنیده‌ها حاکی از آن است که به‌زودی قرار است نرخ‌های پیشنهادی بر اساس آخرین جلسه‌ای که در هفته گذشته رئیس‌ سازمان هواپیمایی با مدیران ایرلاین‌ها داشته است برای تایید به سازمان هواپیمایی ارسال شود تا در اواخر خردادماه یا اوایل تیرماه آزادسازی قیمت بلیت با افزایش نرخ‌ها رسماً آغاز شود.

سقف افزایش قیمت تا 40 درصد

اگرچه هنوز مشخص نیست در این مرحله آزادسازی به چه شکلی اجرایی خواهد شد اما برخی از فعالان این حوزه از افزایش 40‌درصدی قیمت بلیت هواپیما خبر می‌دهند. ظاهراً بر اساس آنچه در بین سازمان هواپیمایی و ایرلاین‌ها مطرح شده؛ قرار است دولت سقف افزایش قیمت برای آزادسازی در این مرحله را تعیین کند. گفته می‌شود این سقف افزایش قیمت تا 40 درصد است. به همین جهت ایرلاین‌ها برای انجام رقابت می‌توانند قیمت‌های خود را پایین‌تر از سقف تعیین‌شده ارائه دهند. هنوز مشخص نیست آیا تصمیم دولت بر این است که مجوز آزادسازی را با سقف افزایش 40‌درصدی بدهد یا خیر؟ اما اگر این اتفاق رخ دهد به زعم کارشناسان صنعت حمل‌ونقل هوایی این مساله به آزادسازی لطمه وارد خواهد کرد چراکه تعیین سقف باعث ایجاد محدودیت می‌شود و از طرفی شرکت‌ها نیز همان سقف تعیین‌شده را اعمال می‌کنند. به عبارت دیگر تنها گران‌سازی رخ می‌دهد نه اینکه آزادسازی محقق شود.

الزامات آزادسازی

ابهامات در‌باره سرانجام اجرای آزادسازی قیمت بلیت هواپیمایی در حالی است که موضوع آزادسازی در صنعت حمل‌ونقل هوایی به‌عنوان یکی از اهداف قانون برنامه پنجم مطرح بوده است و باید در حدود سه سال پیش اجرایی می‌شد. بر این اساس طبق قانون باید از سال سوم برنامه پنجم موضوع آزادسازی نرخ‌ها عملیاتی می‌شد و گام اول اجرای این مورد، متنوع‌سازی قیمت‌ها بود. در این راستا ماده ۱۶۱ این برنامه درباره حمل‌ونقل عنوان کرده که دولت مکلف است تا پایان سال اول برنامه نسبت به متنوع‌سازی نرخ خدمات حمل‌ونقل هوایی در بخش بار و مسافر اقدام کند و سپس از ابتدای سال سوم برنامه ضمن آزادسازی کامل نرخ حمل‌ونقل هوایی، قیمت خدمات فرودگاهی، شبکه پروازی، لغو تخفیفات تکلیفی و هرگونه معافیت در زمینه بهره‌برداری از خدمات ناوبری هوایی، فرودگاهی، نشست و برخاست، خدمات پروازی، واگذاری اماکن و سایر موارد مرتبط را واقعی کند که این مورد، تکلیف دولت برای انجام ماده ۱۶۱ بند (ب) است.

البته بند (الف) این ماده قانونی مرتبط با برقراری پرواز و جابه‌جایی کالا و مسافر برای فرودگاه‌های بین‌المللی و بند (ج) آن درباره ساماندهی امور حمل‌ونقل هوایی و ارتقای رقابت‌پذیری با رویکرد لغو انحصارات مربوط به حمل‌ونقل هوایی و شرکت‌های هواپیمایی است.

بنا بر خبرهایی که تاکنون در رسانه‌ها مطرح شده است گویا دولت برنامه دارد در پنج ماه پس از اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها، نرخ بلیت هواپیما را به صورت پلکانی آزاد کند تا اینکه در ماه پنجم، آزادسازی کامل نرخ بلیت محقق شود. موضوعی که حتی قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در امور هوانوردی نیز بر این امر صحه گذاشت و چندی پیش گفته بود که در مصوبه اجرای آزادسازی نرخ بلیت هواپیما مقرر شده است این موضوع به صورت پلکانی اجرا شود، ضمن آنکه هیچ شرکتی حق کاهش پروازهای خود را ندارد.

آمادگی سه ایرلاین از بین 16 ایرلاین فعال داخلی

در آزادسازی بلیت هواپیما تنها به نگرانی و دغدغه‌های دولت از تبعات افزایش قیمت بر دیگر بخش‌ها بسنده نمی‌شود بلکه مشکلات دیگری چون مسائل مدیریتی و نرم‌افزاری نیز که در اجرای این قانون وجود دارد مزید بر علت بر سر راه آزادسازی شده است. یکی از مشکلاتی که در اجرای آزادسازی نرخ بلیت هواپیماهای ناوگان وجود دارد، این است که در حال حاضر ایرلاین‌های ماهان، ایران‌ایر و آسمان نرم‌افزارهای متنوع‌سازی نرخ بلیت هواپیما را در اختیار دارند، اما بقیه شرکت‌ها به این نرم‌افزار مجهز نیستند یعنی مثلاً نمی‌توان از سه ماه قبل بلیت هواپیما را در این شرکت‌ها خریداری کرد و همین موضوع موانعی را برای سازمان هواپیمایی کشوری ایجاد کرده است. مشکل دیگر این است که در حال حاضر غیر از سه شرکت هواپیمایی ایران‌ایر، ماهان و آسمان، بقیه شرکت‌های هواپیمایی تقریباً به صورت چارتری عمل می‌کنند و دارای پروازهای مشخصی نیستند، بدین ترتیب که آژانس‌های فروش بلیت به تبعیت از بازار، قیمت را تعیین می‌کنند. البته این پروازهای چارتری به دلیل مشکلات اقتصادی ایرلاین‌ها وجود دارد. بنا بر گفته قائم‌مقام وزیر راه در امور هوانوردی، اغلب شرکت‌های هواپیمایی دارای بدهی هستند و به دلیل نداشتن توجیه مالی مطلوب پرواز چارتری را انتخاب می‌کنند. البته اغلب کارشناسان حمل‌ونقل هوایی معتقد هستند در فرآیند متنوع‌سازی و آزادسازی نرخ بلیت هواپیما، چنین مشکلاتی (پروازهای چارتری) کاهش می‌یابد.

آغاز فاز آزمایشی آزادسازی

به هر شکل در ماه‌های اخیر مساله آزادسازی قیمت بلیت هواپیما به شکل جدی مطرح شده است. اگرچه هر بار زمان اجرای آن به تاخیر افتاده است اما همچنان فعالان صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور در انتظار آزادسازی هستند. درحالی‌که گمان می‌رفت بازهم آزادسازی قیمت بلیت هواپیما به تعویق خواهد افتاد چراکه دولت هنوز از تبعات اجرای آزادسازی نگرانی دارد، برخی از رسانه‌ها از ابلاغ اجرای آزادسازی به شکل چراغ خاموش خبر دادند. مساله‌ای که باز هم به ابهامات پیرامون مهم‌ترین قانونی که قرار است در بخش حمل‌ونقل هوایی اجرایی شود و دوای درد این صنعت شود، دامن زد. حتی اعلام خبر ابلاغ اجرای آزادسازی قیمت بلیت هواپیما و اجرای آزمایشی آن از سوی دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی نیز نتوانسته از ابهامات و اما و اگرهای موجود پیرامون آزادسازی و افزایش نرخ بلیت هواپیما بکاهد. با این حال حمید غوابش دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی گفته است در حال حاضر اجرای آزادسازی نرخ بلیت رسمیت یافته است. هم‌اکنون شرکت‌های هواپیمایی در حال مذاکره درباره نحوه اجرای طرح هستند و عملاً این طرح به صورت آزمایشی در حال اجراست. او حتی عنوان کرده است که آزادسازی الزاماً ارتباطی به افزایش قیمت ندارد اما با توجه به افزایش هزینه‌های ارائه خدمات حمل‌ونقل، نرخ بلیت هم باید متناسب با آن افزایش یابد تا امکان پوشش هزینه‌ها و استمرار خدمات فراهم شود. آنچنان که غوابش درباره تغییر قیمت‌ها گفته است به نظر می‌رسد که حداقل به اندازه نرخ تورم در محدوده 30 تا 35 درصد قیمت بلیت هواپیماها افزایش داشته باشد.

اعلام خبر اجرای آزمایشی آزادسازی نرخ بلیت هواپیما در حالی است که پیش از این نیز در نوروز 93 در مسیرهای پرتردد مانند تهران - مشهد و تهران - کیش فاز آزمایشی عملیاتی شده بود. اما ظاهراً در جلسه اخیر ایرلاین‌ها و سازمان هواپیمایی کشوری، دوباره دستورالعملی مبنی بر اجرای طرح آزادسازی به‌صورت آزمایشی برای شرکت‌های هواپیمایی ابلاغ شده است. باید منتظر ماند آیا پس از گذشت این مرحله آزمایشی رسماً آزادسازی بلیت هواپیما کلید خواهد خورد یا خیر. اما به نظر می‌رسد دولت قصد دارد اجرای این قانون را بعد از اتمام ماه مبارک رمضان و در پیک سفرهای تابستانی عملیاتی کند.