روزگار زادگاه‌های نفت

مسجدسلیمان، زادگاه نفت خاورمیانه این روزها مشکلات اجتماعی و شهری متعددی را تجربه می‌کند. اما شهرهای دیگری نیز در سراسر جهان هستند که هر یک در کشور خود، زادگاه نفت به شمار می‌روند. نگاهی به وضعیت این شهرها نشان می‌دهد برخی از آنها مثل اولویبری در نیجریه، وضعیت چندان مناسبی ندارند و برخی دیگر در عربستان و آمریکا، نسبتاً توسعه‌یافته به شمار می‌روند. به نظر می‌رسد در این میان، عامل تعیین‌کننده اصلی وضعیت این شهرها بعد از کشف نفت، ساختار سیاسی و اقتصادی حاکم بر کشور بوده است.

تیتوسویل، پایتخت نفتی آمریکا

در تابستان 1859 میلادی، کلنل ادوین دریک، فرستاده شرکت نفت سنکا، حفاری به منظور تولید نفت در پنسیلوانیا را آغاز کرد. انتخاب او تیتوسویل بود، چرا که تراوشات طبیعی نفت در این منطقه به چشم می‌خورد و پیش‌تر نیز به صورت سنتی و اغلب برای مصارف دارویی، نفت در این منطقه مورد استفاده قرار می‌گرفت. دریک، حفاری را آغاز کرد. کار کند پیش می‌رفت و هزینه حفاری بسیار زیاد بود. چنان که طی عملیات حفاری، پول تمام شد و دریک مجبور شد پول قرض کند. با این وجود، کلنل به کار خود ادامه داد و در روز 27 آگوست 1859 چاه تا عمق 2/21 متری حفاری شد. یک روز بعد، یعنی 28 آگوست تیم حفاری متوجه شد که نفت از چاه در حال جریان است. «چاه دریک» امروزه به عنوان نخستین چاه نفت جهان شناخته می‌شود. کشف نفت، باعث شد خیل مردم به سمت تیتوسویل سرازیر شوند. جمعیت تیتوسویل که حدود 250 نفر بود، به سرعت به 10 هزار نفر رسید و در سال 1866، تیتوسویل رسماً به یک شهر مبدل شد. با رونق گرفتن صادرات نفت، انبوهی از ماشین‌آلات و موتورهای بخار، به سمت شهر سرازیر شد. اکتشاف نفت بر بهبود وضع زندگی مردم تیتوسویل که صاحب اراضی نفت‌خیز بودند، اثر گذاشت. مردم، زمین‌های واقع در دره اویل کریک را برای کشف نفت اجاره می‌دادند. لقب نخستین میلیونر نفتی نیز در همین زمان به یکی از اهالی تیتوسویل رسید. جاناتان واتسون، که پیش‌تر در چوب‌بری مشغول کار بود، زمین‌های خود را برای حفر چاه در اختیار دریک قرار داد و از این طریق به درآمد هنگفتی دست یافت. او تنها میلیونر تیتوسویل نبود. گفته می‌شود در سال‌های نخست کشف نفت، تیتوسویل بیشترین سرانه افراد میلیونر را دارا بوده است.

آمارها نشان می‌دهد هم‌اکنون اغلب شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی تیتوسویل، در سطح متوسط کشور آمریکاست. سرانه جرم و جنایت در این شهر در بدترین میزان در سال‌های اخیر، نصف متوسط آمریکا بوده است. نرخ بیکاری و مشارکت اقتصادی در این شهر مشابه متوسط کشور آمریکاست. در مقابل، وضعیت درآمد خانوار کاملاً متفاوت است. در سال 2010، متوسط درآمد یک خانوار در این شهر 49 هزار دلار بوده است که هرچند نسبت به بسیاری از کشورهای در حال توسعه رقم بالایی به شمار می‌رود، از متوسط درآمد یک خانوار آمریکایی کمتر است.

ابوظبی، پایتخت نفتی امارات‌ متحده عربی

امارات متحده عربی،‌ در سال 1971 از اتحاد هفت شیخ‌نشین تشکیل شد. پیش از تشکیل امارات متحده عربی، ابوظبی و دوبی صاحب نفت شده بودند، اما ابوظبی نخستین پایتخت نفتی این منطقه بود. در سال 1958، نفت در بخش دریایی و متعاقباً در بخش خشکی این امارت کشف شد. در زمان کشف نفت، اغلب مردم این منطقه بیابان‌نشین بودند و شغل اصلی آنها صید مروارید و ماهیگیری بود. با کشف نفت، صادرات نفت این منطقه از 1962 به میزان 14 هزار بشکه در روز آغاز شد و ظرف دو سال به 186 هزار بشکه رسید. ظرفیت کنونی تولید نفت این منطقه، بیش از دو میلیون بشکه در روز است که سهم بیش از 85‌درصدی در تولید نفت امارات متحده عربی دارد. تولید نفت امارات متحده عربی، هم‌اکنون بالغ بر 6/2 میلیون بشکه در روز است. به مدد درآمدهای نفتی حاصل از آغاز صادرات نفت در اوایل دهه 60 میلادی، ابوظبی رشد کم‌نظیری را تجربه کرد. جمعیت آن در ابتدای قرن حاضر به 600 هزار نفر رسید و هم‌اکنون بیش از 900 هزار نفر است. درآمد سرانه ابوظبی در سال 2010 به بیش از 49 هزار دلار رسیده است. ابوظبی هم‌اکنون پایتخت سیاسی و اقتصادی امارات متحده عربی به شمار می‌رود. ابوظبی هم‌اکنون یکی از گران‌ترین و ثروتمندترین شهرهای جهان به شمار می‌رود. عمده پیشرفت ابوظبی به مدد درآمدهای نفتی به دست آمده است. با این وجود، دولت ابوظبی قصد دارد سهم بخش غیرنفتی از تولید ناخالص داخلی این کشور را تا سال 2030 به 60 درصد افزایش دهد، بخشی که از توریسم تا تولید آلومینیوم و محصولات پتروشیمی را در‌بر می‌گیرد. توریسم، هم‌اکنون نیز یکی از منابع اصلی درآمد غیرنفتی ابوظبی است. انبوه مسیرهای ارتباطی، هتل‌ها، آسمان‌خراش‌ها و باشگاه‌های تفریحی، موجب شده است در سال 2010 سهم توریسم در تولید ناخالص ابوظبی به بیش از 16 درصد برسد. این منطقه هم‌اکنون یکی از قطب‌های گردشگری خاورمیانه به شمار می‌رود و پیش‌بینی می‌شود در سال ‌جاری میلادی بیش از 5/2 میلیون گردشگر از آن بازدید کنند.

اولویبری، پایتخت نفتی نیجریه

نفت در نیجریه، نخستین‌بار در اولویبری، شهری در ایالت بایلسا کشف شد. در 15 ژانویه 1956، اکتشاف نفت توسط شل دارسی انجام شد. پیش از آن، اکتشافات ناموفق قریب به نیم‌قرن در نیجریه تداوم داشت. مردم اولویبری که برخی از آنان دوران اکتشاف نفت را به خاطر دارند، از توسعه صنعت نفت در این شهر راضی نیستند. نفت موجب آسیب به محیط‌ زیست این شهر شده است و زندگی سنتی مبتنی بر کشاورزی و ماهیگیری آنان را مختل کرده است. آب آلوده شده است و بسیاری از زمین‌های کشاورزی به خاطر انتشار گاز و نفت، آسیب دیده است. با این وجود، بسیاری مردم نه از شرکت‌های خارجی، که از دولت ناراضی هستند. دولت از شرکت‌های خارجی مالیات می‌گیرد و بخش قابل توجهی از درآمدهای نفتی را نیز در دست دارد. با این وجود، مردم محلی معتقدند دولت سهم خود را در توسعه اولویبری ادا نکرده است. اکنون، بسیاری از چاه‌های نفت این شهر متروکه شده‌اند. اولویبری هم‌اکنون شهری توسعه‌نیافته و فاقد هرگونه نمودی از تحرکات اجتماعی به شمار می‌رود. در حالی که سهم قابل توجهی از گسترش زیرساخت‌ها در نیجریه مدیون این شهر است، اولویبری شهری فقیر به شمار می‌رود.

دمام، پایتخت نفتی عربستان

دمام، مرکز استان شرقی عربستان است که نفت‌خیزترین سرزمین جهان به شمار می‌رود. چاه شماره هفت این شهر در چهارم مارس 1938 به نفت رسید و از آن پس دمام، زادگاه صنعت نفت عربستان نام گرفت. چهره شهر به سرعت تغییر کرد. ظرف دو دهه، کلبه‌های گلی جای خود را به خانه‌های مدرن و بزرگراه‌ها دادند. در کنار دمام، دو شهر دیگر نیز وجود داشتند که برای هماهنگی بیشتر، هر سه در یک محدوده کلان‌شهر بزرگ ادغام شدند. اکنون کلان‌شهر دمام، از سه شهر مجزا تشکیل شده است و البته در این میان صرفاً به نفت متکی نبوده است. راه‌های متعددی برای ارتباط دمام با دیگر مناطق کشور تشکیل شد. یک شهرک صنعتی در کلان‌شهر دمام به وجود آمد که هم‌اکنون بیش از 124 کارخانه در آن فعالند. شهر صنعتی دیگری نیز با 120 کارخانه احداث شد. به دلیل نیاز به صادرات و واردات محصولات کارخانه‌ها، شبکه کشتیرانی دمام نیز تقویت شد که هم‌اکنون در کنار نفت، یکی از قطب‌های اقتصادی شهر به شمار می‌رود. دمام از یک نقشه جامع شهری برخوردار است و اکنون این شهر یک پایتخت صنعتی و تجاری و نه‌صرفاً نفتی به شمار می‌رود.