مهاجران موبایل دردست

حکمت‌الله مهاجر 32ساله افغان گاهی اوقات مجبور است بین غذا و برقراری ارتباط یکی را انتخاب کند. او در حالی که در یک چادر رنگ‌و‌رو رفته در اردوگاه اوینوفتیا در آتن نشسته است می‌گوید «من باید با همسرم در افغانستان در تماس باشم». از آنجا که وای‌فای در اردوگاه خوب کار نمی‌کند او مجبور است از تلفن همراه اعتباری استفاده کند و این بدان معناست که حکمت‌الله و همسفرانش (خواهر، دوست و پنج فرزندش) باید بعضی اوقات گرسنه بمانند.

این موارد در اردوگاه‌های پناهندگان عادی هستند. طبق گزارش آژانس پناهندگان سازمان ملل (UNCHR) یک‌سوم از درآمد پناهندگان برای برقراری ارتباط خرج می‌شود. در اردوگاه شهر دونکرک فرانسه تعداد زیادی از پناهجویان عراقی در انتظارند تا یک روز کامیونی آنها را به مقصد بریتانیا سوار کند. بر طبق گزارش سازمان‌های مردم‌نهادی که در آن اردوگاه کار می‌کنند بسیاری از این پناهندگان در روز چندین مایل پیاده‌روی می‌کنند تا به جایی برسند که وای‌فای رایگان داشته باشد. مقامات فرانسوی که مایل نیستند کاری کنند که اردوگاه یک مکان اقامت دائمی تلقی شود از برقراری امکان ارتباط اینترنتی خودداری می‌ورزند. برخی از ساکنان اردوگاه سیم‌کارت‌های گران‌قیمت بریتانیایی را خریداری می‌کنند چون برخلاف سیم‌کارت‌های فرانسوی خرید آنها به ارائه کارت شناسایی نیازی ندارد. تعدادی از آنها اگر خوش‌شانس باشند می‌توانند از کمک‌های خیریه‌هایی مانند «اعتبار تلفن برای پناهندگان و آوارگان» استفاده کنند.

وقتی پناهجویان سرزمین مادری خود را ترک می‌کنند آنها به مکانی وارد می‌شوند که کارلین میت‌لند از دانشگاه ایالتی پن آن را «سرزمین مردمان بدون اطلاعات» می‌خواند. آنها به کجا می‌توانند بروند و به چه کسی می‌توانند اعتماد کنند؟ تلفن برای آنها یک خط زندگی است. اهمیت تلفن چیزی فراتر از صرف برقراری ارتباط با کشور مادری است. تلفن‌ها اخبار و تصاویری از دوستان و خویشاوندانی را که به مقصد رسیده‌اند به آنان می‌رسانند و به این ترتیب پناهجویان بیشتری به مهاجرت تشویق می‌شوند. از تلفن‌ها برای جست‌وجوی راه‌های سفر و برقراری ارتباط با قاچاقچیان انسان استفاده می‌شود. هر گونه شایعه‌ای در مورد یک مسیر جدید یا آسان‌تر به سرعت پخش می‌شود. یک سازمان مردم‌نهاد با نام «مراقبت پزشکی» آمار مرگ‌ومیر و مشقات مهاجرانی را که از دریای مدیترانه می‌گذرند پیگیری و بررسی می‌کند. موریس استیرل کارمند این نهاد با اشاره به راه‌های مخفی و پناهگاه‌هایی که برای نجات بردگان در آمریکای قرن 19 وجود داشت می‌گوید «ارتباط تلفنی همانند یک راه‌آهن زیرزمینی است با این تفاوت که شکل دیجیتال دارد».

در خارج از اردوگاه موریا در جزیره لسبوس یونان چندین دکه ‌فروش غذا احداث شده است. مردم بومی در این دکه‌ها در قبال دریافت هزینه خدمات تلفن ارائه می‌دهند. همواره گروهی از پناهجویان در اطراف دکه‌ها هستند. آنها با پول نقدی که از موسسات خیریه مانند مرسی کورپ دریافت می‌کنند می‌توانند چند دقیقه مکالمه تلفنی بخرند. یحیی که یک پناهجوی 26ساله سومالیایی است از این زمان برای گرفتن اخبار از سراسر اروپا و بررسی مکان‌های ممکن برای پذیرش مهاجر استفاده می‌کند. او برای رفتن به نروژ برنامه‌ریزی کرده بود اما تحقیقاتش رفتن او را به تاخیر انداخت. او می‌گوید نروژ پناهنده زیادی نمی‌پذیرد. اکنون آلمان‌ هدف اوست.

در بریتانیا، نجیت دانشجوی 30ساله مهندسی و اهل سوریه نمونه‌ای است که نشان می‌دهد چگونه هر جزء اطلاع کوچک می‌تواند تغییر ایجاد کند. او برخلاف بیش از یک میلیون پناهنده‌ای که در سال 2015 به اروپا می‌روند قایق یا پیاده‌روی را انتخاب نکرد بلکه با هواپیما از آتن به لندن رفت. او ده‌ هزار یورو به یک قاچاقچی داد تا برایش گذرنامه جعلی بسازد. قاچاقچی به نجیب توصیه کرد از یکی از فرودگاه‌های یکی از جزایر کوچک که اقدامات امنیتی ضعیف‌تری دارند استفاده کند. او مجبور بود به طور مرتب با قاچاقچی در تماس باشد تا از بهترین زمان ممکن برای حرکت آگاه شود. نجیب در سومین تلاشش موفق شد.

دوئل دیجیتال

فناوری اطلاعات و ارتباطات دقیقاً آن چیزی را نشان می‌دهند که پژوهشگران «چرخه زندگی پناهندگان» می‌نامند. مردم شمال عراق برای برقراری ارتباط با کسانی که به آلمان رفته‌اند از واتس‌آپ و وایبر استفاده می‌کنند. آژانس پناهندگان سازمان ملل از فناوری اسکن مردمک چشم برای تعیین هویت پناهندگان در اردوگاه‌های اردن و لبنان بهره می‌برد. مهاجران سوار بر قایق‌های لاستیکی در دریای مدیترانه با تلفن‌های ماهواره‌ای که قاچاقچیان در اختیارشان گذاشته‌اند با گارد ساحلی ایتالیا تماس می‌گیرند و افراد ماجراجو و هنجارشکن در اروپا نحوه کدگذاری رایانه‌ای را به مهاجران می‌آموزند تا آنها راحت‌تر بتوانند کار پیدا کنند. گروه‌های امدادرسان باید افراد نیازمند کمک را شناسایی کنند. دولت‌ها نیز باید مرزها را پایش کنند و ورودی‌های جدید را زیر نظر داشته باشند.

با تداوم تلاش مهاجران آفریقایی برای سفر دریایی به ایتالیا و تلاش حدود 60 هزار پناهجو (که بسیاری سوری هستند) برای پیدا کردن راه خروج از اردوگاه‌های یونان، اروپا اکنون پدیده‌ای را تجربه می‌کند که الکساندر بت از دانشگاه آکسفورد عنوان «مسابقه تسلیحاتی فناوری» را به آن می‌دهد. این مسابقه قبل از ورود یک مهاجر به اروپا آغاز می‌شود. در اتاق عملیات اضطراری مرکز هماهنگی نجات دریایی (MRCC) در رم دو صفحه نمایش بزرگ دیده می‌شوند که یکی قایق‌های سازمان‌های مردم‌نهاد و نیروی دریایی اروپا و دیگری شرایط دریا را نشان می‌دهد. کارمندان نیروی دریایی ایتالیا تماس‌های درخواست کمک را از تلفن‌های ماهواره‌ای پناهندگانی دریافت می‌کنند که قایقشان دچار دردسر شده است. این کارکنان مراتب را به قایق‌های نجات آن محدوده اطلاع می‌دهند. شناسایی دقیق موقعیت اهمیت زیادی دارد. مسیر مرکز دریای مدیترانه که سال گذشته 180 هزار مهاجر از آن گذشتند مرگبارترین مسیر مهاجرتی است.

هر گاه یک پناهجو به هر ترتیبی از مرز بگذرد دولت‌ها و سازمان‌های امداد تلاش می‌کنند او را به یکی از پایگاه‌های داده‌ها متصل کنند تا بتوانند رفت‌و‌آمد او را زیر نظر بگیرند.

قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین پایگاه داده‌ها به نام پروگرس به آژانس پناهندگان سازمان ملل تعلق دارد و در جریان بحران کوزوو و در اواخر دهه 1990 ایجاد شد. زمانی که آژانس متوجه شد این پایگاه داده‌ها برای رهگیری آوارگان جنگ تجهیزات کافی ندارد رویکردها و فناوری آن را استاندارد کرد. امروزه پایگاه پروگرس داده‌های بیش از هفت میلیون پناهنده (یعنی حدود 11 درصد از کل آوارگان جهان) از قبیل نام، سن، نام خویشاوندان، وضعیت سلامت و وضعیت درخواست پناهندگی را در خود دارد. از پروگرس برای تایید هویت نیز استفاده می‌شود. آژانس پناهندگان سازمان ملل در برخی اردوگاه‌ها از اسکن مردمک چشم و اثر انگشت استفاده می‌کند تا مطمئن شود کمک‌ها به دریافت‌کنندگان مورد نظر می‌رسند. بسیاری از دو میلیون نفر پناهنده‌ای که به برنامه غذایی جهانی سازمان ملل متکی هستند در اردن و سایر نقاط خاورمیانه باید برای دریافت مواد غذایی یا برداشت پول از خودپردازها با اسکن چشم هویت خود را تایید کنند. پس از آنکه در سال 2013 در اردوگاه‌های کاکوما و داداب در کنیا از ابزار تعیین هویت بیومتریک استفاده شد، جمعیت ثبت‌شده پناهندگان به‌شدت کاهش یافت و ماهانه 4/1 میلیون دلار صرفه‌جویی شد. این هزینه‌ای بود که قبل از آن به افراد متقلب و برای کمک‌رسانی به پناهندگان خیالی داده می‌شد.

اروپا نیز از سال 2003 پایگاه داده‌های مشابهی به نام یوروداک راه‌اندازی کرده است. این پایگاه اثر انگشت پناهجویان و مکان ثبت اثر انگشت آنها را نگهداری می‌کند. طبق توافق اروپا کشوری که اولین‌بار مهاجر را می‌پذیرد موظف است اثر انگشت و درخواست پناهندگی او را ثبت کند. هنگامی که در سال 2015 صدها هزار آواره سوری به یکباره به اروپا رسیدند محدودیت‌ها و نقایص پایگاه داده‌های یوروداک آشکار شدند. سال گذشته در مواردی از مهاجران در میان خرابه‌ها مصاحبه و انگشت‌نگاری شد. شایع بود که ارتباط ضعیف اینترنت به رایانه‌ها اجازه نمی‌داد به پایگاه یوروداک دسترسی داشته باشند. مقامات مرزی می‌گفتند که برخی پناهجویان چندین‌بار ثبت شدند. این بدان معناست که آنها می‌توانند مشخصات ثبتی قلابی را به کسانی بفروشند که احتمال پذیرش پناهندگی‌شان اندک بود. آن دسته از کشورهای اروپایی که بیشترین ورود آوارگان را داشتند سخت تلاش کردند تا سامانه‌هایشان را ارتقا دهند. از سال گذشته تمامی آژانس‌های پناهندگی در آلمان موظف شده‌اند تا پایگاه‌های داده‌های خود را به یکدیگر متصل کنند. سامانه جدید دفتر فدرال مهاجرت و پناهندگی در آلمان به نام اسیل‌آنلاین به پناهندگان امکان می‌دهد ظرف چند دقیقه ثبت‌نام کنند. همچنین این سامانه بررسی می‌کند که آیا متقاضی قبلاً در جای دیگری در اتحادیه اروپا ثبت شده است یا خیر. این فرآیند قبلاً دو روز طول می‌کشید.

سوئد که به نسبت اندازه خود در سال 2015 در مقایسه با هر کشور دیگر اروپایی بیشترین تعداد پناهندگان را پذیرفته است سامانه ثبت خود را ارتقا داد. یک استودیوی سابق تلویزیونی در شهر مالمو هم‌اکنون به یکی از بزرگ‌ترین مراکز مهاجرتی کشور تبدیل شده است. پس از یک اتاق تمیز و بزرگ مجموعه‌ای از اتاق‌های مصاحبه قرار دارند که به دوربین و اسکنرهای اثر انگشت مجهزند. حتی اگر فرد پناهجو از شهر مالمو خارج شود افسر اداره مهاجرت باز هم می‌تواند فرآیند درخواست پناهندگی او را پیگیری کند. برخی از اتاق‌های مصاحبه از امکانات ویدئو‌کنفرانس برخوردارند.

با جمع‌آوری و ذخیره اطلاعات بیشتر در مورد مهاجران برخی خطرها آشکار می‌شوند. به عنوان مثال اطلاعات حساس مربوط به پناهجو ممکن است به دست افراد نامناسب یا دولت کشوری که پناهجو از آن فرار کرده است بیفتد. سیاست آژانس پناهندگان سازمان ملل آن است که داده‌های پناهندگان صرفاً با موافقت آنها گردآوری شود اما چنین کاری در فرآیند درخواست پناهندگی امکان‌پذیر نیست. خانم میت‌ لند از دانشگاه ایالتی پن در کتابی که در مورد مهاجرت و فناوری می‌نویسد این سوال را مطرح می‌کند: آیا می‌توان به پناهنده‌ای که هنوز از حقوق شهروندی برخوردار نیست حق داد اطلاعات خود را در یک فضای ابری محرمانه و شخصی بداند؟

گسترش حوزه ماموریت و اطلاعات خطر دیگری است که خانم میت لند به آن اشاره می‌کند. آلمان قصد دارد با افزودن اطلاعات مربوط به تحصیل و صلاحیت‌های افراد به سامانه آسیل‌آنلاین فرآیند پذیرش پناهجویان را سرعت دهد. اما گسترش پایگاه داده‌ها به نفع مهاجران نیست. هم‌اکنون سازمان‌های قضایی فشار می‌آورند تا دسترسی بیشتری به سامانه یوروداک پیدا کنند. در آمریکا پایگاه‌های داده‌های اداره امنیت داخلی و سایر آژانس‌ها به یکدیگر متصل شده‌اند و چیزی را به وجود آورده‌اند که برخی آن را «پلیس خودکار مهاجرت» می‌نامند. دونالد ترامپ پس از رسیدن به قدرت در ماه گذشته اعلام کرد از دولت می‌خواهد هر هفته فهرست جرائم مهاجران را انتشار دهند. احتمال می‌رود پایگاه‌های داده‌ها اجرای این دستور را ساده‌تر کنند. در سال‌های اخیر آژانس‌ پناهندگان سازمان ملل سیاست محرمانگی اطلاعات خود را تشدید کرد اما هنوز در مورد ایجاد سامانه‌های قدرتمند‌تر مدیریت هویت افراد تردیدها و سوالاتی مطرح می‌شود. به عنوان نمونه سازمان مردم‌نهاد آی‌-رسپانس سامانه خدماتی متمرکزی ایجاد کرده است که به سازمان‌های خیریه بهداشت در کشورهای فقیر امکان می‌دهد بدون نیاز به پایگاه داده‌های خودشان اوضاع بیماران را پیگیری کنند. این سازمان به جای فهرست طولانی اسامی افراد و اطلاعات آنها از مشخصه‌های منحصر به فرد بیومتریک بهره می‌برد.

شاید بزرگ‌ترین خطری که از جانب فناوری اطلاعات متوجه مهاجران می‌شود گسترش اطلاعات غلط باشد. پترا ماتیک داوطلبی که در اردوگاه‌ دونکرک کار می‌کند گزارش داد در زمان تخلیه اردوگاه مجاور آنها در ماه اکتبر این شایعه پخش شد که قرار است ساکنان اردوگاه به عراق بازگردانده شوند. شایعه دیگری مبنی بر اینکه بریتانیا تمام پناهجویان زیر 17 سال را می‌پذیرد باعث شد کریم از آلمان به اردوگاه بازگردد و هر شب برای سوار شدن به کامیون زندگی خود را به خطر اندازد. این در حالی است که او در آلمان به عنوان یک پناهنده ثبت‌نام شده بود و به مدرسه می‌رفت.

م برای مهاجر

برخی سازمان‌ها تلاش می‌کنند از وابستگی مهاجران به اطلاعات آنلاین برای اهدافی استفاده کنند که هم به نفع مهاجران و هم به نفع کشورهای پذیرنده باشد. دفتر اروپایی حمایت از پناهندگان که مسوول اجرای طرح مکان‌یابی در اروپاست یک صفحه فیس‌بوک، یک اپلیکیشن و ویدئوهایی درباره زندگی در کشورهای مختلفی غیر از آلمان و سوئد ایجاد کرده است و تلاش می‌کند تعدادی از مهاجرانی را که در این دو کشور هستند به زندگی در دیگر کشورها تشویق کند. مدرسه ری‌دای در برلین روش کدگذاری رایانه‌ای را به مهاجران آموزش می‌دهد. سال گذشته شاخه انسان‌دوستی بنگاه گوگل یک میلیون دلار به موسسه خیریه کلونی کمک کرد تا آنها بتوانند مدارسی را در اردوگاه‌های لبنان راه‌اندازی کنند که در آن لپ‌تاپ‌هایی با محتوای آموزشی ارائه می‌شد. دسترسی بهتر به وای‌فای می‌تواند تاثیر این تلاش‌ها را افزایش و هزینه آنها را کاهش دهد. اما حتی در اروپا که موسسات خیریه توانسته‌اند خدمات وای‌فای برقرار کنند مهاجران به جای حضور در کلاس‌های دیجیتال وقت خود را در رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند. یک دلیل آن است که کشورهای میزبان نگرانند این اردوگاه‌ها دائمی شوند. آنها نمی‌توانند بپذیرند که بسیاری از پناهندگان هیچ‌گاه به کشورشان بازنمی‌گردند. اما با تداوم جنگ سوریه چنین احتمالی بسیار بالاست. تشویق مهاجران به یادگیری آنلاین به آنها کمک می‌کند زودتر با محیط پیوند بخورند و در نهایت به افرادی مفید و مولد در کشورهای جدید تبدیل شوند.

منبع: اکونومیست