نشانه خیزش شهروند جدید

آنچه به شکل اعتراضات برای نجات دادن یک پارک از خطر تخریب در میدان تقسیم و در مرکز شهر تاریخی استانبول رخ داد جنبشی شده است که می‌تواند مفهوم شهروندی را در ترکیه تغییر دهد. این جمعیت را افرادی با هویت‌های متمایز شامل می‌شود که به دنبال حل یک نارضایتی خاص هستند. اما همه نارضایتی‌ها ریشه در نگرش اقتدارگرایانه و ‌بی‌تفاوتی رجب طیب اردوغان دارد. برخی از این افراد پیش از این سعی کرده بودند شکایت‌های گوناگون خود را به گوش مقامات برسانند. در اعتراض صلح‌آمیز دیگری در ماه آوریل که به خشونت کشیده شد عده‌ای سعی کردند یک سینمای تاریخی را از تخریب برای ساخت یک مرکز خرید نجات دهند. بسیاری از کارگران در روز اول ماه می به خشم آمدند چون اجازه گردهمایی در میدان تقسیم که نقطه نمادین تجمع برای کسانی است که خواهان احترام گذاشتن به کارگران هستند به آنها داده نشد. آنها نیز با مقاومت و خشونت پلیس روبه‌رو شدند. سایرین هر یکشنبه‌ در ایستگاه مترو حیدرپاشا جمع می‌شوند تا به طرح‌های توسعه شهری اعتراض کنند که ساختمان‌های تاریخی دیدنی را هدف گرفته‌اند.

آن‌طور که یک فعال سیاسی می‌گوید اینها تنها چند نمونه از شهروندان در ماه‌های اخیر هستند که سعی کرده‌اند «به شکل فیزیکی ابراز وجود کنند چون هیچ ساز و کار دیگری کارگر نیفتاده است». این افراد که مکرر با استفاده از زور نادیده گرفته شده‌اند یا کلاً دیده نمی‌شوند یک سکوی مستحکم در جنبش شهروندی یافتند تا پیرامون جنبش «اشغال تقسیم» جمع شوند. این را باید جنبش شهروندی نامید، که البته احساسات همه شهروندان ترکیه را نمایندگی نمی‌کند. اما برخلاف ادعای اردوغان که دموکراسی یک نتیجه از صندوق رای است، دموکراسی‌ توسط شهروندان تعریف می‌شود. جلب رضایت هر فرد ناممکن است، اما ایجاد ساز و کارهای لازم برای شنیدن صدای هر فرد ممکن است. همان‌طور که این جنبش و بسیاری از چنین جنبش‌های اخیر در اطراف جهان شاهد هستند، ما باید این نکته را بپذیریم که مفهوم شهروندی از صرفاً جایگاه حقوق و تعهدات در یک دولت- ملت خاص فراتر رفته است. این مفهوم اکنون شهروندی در سطح فراملی و چندملیتی و حتی جهانی را دربر می‌گیرد؛ و به علاوه، شهروندی از یک جایگاه به سمت یک کنش حرکت کرده است. در عین حال برای اینکه چنین شهروندی باشیم، ساز و کارهای لازم و احترام به حقوق شهروندی باید وجود داشته باشد. این جنبش در زمان بحرانی ظاهر شد و نماینده دوگانگی‌هایی است که کشور ترکیه از هنگام بنیانگذاری خود با آن زندگی و دست و پنجه نرم کرده است. شهروندی در ترکیه آبستن یک دوره تغییر جدی است. از یک طرف، بحث‌ها بر سر تعریف حقوقی شهروندی در فرآیند اصلاح قانون اساسی ترکیه ادامه دارد و به شدت اختلاف‌برانگیز بوده است. دوگانگی ملی‌گرایی یا قومیتی در برابر قرائت و عمل جهان‌روایی شهروندی ترکی ادامه دارد. دوگانگی دوم در رابطه با شهروندی بین شهروند منفعل و تسلیم‌شده و شهروند فعال است. تاریخ ترکیه بازتاب‌دهنده شهروندی منفعل است بدون توجه به اینکه کدام حزب یا احزاب حاکم بودند. شهروندی در ترکیه بر تعهدات نسبت به حقوق تاکید دارد. نگرش نخست‌وزیر حکایت از چنین درکی دارد که رهبر می‌داند چه چیز برای شهروندان او بهترین است. از طرف دیگر، ما رویه‌های شهروندی فعال داریم که امروز شاهد هستیم و به ویژه طی دو دهه گذشته انباشت شده است و بخشی از آن به علت تقویت سازمان‌های جامعه مدنی بوده است که سازمان‌دهی یافتند و گذرگاهی برای تمرین شهروندی در ترکیه فراهم کردند. این لحظه بحرانی آشکار خواهد کرد که آیا ترکیه می‌تواند به شهروندی فراگیر، جهان‌روا و فعال دست یابد یا خیر. از هنگام انتخاب اردوغان در سال 2002، حزب حاکم عدالت و توسعه توانسته است به شیوه‌ای فعالیت کند که عمدتاً تحت کنترل و نظارت احزاب مخالف قوی و توانمند قرار نداشته است. در حال حاضر، بیشتر مردم احساس می‌کنند که هیچ کانال سیاسی برای اظهار نظر و نمایندگی شکایات خود ندارند. این عاملی بود که افراد و گروه‌ها را به سازماندهی حول جنبش تقسیم کشانید. نخست‌وزیر پافشاری کرده است که در مورد انواع مسائل از تحصیل تا درمان و از حقوق زنان تا برنامه‌ریزی شهری برای مردم تصمیم‌ می‌گیرد. اما آنچه این جنبش نشان می‌دهد این است که شهروند نمی‌خواهد به او گفته شود چه اتفاقی دارد می‌افتد بلکه او می‌خواهد خود مشارکت کند. افراد در خیابان‌ها تجسم یک مجموعه متنوع از دغدغه‌ها و نگرانی‌ها هستند، هر کدام از آنها در تعقیب چیزی هستند که برایشان ارزش دارد و هر کدام از رویکرد طردکننده نخست‌وزیر نسبت به شکایات خود به خشم آمده‌اند. اینکه آیا از درون چنین جایگاهی یک راهبرد می‌تواند بیرون بیاید باید منتظر ماند و دید. آنچه قطعی‌تر است این است که فرآیند بالا آمدن شهروندی فعال شروع شده است و امید می‌رود تحت شرایطی که خشونت‌بار نباشد به توسعه خود ادامه دهد.