چه حوادثی در دهه‌های گذشته باعثتوقف موقت حج ایرانیان شد؟
دو تجربه تحریم حج
حادثه فرودگاه جده که به تعلیق سفرهای عمره حجاج ایرانی منجر شد، اگرچه در نوع خود بی‌سابقه بود، اما نخستین اتفاقی به شمار نمی‌آمد که باعثتوقف موقت سفر ایرانیان به عربستان می‌شود.
حادثه فرودگاه جده که به تعلیق سفرهای عمره حجاج ایرانی منجر شد، اگرچه در نوع خود بی‌سابقه بود، اما نخستین اتفاقی به شمار نمی‌آمد که باعث توقف موقت سفر ایرانیان به عربستان می‌شود. در دوره صدساله اخیر، دست‌کم در دو نوبت دیگر، حوادثی در خاک عربستان برای حجاج ایرانی به وقوع پیوسته که باعث شده است مقامات تهران نسبت به تعلیق این سفر زیارتی برای اتباع خود اقدام کنند. نخستین حادثه مربوط به دوران قبل از انقلاب اسلامی (دهه 1320 شمسی) است و حادثه دوم مربوط به پس از انقلاب (دهه 1360 شمسی).
اعدام زائر ایرانی و اولین تحریم حج
در سال 1322 در جریان حج تمتع ماجرایی روی داد که منجر به قطع رابطه سیاسی تهران-ریاض و تحریم حج از سوی ایران شد. روایت شده که در این سال، یکی از حجاج ایرانی به نام ابوطالب یزدی در حین انجام طواف در مسجدالحرام دچار حالت تهوع شده و ناخواسته صحن مسجد را آلوده کرده است. اما ماموران عربستان سعودی او را دستگیر کردند و دادگاهی در این کشور با شهادت برخی از اتباع سعودی، او را به اتهام تلاش برای آلوده کردن خانه خدا محاکمه و به اعدام محکوم کرد؛ حکمی که تنها دو روز بعد در ملاء عام به اجرا گذاشته شد. خبر قتل وی باعث واکنش‌های شدید مردم و مراجع مذهبی در ایران، عراق و سایر کشورهای اسلامی شد و دولت ایران طی یادداشتی به وزارت خارجه عربستان نسبت به این اقدام رژیم سعودی اعتراض کرد؛ اما دولت ریاض اقدام خود را مطابق با قوانین شرع دانست. سفارت ایران نیز که پاسخ سعودی‌ها را غیرمنطقی می‌دید تاکید کرد تا وقتی که جان و حیثیت ایرانیان در عربستان محفوظ نباشد و دولت عربستان عذرخواهی نکند، ایران در سیاست خود نسبت به عربستان تجدیدنظر نخواهد کرد. دولت سعودی در پاسخ، از
عذرخواهی سر باز زد و فقط در مورد آینده تضمین‌هایی داد. دولت ایران این تضمین‌ها را نپذیرفت و روابط سیاسی خود را با عربستان قطع کرد. بدین ترتیب ایران حدود چهار سال از فرستادن زائران ایرانی به سفر حج خودداری کرد تا اینکه در سال 1326 هیات حسن‌نیتی از طرف عربستان سعودی جهت تجدید روابط به تهران سفر کرد و زمینه ازسرگیری سفر اتباع ایرانی به عربستان فراهم شد.
کشتار حجاج ایرانی و دومین تحریم حج
در تابستان سال 1366 در جریان مراسم «برائت از مشرکین» حجاج ایرانی که در شهر مکه مکرمه برگزار می‌شد، پلیس عربستان با تظاهرات‌کنندگان ایرانی درگیر شد. برخوردها با باتوم و چماق آغاز شد، اما بر اساس گزارش‌های موجود، در میان نیروهای پلیس عده‌ای هم با لباس شخصی حاضر بودند و با چماق‌های میخ‌دار و میله‌های آهنی مردم را کتک می‌زدند. درگیری که بالا گرفت، نیروهای نظامی وارد ماجرا شدند و شروع به تیراندازی به سمت معترضان کردند. روایت شده است که ارتش عربستان حجاج ایرانی و غیرایرانی را به رگبار مسلسل‌های دستی بست و عده‌ای نیز به دلیل ازدحام جمعیت زیر دست‌وپا ماندند. در این تظاهرات ۴۰۲ نفر کشته شدند که ۲۷۵ نفر از آنها ایرانی، ۸۵ نفر عربستانی و 42 تن از حاجیان دیگر کشورها بودند. حدود 650 نفر هم زخمی شدند که نزدیک به نیمی از آنها ایرانی بودند.
این حادثه اعتراض شدید جمهوری اسلامی را به دنبال داشت و امام خمینی (ره) با صدور پیامی این حادثه را «لکه ننگی بر دامن حکومت سعودی» دانست که «تا قیام قیامت هم با آب زمزم و کوثر پاک نمی‌شود». چند روز بعد از حادثه، در تهران معترضان خشمگین به سفارت عربستان حمله کردند که تیرگی روابط دو کشور را به اوج خود رساند. کمتر از یک‌سال بعد، در اردیبهشت 1367 عربستان اقدام به قطع یکجانبه مناسبات سیاسی با جمهوری اسلامی ایران کرد و این قطع رابطه حدود سه سال به طول انجامید. سه‌سالی که طی آن، اعزام حجاج ایرانی به سفر حج تمتع انجام نمی‌شد. سرانجام در اسفندماه 1369 و پس از چند نوبت دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان، دوکشور بیانیه مشترکی در زمینه برقراری مجدد روابط سیاسی منتشر کردند و از سال 1370 اعزام حجاج ایرانی به عربستان از سر گرفته شد.
دیدگاه تان را بنویسید