مسابقه در مقابل زمان

تا زمانی که اقتصاد در حالت رکود باقی بماند خطرات سیاسی وجود خواهند داشت. درست یک ماه پس از آنکه ماریو دراگی رئیس بانک مرکزی اروپا از گسترش جو مثبت در اروپا خبر داد بار دیگر یادآوری شد که بازارهای مالی در معرض تلاطم‌های شدید قرار دارد. در چهارم فوریه نگرانی‌ها در مورد فراز و فرودهای سیاسی در اسپانیا و ایتالیا باعث شد تا نرخ اوراق قرضه دولتی هر دو کشور بالا برود. بازارهای بورس هر دو کشور سقوط کرد و ارزش اوراق بهادار اروپا پایین آمد. این حرکت‌های معکوس را شاید بتوان لرزشی موقتی در تلاش درازمدت آقای دراگی دانست اما نگرانی‌ بزرگ‌تر آن است که از تابستان گذشته یعنی زمانی که رئیس بانک مرکزی قول داد تا به هر قیمتی واحد مشترک پولی را حفظ کند هیچ بهبودی در اقتصاد واقعی مشاهده نشده است. در واقع در اواخر سال 2012 عمق چاله‌ای که منطقه یورو باید از آن خارج شود، بیشتر شد. تولید در اسپانیا که چهارمین اقتصاد بزرگ منطقه یورو بود در سه ماه آخر سال 2012، 7/0 درصد کاهش یافت. اقتصاددانان انتظار دارند زمانی که ارقام رسمی فصل چهارم سال 2012 در فوریه منتشر می‌شود شاهد کاهش شدید تولید ناخالص داخلی کل منطقه یورو باشند. به عنوان مثال موسسه بارکلیز پیش‌بینی می‌کند نرخ کاهش 4/0 درصد (یا سالانه 6/1 درصد) باشد. مسلم است که مصرف‌کنندگان در ماه دسامبر کمترین پول را خرج کرده‌اند. حجم خرده‌فروشی در منطقه یورو در ماه دسامبر در مقایسه با ماه نوامبر 8/0 درصد و در مقایسه با سال گذشته 4/3 درصد کاهش داشته است. با نرخ بیکاری 7/11 درصدی در منطقه یورو و شمار زیاد بیکاران این ارقام تعجب‌آور نیستند. ارقام در چند سال گذشته بی‌سابقه بوده‌اند. نظرسنجی‌ها از بخش تجاری شاید راهکارهایی را نشان دهد. اما با وجود اینکه نظرات مثبت است هنوز ارقام به سطحی نرسیده‌اند که نشانگر بهبود مداوم باشند. شاخص برون‌داد تولید و خدمات که توسط گروه تحقیقاتی مارکیت تهیه شده بود در ژانویه به سطح قابل توجه 6/48 درصد رسید. هر چند این عدد بالاترین میزان در 10 ماه گذشته بوده است اما هنوز هم با 50 درصد که مرز بین سقوط و صعود است فاصله دارد. یکی از نشانه‌های امیدوارکننده درصد 4/54 برای آلمان، بزرگ‌ترین اقتصاد باشگاه‌ یورو است که بیان می‌کند این کشور در حال بازیابی توان خود است. از طرف دیگر فعالیت‌های اقتصادی در فرانسه - دومین اقتصاد بزرگ منطقه- رو به وخامت گذاشته و شاخص برون‌داد تولید و خدمات به 7/42 درصد رسیده است. دو ابر تیره بر چشم‌انداز منطقه یورو سایه گسترده‌اند. اول آنکه بانک‌ها تمایلی به وام‌دهی ندارند. طبق نظرسنجی بانک مرکزی اروپا در 30 ژانویه معیارهای اعتباردهی به بخش تجاری در فصل اول سال 2013 سختگیرانه‌تر خواهد شد. دوم آنکه ارزش یورو رو به افزایش است. در شش ماه گذشته ارزش واحد پولی مشترک در مقابل دلار و سبدی از ارزهای مهم تجاری 11 درصد افزایش یافته است. بخشی از این افزایش به خاطر تقویت اعتماد به آینده آن است. تقویت یورو به آلمان که قهرمان صادرات اروپاست لطمه زده و اقتصادهای ضعیف را هم نگران کرده است که نتوانند از طریق تجارت خود را از مشکلات نجات دهند. فرانسوا اولاند رئیس‌جمهور فرانسه هفته گذشته اعلام کرد تقویت یورو تلاش کشورهایی مانند فرانسه برای بازیابی قدرت رقابتی خود را خنثی می‌کند. اما درخواست او از دولت‌های منطقه یورو برای اتخاذ سیاستی در قبال نرخ تبدیل پول ناکام مانده است. از طرف دیگر بانک مرکزی اروپا هم در جلسه 7 فوریه خود موضوع کاهش نرخ بهره‌ را برای مقابله با یورو قوی در دستور کار قرار نداد. هر چه فرآیند تحقق بهبودی طولانی‌تر شود تردید‌ها درباره اطمینان به یورو شدت می‌گیرند. اگر کندی رشد به همین صورت ادامه یابد مردم کشورهای حاشیه اروپا دیگر از اصلاحات بنیادی و سیاست‌های ریاضتی حمایت نخواهند کرد. این وضعیت شرایط را برای بانک مرکزی اروپا در قبال قول خود به کشورهای آسیب‌دیده مبنی بر خرید نامحدود اوراق قرضه آنها دشوار می‌کند. چرا که این خرید منوط به درخواست آنها از صندوق نجات اروپا برای کمک و پذیرش شرایط سختگیرانه آن است. اگر اوضاع سیاسی این کشورها رو به وخامت بگذارد اجرای شرایط صندوق غیرممکن خواهد شد.