اقتصاد ایران و همسایگانش

هرچند از زمان تسخیر سفارت آمریکا از سوی دانشجویان ایرانی در سال 1358، دولت آمریکا به اعمال تحریم‌هایی علیه ایران دست زد ولی در 10 سال اخیر شدت این تحریم‌ها به دلیل مسائل هسته‌ای ایران افزایش پیدا کرده و همین موضوع در نهایت باعث محدود شدن تجارت جهانی ایران شد. یکی از اصلی‌ترین موانع بر سر راه تجارت ایران با کشورهای دنیا نیز تحریم سیستم بانکی و مشکلات در حمل و نقل پول است. از سوی دیگر بر اساس تئوری‌های علم اقتصاد در کشورهای دنیا در راستای کاهش هزینه مراودات تجاری تمایل به برقراری روابط بازرگانی با کشورهای همسایه افزایش یافته است. از این رو در چنین شرایطی در اولویت قرار دادن توسعه روابط اقتصادی بین ایران با کشورهای همسایه خود از اهمیت بالایی برخوردار می‌شود. در سال‌های اخیر بر اساس آمارهای موجود سه کشور ترکیه، عراق و امارات متحده عربی بیشترین نقش را در مراودات اقتصادی ایران داشته‌اند و بالاترین حجم روابط اقتصادی ایران با این سه کشور بوده است. به گفته فعالان بخش خصوصی بدیهی است که کشور ترکیه در 20 سال گذشته توانسته است در مسائل اقتصادی بسیار موفق‌تر از ایران عمل کند و به همین جهت امروز اندازه اقتصاد آن در حدود 60 تا 70 درصد از اقتصاد ایران بزرگ‌تر است لذا توسعه تجارت با این کشور برای ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. کشور عراق نیز در سال‌های اخیر به بزرگ‌ترین بازار هدف برای ایران تبدیل شده و بخش عمده‌ای از تولیدات ایران روانه کشور عراق می‌شود. امارات متحده عربی نیز در سال‌های اخیر شریک اول ایران در زمینه واردات و صادرات بوده است. بر اساس آمار رسمی که گمرک ایران نشان می‌دهد در حدود 25 درصد از واردات ایران از طریق امارات و در حدود 16 درصد از صادرات ایران نیز به این کشور بوده است. امارات در حال حاضر به عنوان پایگاه تجاری و درگاه تعاملات اقتصادی ایران با دنیاست. روابط تجاری ایران با سایر کشورهای همسایه به رغم تحریم‌ها با رویکرد صادرات‌محور از روند صعودی برخوردار بوده. هر چند بنا بر تاکید فعالان بخش خصوصی تحقق 100 میلیارد دلار روابط تجاری ایران با کشورهای همسایه امری محال نیست اما پتانسیل‌ها و ظرفیت ایران و کشورهای همسایه آن مستعد توسعه روابط اقتصادی بیش از ارقام هدف‌گذاری شده است.

پاکستان، بزرگ‌ترین شانس تجاری ایران
پاکستان کشوری است که در جنوب غربی آسیا واقع شده است. این کشور از جنوب مرز آبی هزار کیلومتری با دریای عمان دارد و از غرب با ایران، از شمال با افغانستان، از شرق با هندوستان، و از شمال شرق با جمهوری خلق چین هم‌مرز است. پاکستان بر اساس برآورد سال ۲۰۱۲ با بیش از ۱۸۰ میلیون نفر جمعیت ششمین کشور پرجمعیت دنیاست. پاکستان کشوری در حال توسعه است که همواره از لحاظ مسائل سیاسی و اقتصادی با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. به‌رغم اینکه این کشور در سال ۱۹۴۷ بسیار فقیر بود نرخ رشد اقتصادی آن در طول چهار دهه بعد از آن بهتر از میانگین جهانی بوده است. اما سیاست‌های ناآگاهانه به پایین آمدن مجدد این نرخ در دهه ۱۹۹۰ منجر شد. طی سال‌های اخیر تغییرات گسترده اقتصادی در این کشور باعث بهبود اقتصاد این کشور شد و به نرخ رشد به‌ویژه در زمینه‌های ساخت و تولید و بخش‌های خدمات مالی دست یافت. این کشور پیشرفت‌های بزرگی نیز در موقعیت ارز خارجی و رشد سریع در منابع ارز ثابت در سال‌های اخیر شاهد بوده است.
با رشد بخش‌های غیر‌کشاورزی در پاکستان ساختار اقتصادی آن کمی تغییر پیدا کرد و در حال حاضر اقتصاد کشاورزی تنها 20 درصد تولید ناخالص داخلی را در این کشور تشکیل می‌دهد. همچنین بخش خدماتی حدود 53 درصد و تجارت عمده و خرد 30 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می‌شود. اخیراً بازار بورس کراچی همراه با دیگر بازارهای در حال ایجاد دنیا اوج گرفته است. مقادیر هنگفتی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی در صنایع متعددی به کار گرفته شده‌اند.
جمشید عدالتیان عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در این زمینه می‌گوید: «یک اصل تئوریک است که بر اساس آن زمانی که کشورهای دنیا را مورد بررسی قرار می‌دهیم بیشترین حجم تجاری کشورها با کشورهای همسایه آنان است. به طور نمونه بیش از 80 درصد از تولیدات آلمان به کشورهای همسایه و کشورهای اروپایی صادر می‌شود. طبیعی است که کشورهای همسایه و هم‌جوار رابطه اقتصادی و تجاری گسترده‌ای با هم برقرار کنند. پس از فروپاشی شوروی سابق و مشکلات به وجود آمده در خاورمیانه ارتباط ایران با کشورهای شمال از بین رفت. روابط اقتصادی کشور پاکستان با استان سیستان و بلوچستان به مراتب گسترده است و راه‌آهنی که از زاهدان به پاکستان کشیده شده بود هم همچنان فعال و در تردد است. اما به طور رسمی کشور پاکستان با ایران رابطه برقرار نکرد. حتی پیمان تاریخی هم فیمابین ایران، پاکستان و ترکیه برقرار شده بود که بر اساس آن نیز قراردادهای همکاری‌های اقتصادی و نظامی بین این سه کشور امضا شده بود. خوشبختانه اتفاق خوبی که پس از فروپاشی شوروی رخ داد، برقراری امنیت بیشتر در افغانستان، سقوط صدام و پیشرفت کشورهای حاشیه خلیج فارس بود که در نهایت باعث شد حجم تجاری ایران با کشورهای همسایه خود رشد پیدا کند. پاکستان در چند سال آینده هفتمین کشور پرجمعیت جهان خواهد شد و به این دلیل ایران باید بر روی توسعه روابط تجاری خود بیشتر متمرکز شود و قضاوت‌های نادرست را از خود دور کند زیرا پاکستان می‌تواند شانس بزرگی را در آینده تجاری ایران به وجود آورد. صدور خدمات فنی و مهندسی به پاکستان بسیار گسترده است. همچنین این کشور مشکل تامین برق، انرژی و گاز دارد و بازار برای ایران در این زمینه بسیار گسترده است. همچنین کشور پاکستان در زمینه برخی از ابزار صنعتی بسیار پیشرفته است و در این کشور کارخانجات نیشکر پیشرفته‌ای وجود دارد. همچنین حضور دانشمندان بسیار عالم در این کشور توسعه روابط تجاری با این کشور را الزامی می‌کند. لذا مجموع این عوامل بیانگر این است که روابط ایران و پاکستان در حد مطلوبی نیست.» از سال 1383 تاکنون روند واردات و صادرات بین دو کشور پاکستان و ایران در حال رشد است و ایران توانسته از سال 1388 به بعد شیب صادرات به این کشور را افزایش دهد. خشکبار، چرم، پسته، قیر، نفت و فرش مهم‌ترین اقلام صادراتی به پاکستان و برنج، پارچه، سیب‌زمینی، نارنگی و نخود رسمی از مهم‌ترین کالاهای وارداتی از پاکستان به ایران است.

خواب پتانسیل‌های اقتصادی
بخش عمده‌ای از شرق ایران با کشور افغانستان هم‌مرز است. جمعیت این کشور در سال ۲۰۱۳ بیش از ۳۱ میلیون نفر بوده است که همین موضوع آن را در رتبه 42 پرجمعیت‌ترین کشورهای دنیا قرار می‌دهد. تولید ناخالص ملی سرانه این کشور در سال ۲۰۱۴ بر اساس ارزش اسمی دلار معادل ۶۹۵ دلار است و بر اساس برابری قدرت خرید به ۱۱۷۷ دلار می‌رسد. این کشور در سال ۲۰۱۱ با شاخص توسعه انسانی 398/0 در رتبه ۱۷۲ دنیا قرار گرفته است. افغانستان دارای معادنی نظیر طلا، لاجورد، زمرد، فیروزه و زغال‌سنگ در استان بغلان است که در نوع خود در جهان بی‌نظیر است و حدود ۱۳ نوع زغال‌سنگ از این معدن استخراج می‌شده ‌است و حتی در زمان جنگ نیز به فعالیت خود ادامه می‌داده ‌است. محمدرضا بهرامن رئیس کمیسیون معادن اتاق بازرگانی ایران درباره اقتصاد ایران و افغانستان می‌گوید: «کشور افغانستان که مرزهای مشترک وسیعی در شرق با ایران دارد کشوری است که عمده مواد اولیه تولیدی خود را به خصوص در بخش مصالح ساختمانی و پروژه‌های عمرانی از طریق ایران تامین می‌کند. اولین و یکی از مهم‌ترین موارد قابل طرح درباره روابط ایران و افغانستان این است که باید سطح ارتباط بین دو کشور در جایگاه قانونی خود رشد پیدا کند که البته این موضوع تا حد زیادی باز‌می‌گردد به سیاست‌های دولت افغانستان و ایران. هرچه شرایط و روابط روان‌تر باشد فرصت مناسب‌تری برای صادرات تولیدات ایران به افغانستان فراهم می‌شود. ایران در وضعیتی قرار دارد که اگر بتواند مدیریت خوب داشته باشد می‌تواند بخش عمده‌ای از بازارهای افغانستان را در اختیار خود بگیرد. روابط این دو کشور همسایه عمدتاً به گونه‌ای است که ایران کشور صادرکننده اصلی به افغانستان بوده و واردات کمتری از این کشور به ایران صورت می‌گیرد. سفارت ایران در افغانستان و رایزن تجاری ایران در این کشور نقش بسیار بزرگ و تاثیرگذاری دارد. اگر روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور همزمان با هم رشد پیدا کند امکانات بیشتری برای فعالیت ایران در این زمینه فراهم می‌شود. مسائل اقتصادی و فعلی افغانستان در شرایط مطلوبی به سر نمی‌برد اما پتانسیل‌های این کشور به گونه‌ای است که امکان سرمایه‌گذاری در این کشور وجود دارد. روند فعالیت‌های تجاری بین این دو کشور افزایش داشته است اما این نکته قابل ذکر است که بخش چشمگیری از مبادلات تجاری این دو کشور به دلیل مسائل مرزی وارد خط مستقیم نمی‌شود. هر زمان که در کشور افغانستان آرامش برقرار شده است مبادلات تجاری با این کشور به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرده است. کشور افغانستان دارای ذخایر طبیعی و منابع زیرزمینی غنی است که فرصت‌های زیادی برای ایران فراهم کرده است البته در طول سال‌های اخیر ایران در بهره‌برداری از این شرایط فرصت‌سوزی کرده است. اگر ایران و افغانستان بتوانند صنایع مشترکی را برای ارزش افزوده در نوارهای مرزی مشترک خود ایجاد کنند هم از امکانات افغانستان استفاده شده است و هم امنیت برای مرزهای ایران به وجود می‌آید. نوارهای مرزی دو کشور سرشار از پتانسیل‌های اقتصادی است. با توجه به اهمیت مواد معدنی موجود در کشور افغانستان که در نزدیکی مرزهای ایران به خصوص در منطقه خواف است امکان سرمایه‌گذاری‌های مشترک را فراهم کرد.»
آمارهای تجاری بین دو کشور ایران و افغانستان بیانگر این موضوع است که وزنه صادرات از ایران به افغانستان بسیار سنگین‌تر از واردات از این کشور به ایران است. در 10 سال اخیر اوج صادرات از ایران به افغانستان در سال 1391 صورت گرفته است که البته در سال 1392 شاهد کاهش این آمار بوده‌ایم. روند فعالیت تجاری بین ایران و افغانستان تا حد زیادی وابسته به برقراری آرامش در این کشور است. ژاکت ورزشی، پالتو، پودر ظرفشویی، کف‌پوش، دارو، شیرینی، سیمان و میله آهنی از جمله مهم‌ترین کالاهای صادراتی از ایران به افغانستان است. کنجد، سیب‌زمینی، دانه میوه، گاو، نباتات، پیله کرم ابریشم و سنگ مرمر نیز از جمله کالاهایی است که بیشترین واردات را به ایران داشته است.

ترکمنستان، وارد‌کننده زمینه‌ساز صادرات
ترکمنستان کشوری در آسیای میانه است. این کشور از جنوب با افغانستان و ایران، از شمال با ازبکستان و قزاقستان و از باختر با دریای خزر همسایه و از طریق این دریا با کشورهای جمهوری آذربایجان و روسیه نیز همسایه است. ترکمنستان دارای منابع بزرگ گاز است که آن را به کشورهای مختلف از جمله ایران صادر می‌کند. رشد اقتصادی این کشور در سال ۲۰۰۷ بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول حدود 5/11 درصد بوده است که آن را یازدهمین کشور دارای رشد اقتصادی سریع می‌سازد. این کشور در فهرست چهار کشور بزرگ تولید‌کننده گاز طبیعی و چهار کشور تولید‌کننده نفت در شوروی سابق قرار دارد. ذخایر اثبات شده نفت و گاز این کشور با دو هزار میلیارد متر‌مکعب گاز مقام چهاردهم جهان و ۵۴۶ میلیون بشکه نفت است. بیشتر ذخایر نفتی کشور در غرب ترکمنستان از جمله در پهنه دریای خزر متمرکز شده است. ذخایر گاز طبیعی تقریباً در سراسر خاک کشور پراکنده است. معادن نمک کلسیم در منطقه قویرداغ این کشور وجود دارد. ذخایر نمک‌های طبیعی دریایی در خلیج قره‌بوغاز متمرکز است. در این منطقه موادی همچون میرابیلیت و دیگر مواد پر‌ارزش وجود دارد. بیشتر زمین‌های کشاورزی ترکمنستان را دشت قره‌قوم تشکیل می‌دهد که اغلب برای چراندن گوسفند قره‌گل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زمین‌های کشاورزی کشور محصولاتی همچون پنبه، میوه، تره‌بار و انگور پرورش داده می‌شود. پرورش کرم ابریشم نیز توسعه‌یافته است. طی سال‌های اخیر، تولید گندم نیز افزایش خوبی داشته ‌است.
از آنجا که ترکمنستان یک کشور محاط در خشکی است، برای ترانزیت کالا از خاک کشورهای همسایه استفاده می‌کند. خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس (‌در شمال خاوری ایران) متصل است و از آنجا تا بندرعباس امتداد دارد. روابط ایران و ترکمنستان در 20 سال گذشته جنبه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را در بر می‌گیرد و هم‌اکنون جمهوری اسلامی ایران اولین شریک اقتصادی و تجاری ترکمنستان است و حجم مبادلات بازرگانی بین دو کشور هم‌اکنون بالغ بر پنج میلیارد دلار برآورد می‌شود. در عرصه فعالیت‌های اقتصادی اجرای پروژه‌های زیر‌بنایی و انتقال تکنولوژی، سرمایه و تجربیات ایران به منظور فراهم کردن زیرساخت‌های محکم اقتصادی ترکمنستان، محور تلاش‌های ایران بوده است. مجتبی خسروتاج عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران و معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت درباره روابط ایران و ترکمنستان می‌گوید: «برقراری ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر از طریق ترکمنستان ممکن نیست و عمده مراودات تجاری بین ایران و ترکمنستان به واسطه خرید و ترانزیت گاز است. ترکمنستان یکی از کشورهایی است که از آن گاز خریداری می‌کنیم و بخش عمده‌ای از نیاز بخش‌های شمالی ایران به گاز از طریق کشور ترکمنستان تامین می‌شود. تامین گاز شمال کشور از طریق ترکمنستان این امکان را به وجود می‌آورد که ایران از گاز خود در سایر مناطق برای توسعه ظرفیت‌های صادراتی خود استفاده کند. به این معنی که گاز را در داخل کشور جابه‌جا نمی‌کنیم آن را وارد و نیاز بخش‌هایی از کشور را تامین می‌کنیم و از سوی دیگر گاز خود را در مناطق دیگر به کشورهای دیگر صادر می‌کنیم که این موضوع سوآپ است. بنابر‌این ترکمنستان از طریق صادرات گاز خود به ایران این امکان را فراهم می‌کند که کشور ما ظرفیت‌های صادراتی خود را افزایش دهد. ترکیه به دنبال این است که گازی را که از ترکمنستان خریداری می‌کند از طریق ایران ترانزیت کند اما سیاست‌های ایران ایجاب می‌کند که گاز جداگانه به این کشور صادر کنیم.»
آمارهای صادرات و واردات گویای این است که از سال 88 تا‌کنون روند صادرات از ایران به ترکمنستان رشد چشمگیر داشته و به تبع آن واردات از این کشور به ایران کاهش داشته است. سیب، کف‌پوش، شیرینی، سیب‌زمینی، سیمان، قیر و نفت عمده کالاهای صادر‌شده به ترکمنستان و پنبه، گاز، بنزین، روغن‌های صنعتی، کنجاله و ابریشم عمده کالاهای وارد‌شده از ترکمنستان به ایران است.

آذربایجان، همسایه کمرنگ
جمهوری آذربایجان بزرگ‌ترین کشور قفقاز و در گذرگاه اروپا و آسیای جنوب غربی و در کنار دریای خزر و پایتخت آن باکو است. در جنوب این کشور ایران، ارمنستان و ترکیه در غرب این کشور، گرجستان در شمال غربی و روسیه در شمال، همسایگان جمهوری آذربایجان هستند. جمعیت آذربایجان در سال ۲۰۱۲ حدود 9 میلیون و 125 هزار نفر بوده است. بر اساس اعلام بانک جهانی در سال 2013 میزان GDP این کشور معادل 73 میلیون و 560 میلیون دلار بوده است. به دلیل بهره‌برداری از منابع نفتی طی سال‌های اخیر جمهوری آذربایجان در مقایسه با جمهوری‌های تازه استقلال‌یافته اطراف خود توانست به یکی از صادرکنندگان بزرگ تبدیل شود، این در حالی است که بهره‌برداری از منابع نفتی در این کشور در سال ۲۰۰۸ برابر با هفت میلیارد بشکه نفت بوده است. این موضوع باعث شد آذربایجان در منطقه به یکی از صادرکنندگان بزرگ محصولات گازی تبدیل شود و سرمایه‌گذاری در این کشور پس از استقلال آن توسعه بیشتری پیدا کند. اما پس از استقلال این کشور، تورم فزاینده ناشی از آثار جنگ، سیاست‌های آزادسازی قیمت‌ها و خصوصی‌سازی اقتصاد موجب شد که مردم جمهوری آذربایجان تحت فشارهای شدید اقتصادی قرار گیرند و قدرت خرید آنها به سرعت کاهش یابد. اما این روند از سال ۱۹۹۶ میلادی متوقف شد و افزایش درآمدهای حاصل از قراردادهای نفتی بین‌المللی، روند رو به رشد سرمایه‌گذاری خارجی، اعتبارات صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی و مساعدت کشورهای اروپایی موجب شد تا اقتصاد نابسامان این کشور رو به بهبود برود. جمهوری آذربایجان برای ثبات بخشیدن به اوضاع اقتصادی با کمک صندوق بین‌المللی پول دو برنامه اقتصادی را به اجرا درآورد و توانست میزان تورم را کاهش دهد. در سال ۲۰۰۸ میلادی جمهوری آذربایجان بنا به گزارش بانک جهانی برترین کشور از نظر اجرای برنامه‌های اصلاحات اقتصادی بین ۱۰ کشور محاسبه‌شده بوده است. هوشنگ فاخر عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در زمینه روابط تجاری بین ایران و جمهوری آذربایجان می‌گوید: «صادرات به این کشور از سوی ایران تا حدود سه سال قبل به راحتی در حال انجام بود و به رغم اعمال تحریم‌ها مراودات تجاری با آذربایجان با مانع چندان بزرگی روبه‌رو نبوده است. اما از سه سال قبل تاکنون برخی از کشورهای همسایه ایران نظیر ترکیه امتیازاتی را از این کشور در زمینه تجارت دریافت کرد که همین موضوع آسیب‌هایی را به خصوص در زمینه صادرات ایران به آذربایجان وارد کرد. در مورد مراودات تجاری ایران و آذربایجان در حال حاضر موانعی وجود دارد که البته در سفری که رئیس‌جمهور ایران به این کشور داشت مذاکراتی انجام شده و در حال حاضر بازرگانان فعال در تجارت با آذربایجان در انتظار بازخورد این سفر و آثار آن هستند. حجم معاملات تجاری با این کشور در حال کاهش است و دلیل آن نیز اضافه شدن حقوق گمرکی برخی از کالاها و سختگیری‌های انجام شده در از سوی این کشور است. چند سال اخیر هم که ایران در معرض تحریم‌ها قرار گرفته است نمی‌توان گفت آذربایجان تاثیر چشمگیری بر اقتصاد ایران داشته یا عکس‌العمل خاصی را از خود بروز داده است.»
بررسی روابط تجاری بین ایران و جمهوری آذربایجان طی 10 سال اخیر گویای روند رو به رشد صادرات و واردات است. این در حالی است که از سال 83 تا 86 هر دو کشور به موازات یکدیگر به مبادلات تجاری پرداخته‌اند اما رفته‌رفته از سال 86 تاکنون روند واردات از آذربایجان به ایران به شدت نزولی به خود گرفته است و همچنان نیز ادامه دارد. اما برخلاف اظهارات برخی از فعالان بخش خصوصی مبنی بر کاهش صادرات از ایران به آذربایجان این روند رو به رشد گذاشته است. این در حالی است که در مجموع رقم فعالیت تجاری بین این دو کشور بسیار بالا نبوده و در بالاترین حالت ممکن در سال 91 به 429 میلیون دلار رسیده است. بالاترین رقم واردات از آذربایجان به ایران نیز در سال 86 رقمی در حدود 322 میلیون دلار بوده است.

ارمنستان، دروازه بازار روسیه
ارمنستان در قفقاز جنوبی در میان دریای سیاه و دریای خزر قرار دارد که مرز میان آسیا و اروپا محسوب می‌شود. همسایگان ارمنستان در غرب ترکیه، در شمال گرجستان، در شرق جمهوری آذربایجان و در جنوب ایران است. اقتصاد ارمنستان تا اندازه زیادی به سرمایه‌گذاری و پشتیبانی ارمنیان خارج از کشور وابسته است. این کشور در فاصله گرفتن از نظام اقتصادی کمونیستی و حرکت به سمت اقتصاد سرمایه‌داری گام‌های مهمی را در آزادسازی اقتصادی برداشت‌ اما محدودیت‌هایی همچون وابستگی انرژی به خارج از جمله روسیه و ایران، فقر منابع، محصور بودن در خشکی و تنش‌های این کشور با دو همسایه شرقی و غربی توان مانور این کشور را جهت مشارکت در سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای و همچنین فضای تنفسی این کشور شدیداً کاهش داده است. عمده روابط تجاری بین دو کشور ایران و ارمنستان را می‌توان صادرات گاز ایران به ارمنستان و واردات برق از آن کشور دانست. صادرات گاز ایران به ارمنستان از ۲۳ اردیبهشت ۱۳۸۸ طی سفر سید‌رضا کسائی‌زاده، مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز ایران به ارمنستان انجام گرفت. بر اساس این قرارداد ایران در سال اول 1/1 میلیارد مترمکعب گاز به این کشور صادر می‌کند که این میزان پس از چهار سال به 3/2 میلیارد مترمکعب افزایش می‌یابد و ارمنستان نیز سالانه 3/3 مگاوات برق به ایران تحویل می‌دهد. همچنین طلا از مهم‌ترین محصولات صادراتی کشور ارمنستان به شمار می‌رود و ماشین‌سازی، صنایع غذایی و الکتروموتور نیز از مهم‌ترین صنایع این کشور محسوب می‌شود. لئون آهارونیان رئیس شورای بازرگانی ایران و ارمنستان با بیان اینکه ایران و ارمنستان حدود 46 کیلومتر مرز مشترک با یکدیگر دارند، بیان کرد: «کشور ارمنستان با سابقه فرهنگی طولانی به لحاظ تجاری با ایران روابط وسیع داشته و سالانه حدود 40 تا 45 هزار کامیون برای ترانزیت کالا بین این دو کشور در حال تردد است. ارمنستان مزیت‌های متعددی دارد که استفاده از آنها برای کشور ایران مزیت محسوب می‌شود. روسیه در حال حاضر با اتحادیه اروپا دچار مشکل شده است بنابراین تمایل روسیه به مراوده بیشتر با کشورهای آسیایی و به خصوص ایران است. از آنجا که روسیه بازار خوبی برای ایران است در راستای تسهیل در مراودات تجاری با کشور روسیه ارمنستان می‌تواند به عنوان پایگاهی برای صادرات و واردات ایران به حساب آید. کالاهای نیمه‌ساخته ایرانی می‌تواند به ارمنستان صادر شود و در آنجا پس از تکمیل شدن با نام کالای ارمنستانی به روسیه صادر شود. این اقدام از آنجا که هزینه گمرکی بین ارمنستان و روسیه بسیار کم است برای ایران هم صرفه اقتصادی دارد. در حال حاضر ارمنستان و ایران در حال مذاکره با یکدیگر برای راه‌اندازی خطوط ریلی هستند که ارمنستان و بندرعباس را به هم وصل می‌کند. همچنین قرار است در ارمنستان شهرک صنعتی ایرانی تاسیس شود و ایرانی‌ها می‌توانند در این شهرک شعبه‌ای برای کالاهای تولید داخل خود تاسیس کنند. تمام این اقدامات در این راستاست که ایران و ارمنستان بتوانند از اقیانوس بزرگ روسیه بهره ببرند و سهمی از بازارهای این کشور را در اختیار خود بگیرند.»
به نسبت سایر کشورهای همسایه ایران تراز تجاری با ارمنستان رقم بالایی را به خود اختصاص نداده است. ارمنستان کشور کوچکی است که همواره به منابع غنی و سرشار ایران نیاز دارد و در مقابل می‌تواند دروازه ایران به روسیه باشد. واردات از ارمنستان به ایران نظیر واردات از افغانستان و عراق رقم بسیار پایینی است اما صادرات ایران به این کشور همچنان روند صعودی داشته و در سال 91 این رقم به بالاترین میزان خود رسیده است. دوچرخه، روغن نباتی، انواع چسب، آینه، لوازم‌خانگی، قیر نفت، روغن سویا، بخاری، وسایل نقلیه و جوجه یک‌روزه عمده کالاهای صادرشده از ایران به ارمنستان و قراضه آلومینیوم، سنگ مس، قطعات خازن برقی، سیمان، چدن، حیوانات زنده و باتری از مهم‌ترین کالاهای وارد‌شده از ارمنستان به ایران است.

ایران و ترکیه اقتصادهای وابسته
کشور ترکیه با پهناوری 783 هزار و 562 کیلومتر مربع در شمال غرب ایران واقع است. این کشور با قرار گرفتن در یکی از حساس‌ترین مناطق جهان، از موقعیت جغرافیایی راهبردی و بسیار خوبی برخوردار است. ترکیه دارای گذرگاه جنوب باختر آسیا و اروپاست و کشورهای بسیاری، به ویژه ایران از خاک ترکیه برای ترانزیت کالا و انرژی استفاده می‌کنند. این کشور همسایه ایران در حدود ۷۶ میلیون نفر جمعیت دارد.
اقتصاد ترکیه ترکیبی از صنایع بومی و مدرن است که روز‌به‌روز بر دامنه آن افزوده می‌شود. تولیدات فراوان کشاورزی ترکیه درسال ۲۰۰۵ توانست رتبه هفتم جهان را به دست آورد و در سال ۲۰۰۶ برای 2/11 درصد از مردم ترکیه اشتغال ایجاد کند. بخش خصوصی این کشور نیز قوی و به سرعت در حال رشد است و نقش مهمی در بانکداری، حمل و نقل و ارتباطات دارد. در سال‌های اخیر اقتصاد ترکیه رشد خوبی داشته و رشد 9/8‌درصدی و 4/7‌درصدی را در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ به دست آورده است.
این کشور با ایران در حدود ۴۹۹ کیلومتر مرز مشترک دارد و میزان GDP آن در سال 2013 میلادی در حدود 778 هزار و 299 میلیون دلار بوده است.
پدرام سلطانی نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران در تحلیل روابط اقتصادی ایران و ترکیه می‌گوید: «ایران و ترکیه دو کشور بزرگ و مهم منطقه هستند که تاثیر چشمگیری در اقتصاد یکدیگر دارند. ایران پل بین آسیای دور و شبه‌قاره هند با آسیای میانه و ترکیه پل ارتباطی بین خاورمیانه و اروپاست. هر دو کشور از موقعیت ژئواستراتژیک خاص برخوردار و به لحاظ جمعیتی دو کشور نسبتاً هم‌اندازه هستند. البته ترکیه در 20 سال گذشته توانسته است بسیار موفق‌تر از ایران عمل کند و به همین جهت امروز اندازه اقتصاد آن حدود 60 تا 70 درصد از اقتصاد ایران بزرگ‌تر است. ترکیه توانسته است خود را باکشورهای دنیا به خصوص در اروپا، آمریکا و کشورهای آسیای میانه بسیار نزدیک کند. این کشور از منظر سیاسی و اقتصادی رقیب ما در منطقه محسوب می‌شود. در کنار این موارد به جهت همسایگی، روابط اقتصادی ایران و ترکیه بسیار گسترده است و به جهت اندازه بازار دو کشور و جغرافیا ظرفیت رشد بیشتر از این نیز وجود دارد. این کشور همسایه ایران، در چند سال اخیر از محل تحریم‌های اقتصادی علیه ایران بسیار بهره برد؛ هم به این جهت که در دور زدن تحریم‌ها منافع بسیار زیادی نصیب ترکیه شد و هم به این جهت که در تنش‌های اخیر در منطقه توانست جای ایران را در منطقه بگیرد. در حال حاضر در آسیای میانه و به خصوص عراق توانست بازار ما را در حدی به تصرف خود در بیاورد.
این دو کشور به دلیل حجم روابط گسترده‌ای که دارند اقتصادهای بسیار متاثری از هم دارند. این تاثیرات دو‌جانبه است. در مورد تامین گاز ترکیه تا بخش بسیار گسترده‌ای صرف نظر از مناقشاتی که وجود دارد به ایران وابسته است و نیاز این کشور به انرژی ماندگار و طولانی‌مدت است. اما طبیعتاً به جهت قرار داشتن ترکیه در مسیر ایران به اروپا توقف جاده‌ای بین ایران و ترکیه در مرزها که اخیراً شکل گرفته است می‌تواند بر تجارت ایران و اروپا تاثیر بگذارد. همان‌طور که این توقف می‌تواند بر تجارت ترکیه با آسیای میانه و افغانستان تاثیر‌گذار باشد.» بر اساس آمارهای منتشر‌شده درباره روند فعالیت‌های تجاری بین دو کشور ایران و ترکیه از سال 83 همواره تراز تجاری دو کشور مثبت و رو به رشد بوده است. بر اساس این آمار همواره حجم واردات از کشور ترکیه به ایران بیش از حجم صادرات از ایران به ترکیه بوده است. عمده کالاهای صادراتی از ایران به ترکیه در 10 سال اخیر پوست دباغی‌شده، پسته، سنگ آهن، کاتودو، آلومینیوم، مس اوره و پلی‌اتیلن بوده است.
همچنین بنزین، سیگار، شمش آهن، توتون و تنباکو، طلای خام، موز، دانه گندم و جو و کنجاله از عمده‌ترین کالاهای وارداتی از ترکیه به ایران بوده است.

عراق بزرگ‌ترین بازار صادراتی ایران
عراق بزرگ‌ترین همسایه ایران در مرزهای غربی است. این کشور با 31 میلیون نفر جمعیت از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیه همسایه است. همچنین این کشور در منطقه جنوب خود، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد. اقتصاد عراق مانند سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس متکی به اقتصاد نفت است و این موضوع به دلیل وجود ذخایر عظیم نفت در این کشور است. همچنین صنعت گردشگری در عراق نیز به خاطر وجود برخی اماکن مهم مذهبی شیعیان، نقش قابل توجهی را در اقتصاد عراق بر عهده دارد. میزان GDP آن در سال 2013 میلادی حدود 222 هزار و 879 میلیون دلار بوده است. اما در سال‌های اخیر روابط اقتصادی بین ایران و عراق شکل متفاوتی به خود گرفته و همزمان با اقدام گروهی از شرکای تجاری ایران به ویژه امارات و ترکیه در اعمال برخی محورهای تحریم تجاری علیه ایران، روابط تجاری کشور با چرخش قابل توجه به سمت عراق سوق پیدا کرد. به گفته بسیاری از فعالان اقتصادی، به دلیل تعهدات کشورهای امارات و ترکیه به اتحادیه اروپا، این دو کشور آرام‌آرام به تحریم‌ها علیه ایران تن داده و نتیجه آن تشدید مشکلات گشایش اعتبار، نقل و انتقال کالا و نقل و انتقال پول بود. در این بین کشور عراق به دلیل نزدیکی بیشتر گرایش سیاسی با ایران، جایگزین کشوری چون امارات به عنوان پایگاه اصلی تجارت مجدد کشور می‌شود و رتبه اول شرکای تجاری در بخش صادرات را به خود اختصاص می‌دهد. این روند همچنان ادامه داشته و در حال حاضر شاهد هستیم کشور عراق در میان کشورهای همسایه ایران از بالاترین مراودات تجاری با ایران برخوردار است.
علاء میر‌محمد‌صادقی نایب رئیس اتاق مشترک ایران و عراق در این‌باره ضمن تاکید بر این موضوع که در حال حاضر زمینه گسترش همکاری‌ها با عراق فراهم است و تجار و بازرگانان دو کشور باید از این فرصت پیش آمده، نهایت استفاده و بهره را ببرند، توضیح داد: «در هیچ زمانی روابط ما با دولت و ملت عراق به این خوبی که در حال حاضر است، نبوده. هم ملت و هم دولت عراق متوجه حسن نیت مردم ایران شده‌اند و مایل هستند ارتباطات دو کشور هر روز توسعه پیدا کند. بنابراین ایران باید از این فرصت خوب استفاده کند که متاسفانه تاکنون استفاده مطلوبی از این فرصت‌ها نشده است. در حال حاضر بازارهای عراق زمینه خوبی برای فعالیت سرمایه‌گذاران ایرانی فراهم کرده است اما موانعی هم بر سر توسعه روابط تجاری ایران و عراق وجود دارد که عمدتاً متوجه سرمایه‌گذاران ایرانی است. اولین موضوع، مساله رقابت خود صادرکنندگان ایرانی در عراق است که با هم بر سر قیمت‌ها رقابت می‌کنند و همین عمل آنها باعث خنثی شدن منفعت اقتصادی ایرانی‌ها در عراق می‌شود. مشکل دوم این است که سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان ایرانی برای ارزان جلوه دادن کالاهای خود از کیفیت آنها می‌کاهند و در نتیجه جنس نامرغوب تحویل عراقی‌ها داده می‌شود و همین اقدام آنها در نهایت باعث از دست رفتن این بازار عراق در طول زمان می‌شود. نباید کالای ایرانی به عنوان یک کالای نامرغوب در عراق معرفی شود لذا صادرکنندگان ایرانی باید کالای مرغوب تولید و صادر کنند تا بازارها را در اختیار داشته باشند. روند تجاری بین این دو کشور در سال‌های اخیر همواره رشد مثبتی داشته است اما ما هنوز از این میزان قانع نشده‌ایم.» در حال حاضر میزان صادرات از عراق به ایران همچنان با نوسانات اندک روند افزایشی در پی گرفته است اما واردات کالا از این کشور به ایران ارقام ناچیزی را به خود اختصاص داده و از حیث روند واردات به ایران وضعیت مشابه کشور پاکستان است. عمده کالاهای صادر‌شده به عراق شامل کولر، کف‌پوش، آب معدنی، بیسکویت، پسته، سیب، سیمان، روغن سبک، کاشی و سرامیک و ماست است. همچنین قراضه و ضایعات آهن، توتون و تنباکو، آلیاژهای آلومینیوم، تایربادی و دستگاه تهویه مطبوع عمده کالاهای وارد‌شده به ایران از عراق است.

کویت و ایران با حداقل روابط تجاری
کویت کشوری است که با ایران از طریق خلیج فارس دارای مرز آبی مشترک و با کشورهای عراق و عربستان سعودی دارای مرزهای خاکی است. اقتصاد این کشور به شدت وابسته به صادرات نفت است و فروش نفت خام ۹۰ درصد تولید ناخالص داخلی و ۷۵ درصد بودجه دولت این کشور را شامل می‌شود. همین موضوع باعث شکل‌گیری اقتصادی کوچک و محدود، ولی باز در این کشور شده است. ۵۰ درصد از نیروی کار کویت در بخش‌های دولتی و خدمات اجتماعی، ۴۰ درصد در بخش خدمات و ۱۰ درصد در بخش صنعت و کشاورزی شاغل‌اند. کویت خریدار خوبی برای مواد غذایی، مصالح ساختمانی، سبزیجات و پوشاک کشورهای اطراف است. این کشور همچنین توان تولید ۲۷ میلیارد کیلووات ساعت انرژی الکتریکی دارد که تماماً توسط نیروگاه‌های حرارتی تامین می‌شود و به مصرف واحدهای داخلی می‌رسد. حجم صادرات سالانه این کشور به ۵/۱۳ میلیارد دلار و میزان واردات آن به ۱/۸ میلیارد دلار می‌رسد. ذخایر نفتی این کشور ۷۰ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود که بیش از سه برابر ذخایر نفتی ایالات متحده آمریکا و ۱۰ درصد از کل ذخایر نفتی جهان است. پالایشگاه‌ها و صنایع نفتی مهم‌ترین واحدهای صنعتی کویت هستند. نفت و فرآورده‌های نفتی مهم‌ترین اقلام صادراتی کویت و بیش از ۹۶ درصد آن را تشکیل می‌دهند. مهم‌ترین اقلام وارداتی کویت در سال ۱۹۹۳ را انواع خودرو و لوازم یدکی، هواپیماهای مسافربری، زیورآلات، جواهرات و فلزات قیمتی، دام زنده، منسوجات، لوله برای خطوط لوله نفت، پوشاک، تجهیزات صنایع نفتی و گاز، دارو، لوازم منزل، دکوراسیون منزل، سیگار، لوازم الکتریکی منزل و ساختمانی، لاستیک، مواد غذایی، تجهیزات ارتباطات و حمل و نقل تشکیل می‌دادند. ایران در سال ۱۹۹۷ با ۳۷۴/۱۸ میلیون دینار بیست و هفتمین کشور صادرکننده کالا به کویت بود. یحیی آل‌اسحاق رئیس اتاق بازرگانی تهران درباره روابط تجاری ایران و کویت اظهار می‌کند: «کشور کویت هنوز در منطقه به مرکز مبادلات تجاری تبدیل نشده است و زیرساخت‌های لازم برای توسعه این فعالیت‌ها در آن ایجاد نشده است. نوع روابط سیاسی و اداری بین ایران و کویت به گونه‌ای است که تاکنون امکان توسعه روابط تجاری بیش از آنچه اکنون هست، وجود ندارد. عمده مشکلاتی که بین دو کشور ایران و کویت وجود دارد شامل مسائل و مشکلات ویزا، اقامت، مسائل اداری، نگاه مردم و فعالان اقتصادی آنها به ما و فشارهایی از جانب کشورهایی که کویت متاثر از آنهاست، باعث می‌شود بر کاهش مراودات تجاری بین این دو کشور تاثیر بگذارد. اما در مورد مطرح شدن ایده جایگزینی کویت به جای امارات در منطقه در مراودات تجاری باید گفت امارات متحده عربی از جایگاه بسیار متفاوت‌تری نسبت به کویت برخوردار است. امارات به دلیل استراتژی تجاری، سرویس و خدمات بازرگانی از جایگاه متفاوتی در منطقه برخوردار است. مجموعه زیربناهایی که در این کشور تاسیس شده است آن را به مرکز مبادلات منطقه‌ای تبدیل کرده است. این زیرساخت‌ها در کویت وجود ندارد. برای جایگزین پیدا کردن برای امارات باید زیربناهای موجود در این کشور به شکل تکامل‌یافته‌تری در کویت ایجاد شود.» بر اساس آمارهای منتشر‌شده میزان صادرات و واردات دو کشور ایران و کویت در 10 سال اخیر هرگز از 444 میلیون دلار فراتر نرفته است. در سال 1384 صادرات ایران به این کشور در بالاترین حد خود قرار گرفته است و واردات از این کشور نیز طی سال‌های اخیر از مرز 180 میلیون دلار در سال 1386 فراتر نرفته است. این در حالی است که بررسی نمودار مربوط به واردات و صادرات این کالا گویای روند نزولی حجم مبادلات تجاری بین دو کشور است. شمش آهن، سنگ مرمر، وسایل حمل و نقل عمومی، حیوانات زنده از جمله گوسفند، فرش، پسته و سیمان کالاهایی هستند که بیشترین میزان صادرات از ایران به کویت را داشته‌اند. گیرنده تلویزیون، شمش آهن، بنزین، خودرو سواری، پرتقال، پشم شیشه، قطعات توربین‌های گازی، جرثقیل، ماشین‌های آهنگری و شیره کائوچو عمده کالاهای وارد‌شده از کویت به ایران است.

‌ رفسنجانی کلید روابط ایران و عربستان
عربستان سعودی با 27 میلیون نفر جمعیت بزرگ‌ترین کشور در باختر آسیاست. هرچند اخیراً در این کشور صادرات غیرنفتی افزایش یافته است ولی نفت ۹۵ درصد از صادرات و ۷۰ درصد درآمد دولت را تشکیل می‌دهد. نفت عربستان باعث تبدیل این کشور سلطنتی بیابانی به یکی از ثروتمندترین کشورهای دنیا شده است. درآمدهای گسترده نفتی سبب مدرنیزه شدن سریع کشور و ایجاد دولت رفاه شده است. عربستان همچنین دارای ششمین ذخایر گاز طبیعی بزرگ جهان است و GDP آن در سال 2013 بر اساس اعلام بانک جهانی بیش از 745 میلیون دلار بوده است. اسدالله عسگراولادی نایب رئیس شورای مشترک ایران و عربستان در این زمینه با بیان اینکه روابط تجاری ایران و عربستان طبق روال گذشته انجام می‌شود، گفت: «صادرات مواد غذایی از ایران به عربستان کاملاً آزاد است ولی نقل و انتقال پول به عربستان سخت است و باید از طریق امیرنشینان خلیج فارس این نقل و انتقال انجام شود. اما در مجموع سطح روابط تجاری ایران و عربستان بالا نبوده و محدود است. آنها آمادگی خرید مواد غذایی و خشکبار ایران را دارند و البته مبادله پتروشیمی بین پتروشیمی ایران و عربستان نیز وجود دارد. البته این جریان نیز بسیار بالا نیست اما وجود دارد. ارتباط سیاسی بین دو کشور نیز وجود دارد، حجاج ما به این کشور رفت و آمد دارند. سطح روابط بین دو کشور نگران‌کننده نیست اما چشمگیر نیز نیست. از آنجا که عربستان کشور بسیار مهمی در خلیج فارس محسوب می‌شود باید نگاه دوباره‌ای به روابط بین دو کشور شود. سفر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به کشور عربستان که زمزمه‌های آن مطرح است هم قطعاً بر روابط تجاری این دو کشور مهم در خاورمیانه تاثیرگذار است ولی در حال حاضر برنامه از پیش تعیین‌شده‌ای برای این سفر نیست و فقط پیشنهاداتی در این زمینه مطرح شده است. مقامات رسمی دو کشور و حتی خود آقای هاشمی‌رفسنجانی هنوز در این زمینه صحبتی نکرده‌اند اما فکر می‌کنم اگر قرار بود این سفر انجام شود در زمان حج اتفاق می‌افتاد که البته در آن زمان هم نه رئیس‌جمهور به این سفر رفت و نه آقای هاشمی. البته دیداری بین وزیر امور خارجه عربستان و ایران صورت گرفته است اما روابط پیشرفت خاصی نداشت. عربستان باید در بهبود روابط با ایران پیش‌قدم شود، هنوز هم دعوتی از آقای هاشمی‌رفسنجانی برای سفر به این کشور نکرده است. اگر این کشور پیش‌قدم شود و از هاشمی‌رفسنجانی دعوت کند موضوع ابتدا در شورای امنیت ملی مطرح می‌شود و سپس آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی خود در این موضوع تصمیم نهایی را اخذ می‌کند. این کار هنوز انجام نشده که اگر رخ دهد برای کل منطقه خاورمیانه بسیار مفید است. ایران و عربستان اختلاف‌سلیقه‌هایی در خاورمیانه دارند به طور مثال ایران حمایت خود از لبنان، سوریه و فلسطین را اعلام کرده است ولی آنها ایراداتی دارند که ما آنها را قبول نداریم. از بعد از انقلاب در زمان ریاست‌جمهوری آقای هاشمی‌رفسنجانی و آقای خاتمی با این کشور کمترین اختلافات را داشته‌ایم اما رفته‌رفته این اختلافات تشدید شد و هنوز ادامه دارد. تحریم‌ها علیه ایران بداخلاقی غربی‌ها بوده و عربستان در این زمینه دخالتی نداشته اما در عین حال روابط ایران و عربستان باید بهتر از اینها باشد. یکی دیگر از اختلافات ایران و عربستان در اوپک و بر سر قیمت نفت است که پایین آمده و ایران عربستان را مقصر در کاهش قیمت نفت می‌داند. قطعاً ایران و عربستان تا سال 2015 با غرب توافقاتی خواهد داشت که این توافقات بر قیمت نفت تاثیر‌گذار است.»
آمار صادرات و واردات بین ایران و عربستان گویای این است که از سال 1383 تاکنون سطح روابط تجاری بین دو کشور کاهش یافته است و این روند نزولی همچنان ادامه دارد. عمده کالاهای صادر‌شده از ایران به این کشور از سال 1383 تاکنون شامل شمش آهن، کفش، پسته، بنزین، زعفران و سیمان بوده و عمده کالاهای وارد‌شده از این کشور نیز در 10 سال اخیر شامل پلی‌اتیلن، ساک، نوشابه، روغن‌های سبک، پارچه، درپوش، درب آسان باز‌شو و چسب بوده است.

امارات پل تجارت ایران با دنیا
امارات متحده عربی کشوری در جنوب غربی قاره آسیا و در شرق شبه‌جزیره عربستان خاورمیانه که از جنوب با قطر و عربستان سعودی، از شرق با عمان و از شمال با خلیج فارس همسایه است. کشور کوچک امارات متحده عربی طی سال‌های گذشته دارای رونق اقتصادی گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف بوده است. این کشور با جمعیتی کمتر از پنج میلیون نفر توانست مسیر توسعه و رشد اقتصادی را در مدت زمان اندکی طی کند. جمعیت این کشور در سال ۲۰۱۲ با حدود پنج میلیون نفر و با بیش از ۱۶ مهاجر در سال به ازای هر هزار نفر جمعیت پنجمین کشور مهاجرپذیر دنیاست. صادرات نفت خام این کشور در سال ۲۰۰۹ میلادی، حدود دو هزار و 395 میلیون بشکه در روز بوده که امارات را چهارمین صادرکننده نفت دنیا می‌سازد. سرانه تولید ناخالص داخلی کشور در سال ۲۰۱۱ بر اساس قدرت خرید حدود 48 هزار و 500 دلار بوده که آن را در رتبه یازدهم دنیا قرار می‌دهد. میزان GDP این کشور نیز در سال 2013 معادل 383 هزار و 799 میلیون دلار بوده است.
مسعود دانشمند رئیس اتاق مشترک ایران و امارات نیز با اشاره به این که در 10 سال گذشته شاهد رشد واردات و صادرات و مجموعاً مثبت شدن تراز تجاری دو کشور بوده‌ایم، گفت: «امارات متحده عربی در سال‌های اخیر شریک اول ایران در زمینه واردات و صادرات بوده است. بر اساس آمار رسمی که گمرک ایران نشان می‌دهد حدود 25 درصد از واردات ایران از طریق امارات و حدود 16 درصد از صادرات ایران نیز به این کشور بوده است. در چند سالی که تحریم‌ها علیه ایران توسعه یافت میزان واردات و صادرات به این کشور روند نزولی در پی گرفت. امارات برای ایران به عنوان پایگاه صادرات مجدد یا همان re export است، نه پایگاه صادرات و واردات رسمی. به عبارتی رقم 20 میلیارد دلار واردات ما از امارات به حدود 11 میلیارد دلار کاهش پیدا کرد. و صادرات نیز از حدود 9 میلیارد دلار به پنج میلیارد دلار کاهش پیدا کرد. در هشت‌ماهه امسال نیز میزان واردات از امارات در حدود 9 میلیادر دلار و صادرات در حدود سه میلیارد دلار است که در این وضعیت امارات از نظر واردات در بین کشورهای همسایه شریک اول تجاری ماست ولی از نظر صادرات اولین شریک تجاری ما عراق است. به لحاظ مشکلاتی که در زمینه حمل و نقل برای ایران در سال‌های اخیر به وجود آمده و شرکت‌های کشتیرانی بزرگ به بنادر ما نمی‌آیند در نتیجه کالاهای ایرانی را در بنادر امارات تخلیه می‌کنند و سپس این کالاها با کشتی‌های کوچک به ایران می‌آیند. عمده کالاهای صادراتی ایران نیز از آنجا که کشتی‌های کانتینری به ایران نمی‌آیند برای صادرات به امارات فرستاده و سپس به کشورهای هدف ارسال می‌شوند. بر همین اساس بنادر امارات برای ایران به عنوان پایگاه صادرات و واردات تلقی می‌شود. در نتیجه باید گفت ایران با کشور امارات هم روابط بازرگانی گسترده‌ای دارد و هم روابط حمل و نقلیه گسترده. مضاف بر همه اینها کالاهایی که به صورت غیر‌رسمی از طریق مناطق آزاد و بازارچه‌های رسمی و قاچاق وارد کشور می‌شوند عمدتاً واردات از طریق امارات محسوب می‌شود. تا زمانی که سیستم بانکی و حمل و نقل ایران به سیستم بانکی و حمل و نقل جهان وصل نشود رابطه ایران با امارات به همان شکل کنونی خود ادامه می‌یابد.»
بر اساس آمار منتشر‌شده از سوی گمرک نیز روند واردات و صادرات بین دو کشور ایران و امارات در حد فاصل سال‌های 83 تا 88 رشد مثبت داشته و پس از آن تا سال 91 از ثبات نسبی برخوردار بوده است. از سال 91 تا‌کنون این روند کاهشی شده است. پسته، فرش، روغن‌های سبک غیر از بنزین، زیور‌آلات، روغن موتور، قیر، نفت و انواع زعفران از مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به امارات و بنزین، شمش آهن، سیگار، گوشی تلفن همراه، قند و شکر، دانه ذرات دامی، کنجاله و گوشت گاو بی‌استخوان از مهم‌ترین کالاهای وارد‌شده از امارات به ایران است.

عمان، درگاه تجاری جایگزین امارات
عمان کشوری پادشاهی است که در شرق شبه‌جزیره عربستان قرار گرفته و پایتخت آن شهر مسقط است. عمان از شرق به دریای عرب و از شمال به دریای عمان محدود می‌شود. این کشور از جنوب با یمن و از غرب با عربستان سعودی و امارات متحده عربی همسایه است. همچنین این کشور دارای مرز دریایی با ایران است. همانند سایر کشورهای عربی خلیج فارس منبع اصلی درآمد کشور عمان، نفت است. هر چند این کشور در زمینه تولید نفت هم نسبت به همسایگان خود، تولیدکننده متوسطی است. کشاورزی و ماهیگیری نیز دو منبع مهم درآمد در عمان هستند. سومین راه برای درآمدزایی و منبع جایگزین دیگر صنعت توریسم در این کشور است. همچنین عمان شامل ماشین‌آلات و تجهیزات حمل و نقل، کالاهای صنعتی، مواد غذایی و روغن صنعتی است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی مهم‌ترین نقش عمان به عنوان کشوری که دارای مرز آبی با ایران است این است که این کشور می‌تواند برای ایران به عنوان بازار جایگزین در نظر گرفته شود و بخشی از روابط تجاری ایران با امارات به این کشور منتقل شود. با توجه به توسعه زیرساخت‌های کشور عمان، ایران می‌تواند در حوزه‌های صدور خدمات فنی و مهندسی در زمینه‌های راه‌سازی، نفت و گاز، پل‌سازی، استخراج معادن و احداث نیروگاه با این کشور همکاری داشته باشد. در سال جاری نیز برای افزایش مراودات تجاری دو کشور و فراهم آوردن راه‌های جدید حمل و نقل، خط کشتیرانی جدیدی بین بخش خصوصی ایران و عمان در حال راه‌اندازی است. این خط کشتیرانی بین بندر سوهاد عمان و بندر چابهار و جاسک ایران در حال انجام است و برای حمل و نقل انواع کالاهای تجاری به کار می‌رود. در این باره مرکز تجاری نیز در عمان در حال احداث است که بازرگانان و تولیدکنندگان ایران می‌توانند انواع تولیدات خود را در زمینه‌های کشاورزی، باغبانی، خشکبار پروتئینی و... در این منطقه عرضه کنند. از گذشته بیشتر روابط تجاری دریایی از طریق دوبی انجام می‌شد که با ایجاد این خط کشتیرانی جدید «سوهار» به زودی بخش عمده‌ای از مراودات تجاری با دوبی به این کشور منتقل خواهد شد. GDP کشور عمان بر اساس اعلام بانک جهانی در سال 2013 معادل 80 میلیون و 570 میلیون دلار است. محمدحسین برخوردار عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی تهران درباره روابط تجاری دو کشور ایران و عمان گفت: «کشور عمان کشوری است که می‌تواند درگاه خود را چه به لحاظ بنادر خود برای تردد کشتی‌ها و چه به لحاظ بانکی برای ایران باز نگه دارد ولی متاسفانه در تمام مدتی که علیه ایران تحریم‌ها اعمال شده کشور عمان نشان داده است که در آن شرایط بسیار بد با ایران رفتار کرده است. متاسفانه موضع عمان در مقابل ایران موضع مثبتی نبوده است. البته خود کشور عمان نیز بر این موضوع واقف است که همان قدر که کاهش روابط تجاری با ایران برای دو کشور مطلوب نیست، توسعه و بهبود آن منافع این کشور را نیز در پی دارد. مراودات با کشور عمان می‌تواند به صورت پیمان پولی دو‌جانبه برقرار شود. البته این نکته نیز حائز اهمیت است که با توجه به جمعیت کم عمان آن میزان که واردات به ایران از طریق عمان می‌تواند رشد کند امکان صادرات به این کشور وجود ندارد به این معنی که امکان صادرات کالا به این کشور با توجه به محدودیت‌های جمعیتی این کشور وجود ندارد. عمان می‌تواند بازارهای اطراف را شناسایی و کالاهای ایران را به آنها صادر کند. امارات در طول زمان می‌تواند رفته‌رفته جایگزین امارات شود.» در طول 10 سال اخیر روند واردات و صادرات بین دو کشور ایران و عمان با نوسانات اندک مواجه بوده است اما منحنی صادرات و واردات بین ایران و عمان نشان‌دهنده جهش واردات در سال 1388 از این کشور به ایران است که پس از آن مجدداً نمودار به حالت تعادل باز می‌گردد. مسواک، پشم چیده‌شده، خودرو سواری، بنزین، جرثقیل، قطعات گوشت و مکمل‌های دارویی از مهم‌ترین کالاهای وارد‌شده از کشور عمان و حیوانات زنده، قیر، نفت، آهن و فولاد، فرش، سیمان، سنگ مس و گازهای نفتی مهم‌ترین کالاهای صادراتی از ایران به این کشور است.