هم خشکسالی هم آلودگی

نخستین بار ایرانیان از سرزمینی به نام ایران‌ویج، که در اوستا جایی بسیاربسیار سرد توصیف شده است، کوچ کردند و در شمال غربی ایران فعلی ساکن شدند. بعدها مردمان این سرزمین که باغ‌های سیب و انگور از جمله راه‌های درآمدزایی‌شان در این شهر بوده، بار دیگر راه کوچ را برای ادامه زندگی انتخاب کردند. آنها از سرزمینی که برای سال‌ها پدران آنها در آن زندگی کرده بودند کوچ کردند؛ این بار اما نه به خاطر سرما، بلکه نبود آب آنها را مجبور به ترک شهری کرد که زمانی زندگی در آن جریان داشت. ممکن است آیندگان، نه آیندگانی آنچنان دور‌دست بلکه کودکان نسل جدید، زمانی که خواندن و نوشتن را یاد می‌گیرند این سطرها را در کتاب‌های تاریخ به عنوان اتفاقی نادر در ایران مطالعه کنند؛ خالی شدن شهرهایی بزرگ که زمانی آب و آبادانی جمعیت زیادی را در آنها گرد هم آورده بود. چنین تصویرهایی از آینده، نه از تخیل که از هشدارهای پی‌درپی مسوولان و افرادی شکل می‌گیرد که امروز شرایط منابع آبی در ایران را بیش از هر زمان دیگری بحرانی توصیف می‌کنند.

به گفته کارشناسان بحران آب در ایران در حال تبدیل شدن به موقعیتی خطرناک برای ساکنان بسیاری از شهرها، خصوصاً کلانشهرهایی است که جمعیت زیادی در آنها متمرکز شده‌اند. تنش آبی در 517 شهر در تابستان امسال آماری است که مسوولان وزارت نیرو برای نشان دادن بحران کم‌آبی در کشور ارائه می‌دهند. مسوولان برای به دست دادن تصویری واضح‌تر از بحران آب در کشور، خصوصاً در تابستان امسال که قرار است خشکسالی دنباله‌دار 13‌ساله‌ای را به دوش بکشد، تنها به ذکر آمار اکتفا نمی‌کنند و از واقعیت‌های دیگری نیز پرده برمی‌دارند.

تشکیل کمیته‌ای در وزارت نیرو با عنوان «کمیته بحران آب» با تمرکز بر روی 9 شهر بزرگ کشور می‌تواند گویای شرایط فعلی کشور باشد. هرچند وزیر نیرو جیره‌بندی و قطع آب را خط قرمز وزارتخانه‌اش می‌داند و تلاش دارد با کمیته مذکور بحران پیش‌رو را پشت‌سر بگذارد، اما به نظر می‌رسد برخی شهرهای کوچک‌تر در بحران آب سرنوشتی جز جیره‌بندی آب نداشته باشند تا به این ترتیب کلانشهرها از کابوس تابستانه نجات پیدا کنند. به گفته معاون نظارت و بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب کشور در چهار شهر- روستای کوچک در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و گیلان نوبت‌بندی آب اجرا می‌شود اما در شهرهای بزرگ این برنامه اجرا نمی‌شود؛ اما این مقام مسوول مشخص نکرده است که جیره‌بندی در این چهار شهر-روستا دقیقاً تا چه میزان می‌تواند پاسخگوی کمبود آب در کلانشهرها باشد. شهرهای تهران، همدان، مشهد، اصفهان، شیراز، اراک، یزد، قم، زاهدان و ایلام نیز از جمله شهرهایی هستند که به گفته مقام‌های مسوول در تابستان سال جاری با تنش آب روبه رو هستند که باید با مدیریت تقاضای آب این بحران را پشت‌سر بگذارند. به گفته حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو؛ از ابتدای سال جاری یعنی از اول مهر‌ماه تاکنون میزان بارش‌های کشور به طور متوسط هفت درصد کمتر از متوسط سال‌های گذشته و چهار درصد کمتر از متوسط سال گذشته است. این میزان بارش در حالی است که توزیع بارش‌ها در کشور نیز یکسان نیست؛ به طوری که در هفت استان کشور بارش‌ها مناسب و در بیشتر استان‌های کشور میزان بارش‌ها بسیار کم بوده است. به گفته وزیر در سمنان، تهران، خراسان رضوی و آذربایجان غربی کاهش بارندگی به حدود 35 تا 40 درصد رسیده است. آمار وزیر در حالی وضعیت آب در کلانشهرهای کشور را توصیف می‌کند که در این میان تهران، با جمعیتی بیشتر از هشت میلیون و 500 هزار نفر در مرکز توجه قرار دارد. شهری که به واسطه حساسیت‌هایش به عنوان پایتخت سیاسی و اقتصادی؛ حتی در زمانی که آب موجود در پنج سد تامین‌کننده‌اش 34 درصد کمتر از سال گذشته است، ممکن است روی جیره‌بندی به خود نبیند؛ اما در نهایت این به معنای رویین‌تن بودن این شهر در مقابل بحران آب نخواهد بود. فروردین امسال زمانی بود که اعضای شورای شهر تهران به این نتیجه رسیدند که آب شرب تهران یکی از مشکلات جدی این شهر در سال جاری خواهد بود؛ تا جایی که اگر پایتخت‌نشینان تا 20 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی نکنند با قطعی آب و جیره‌بندی روبه‌رو خواهند بود. اما آیا تهرانی‌هایی که کمتر با مشکلی به نام کم‌آبی مواجه بوده‌اند، برای صرفه‌جویی در مصرف آب اقدامی خواهند کرد؟