آلودگی در میان آمار پنهان است

در سال‌های اخیر در فصل بهار و تابستان بحث آلودگی آب تهران و تبلیغات شرکت‌های تولیدکننده دستگاه‌های تصفیه آب شدت پیدا می‌کند و دغدغه مردم را نسبت به آلودگی آب شرب افزایش می‌دهد. بر این اساس ما می‌خواهیم بدانیم وضعیت آب تهران چگونه است؟ آیا شهروندان تهرانی باید از دستگاه‌های تصفیه آب استفاده کنند؟

آب تهران از دو طریق تامین می‌شود. آب‌های سدهای کرج، لار، لتیان و اخیراً ماملو. آب‌هایی که در گذشته اگرچه پاک بودند، اما امروز دیگر پاک نیستند؛ امروز در مسیر این رودخانه‌ها شاهد رستوران‌ها، سفره‌خانه‌ها، قهوه‌خانه‌ها و ویلاهای زیادی هستیم که به واسطه آنها نفت و گازوئیل وارد سد می‌شود. دست آخر هم ما آن آب را می‌خوریم.

فاضلاب‌ها نیز وارد آب‌های این رودخانه‌ها می‌شود. فاضلاب انسانی و صنعتی چند درصد آلودگی‌ها را دربرمی‌گیرد؟

فاضلاب‌های انسانی، صنعتی و حتی شیرابه زباله‌های تهرانی‌ها که پشت سدها تخلیه می‌شود، نیز وارد سدها می‌شود. ولی ما نگران فاضلاب‌ها نیستیم. فاضلاب‌ها که شدیدترین آنها فضولات انسانی است نیز جای نگرانی ندارد، چون طبیعت می‌داند با آنها چه کار کند. اما طبیعت نمی‌داند با نفت و گازوئیل چه کار کند. الان این آلودگی‌ها وارد سد کرج شده، در امتداد سد لار و ماملو نیز وجود دارد. اما موضوع مهم‌تر آب‌های زیرزمینی شهر تهران است که ما از آنها استفاده می‌کنیم. درحال حاضر طبق آمار اعلام‌شده 49 درصد آب شرب، از آب‌های زیرزمینی به دست می‌آید. البته ارقام 52 تا 54 درصد نیز وجود دارد. زیرا در تابستان، زمانی که میزان مصرف آب افزایش پیدا می‌کند، حداقل 49 درصد نیاز مردم از منابع زیرزمینی استحصال می‌شود. به همین دلیل وقتی شما یک لیوان را زیر شیرآب قرار می‌دهید، ته لیوان آب رسوب می‌بینید. این رسوب‌ها ناشی از استخراج آب‌های زیرزمینی است، چون آب رسوب‌دار از لتیان، ماملو و لار نمی‌آید.

مشکل آب‌های زیرزمینی همچون سدهاست یعنی فاضلاب شهری و صنعتی در آن سرازیر می‌شود. چرا نگرانی در این بخش بیشتر می‌شود؛ مگر طبیعت قادر به جذب و تجزیه آنها در آب‌های زیرزمینی نیست؟

وقتی فضولات وارد سدها می‌شود، حجم زیاد آب موجود پشت سدها میزان آلودگی را کم‌رنگ‌تر می‌کند. اما وقتی این فضولات وارد آب‌های زیرزمینی می‌شود به دلیل حجم پایین آب آلودگی نگران‌کننده می‌شود. حال در این بین می‌بینیم تهران 800 کیلومتر مربع است، در این فضا در حد غیرقابل وصفی‌خانه و ساختمان‌های 10، 20 یا 30 طبقه وجود دارد، فاضلاب این خانه‌ها و ساختمان‌ها همه وارد چاه‌های جذبی می‌شود. چاه‌های جذبی 500 تا 1000 متر زیر زمین هستند و از خاک خام؛ بنابراین وقتی فاضلاب وارد این چاه‌ها می‌شود، آب‌های فاضلابی در آن رسوب می‌کند. در نهایت وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود، آنچه با این اتفاق وارد آب زیرزمین می‌شود، نیترات و نیتریت است. نیترات و نیتریت از آمونیاک فضولات انسان تشکیل‌ شده، درنتیجه وقتی وارد بدن انسان می‌شود تبدیل به ترکیبات آلی می‌شود که روی ریه‌ها تاثیر می‌گذارد. البته تاثیر آن بر کودکان و زنان باردار بیش از بقیه است؛ زنان باردار در صورت استفاده زیاد از آب‌های آلوده به نیترات، فرزندان

blue baby به دنیا می‌آورند، یعنی کودکانی که نوک انگشتان آنها آبی است. نگرانی از همین وضعیت باعث شد خانم مرضیه وحیددستجردی، وزیر بهداشت آقای احمدی‌نژاد در دوران وزارتش در تلویزیون ایران مطرح کند «آب تهران آلوده است، کودکان و زنان باردار نباید آب تهران را مصرف کنند.» موضوعی که بعد از مدتی به دلیل فشارهای دولت آن را تکذیب کرد و در نهایت از کابینه اخراج شد.

اکنون میزان آلودگی روی خط قرمز است؟ یعنی میزان نیترات و نیتریت آب شرب تهرانی‌ها بیش از استاندارد است؟

ما هیچ عدد و رقمی درخصوص میزان دقیق آلودگی نداریم، این آمار را باید وزارت نیرو و شرکت آب‌وفاضلاب کشور اعلام کند که اعلام نشد. متأسفانه اغلب مسوولان پاسخگو نیستند. آن زمان که آب معدنی‌های صادراتی از سوی عراق باز پس فرستاده شد؛ نام آب‌های معدنی آلوده اعلام نشد و پنهان ماند. پس انتظار نداشته باشید که اگر الان میزان آلودگی به قول شما روی خط قرمز باشد کسی بیاید و صادقانه آن را اعلام کند.

اخیراً در سایت‌های اینترنتی فیلمی منتشرشده که یک محقق با یک دستگاه تصفیه آب، نشان داده آب تهران شامل لایه‌‌های سیاه و لجن است؟

مطمئنم این ترفند کثیفی است که شرکت‌های تصفیه آب راه انداختند. متاسفانه برخی شرکت‌های تولیدکننده دستگاه تصفیه آب برای تبلیغ دستگاه خود از هر ترفند غیرقابل‌قبولی استفاده می‌کنند. در آب تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور که خشک هستند نیترات و نیتریت و سایر املاح وجود دارد. ولی این به معنی وجود لجن در آب شرب نیست.

با توجه به آلودگی احتمالی آب تهران، آیا دستگاه‌های تصفیه آب نمی‌توانند مشکل مردم را حل کنند؟

خیلی از دستگاه‌های تصفیه آب موجود تجاری است. حتی در اروپا هم تولیدکنندگان دستگاه‌های تصفیه آب را به‌در منازل می‌آورند و عرضه می‌کنند. ولی در تمام دنیا مثل ایران افراد ناآگاه این دستگاه‌ها را می‌خرند. چون سازندگان این دستگاه‌ها با تبلیغات متنوع و گسترده این موضوع را به مردم تفهیم می‌کنند که این دستگاه به دلیل داشتن فیلتر خاص، قابلیت جلوگیری از ورود گچ، آهن، منگنز و منیزیم داخل آب را دارد. سپس شرکت‌ها دستگاه‌های تصفیه را ارزان می‌فروشند و فیلتر را با قیمت بالایی عرضه می‌کنند یا کل دستگاه را با احتساب مصرف چندباره فیلتر بسیار گران در بازار عرضه می‌کنند. به همین دلیل مردم یا نمی‌خرند یا اگر بخرند بعد از مدتی فیلتر را عوض نمی‌کنند. اما موضوع فقط این نیست، چون این دستگاه‌ها اصلاً مورد تایید وزارت بهداشت نیست؛ نه وزارت بهداشت و نه هیچ سازمان دیگری آن را تایید نکرده است. به همین دلیل من این دستگاه را شخصاً نمی‌خرم و مصرف نمی‌کنم. من از آب داخل شیر شهری استفاده می‌کنم.

اما بر روی بسیاری از آنها تاییدیه سازمان استاندارد وجود دارد؟

اگر تاییدیه استاندارد را دارند، ایرادی ندارد. مشروط بر اینکه استانداردهایی که برای مصرف کردن آن هست، رعایت شود. یعنی مردم در دوره‌های زمانی مختلف فیلتر آن را عوض کنند. با این حال من به مردم توصیه نمی‌کنم از دستگاه تصفیه آب استفاده کنند؛ چون نیازی به این کار نیست. از دید بنده بهتر است همه مردم آب را اول بجوشانند و سپس بخورند؛ چون آب‌های معدنی نیز عمدتاً از سلامت کافی برخوردار نیستند. نشریه‌ای یک بار نوشت از 21 بطری آبی که تجزیه ‌شده، 11 مورد آبی مشابه آب شیر داشته است. سه سال پیش نیز وقتی آب به عراق صادر کردیم، آنها برگشت. اما هیچ‌گاه این موضوع علنی نشد، حتی نام برندها و میزان آلودگی آنها اعلام نشد.

آیا این دستگاه‌ها آن‌طور که تبلیغ می‌شود، قابلیت از بین بردن آهک، آهن، نیترات و نیتریت آب را ندارند؟

این دستگاه‌ها فقط بخشی از آلودگی‌ها را از بین می‌برند؛ در واقع نیترات و نیتریت در آب باقی می‌ماند. بنابراین بیابیم آب کمتر مصرف کنیم. درحال حاضر طبق آمار منتشرشده، ایران 17 درصد بیش از استاندارد جهانی آب مصرف می‌کند. این رقم خیلی وحشتناک است؛ اگر وزارت نیرو و سازمان آب مجبور نشوند از آب‌های زیرزمینی استفاده کنند، آب شرب مردم عاری از نیترات و نیتریت می‌شود. درنتیجه اگر میزان مصرف را منطقی کنیم، آب سدهای کرج، ماملو و لتیان کافی است. ولی مردم با آب شرب ماشین می‌شویند. در اینجا هر نفر در روز 340-330 لیتر آب مصرف می‌کنند. اما در آلمان، کشوری صنعتی که حدود 80-70 درصد روزهایش ابری و بارانی است، در روز هر نفر 280 لیتر آب مصرف می‌کند. بر این اساس معتقدم قیمت آب باید 10 برابر شود.