داستان بزرگ‌ترین معدن طلای ایران

پس از دوره‌ای که ایران استعداد و شرایط اکتشاف معادن طلا را نداشت و بیشترین سرمایه‌گذاری خود را در راستای بهره‌برداری از ذخایر دیگر معادن خرج می‌کرد، به نظر می‌رسد در 10 سال اخیر توانایی خود را در راستای کشف و بهره‌برداری از معادن طلا ارتقا داده و آینده روشنی را برای این معادن متصور هستم. افتتاح معدن طلای زرشوران با حضور مقامات بلند‌پایه کشور در هفته دولت برگزار می‌شود که تلاش داریم با توجه به اهمیت طرح از رئیس‌جمهور برای بهره‌برداری از بزرگ‌ترین معدن طلای ایران دعوت به عمل آوریم.

در خصوص میزان سرمایه‌گذاری که در راستای راه‌اندازی این معدن انجام شده می‌توان گفت حدود 84 میلیارد تومان سرمایه داخلی و 2/15 میلیون یورو سرمایه‌گذاری خارجی داشته‌ایم و 20 تا 30 درصد میانگین کل ماشین‌آلات خط تولید خارجی و بقیه ساخت داخل است. با بهره‌برداری از این معدن ماهانه سه تن طلا به تولید شمش طلای کشور اضافه خواهد شد که این میزان تولید بیانگر آن است که روزانه 10 کیلوگرم طلای خالص در معدن زرشوران به تولید خواهد رسید که این کار با تکنولوژی داخلی صورت گرفته است.

110 تن طلای خالص

میزان ظرفیت تولید که تاکنون در زرشوران قطعی شده، 110 تن طلای خالص است که با توجه به تولید برنامه‌ریزی‌شده ماهانه طلا در فاز اول و شش تن در فاز دوم عمر این معدن حدود 20 سال خواهد بود که امیدوار هستیم با اکتشافات تکمیلی که صورت می‌گیرد ذخایر جدیدی در منطقه کشف شود و عمر فعالیت‌ها برای تولید طلا در منطقه زرشوران شهرستان تکاب افزایش یابد. شمشی که در این کارخانه تولید می‌کنیم در فاز اول روزانه 10 کیلو است و با اضافه شدن طرح توسعه به روزی 20 کیلو طلای خالص یا سه تن در سال و در فاز بعدی به سالی شش تن خواهد رسید.

بازگشت سرمایه این معدن هم به دلیل اینکه معدن طلای زرشوران جزو طرح‌های بنام و معدودی است، با توجه به افزایش قیمت جهانی طلا و اینکه روش فرآوری و احداث کارخانه داخلی بوده، آن 100 درصد است و با محاسبات انجام شده، حدود پنج ماه بازگشت سرمایه دارد.

300 نفر شاغل می‌شوند

با بهره‌برداری معدن زرشوران انتظار می‌رود 176 نفر فقط در کارخانه اشتغال‌زایی مستقیم ایجاد شود. پیش‌بینی‌مان این است که حدود 100 تا 110 نفر هم در بخش معدن اشتغال‌زایی داشته باشیم. با جوانب و بخش‌های خدماتی پیش‌بینی می‌کنیم که حدود 300 اشتغال مستقیم ایجاد خواهد شد. معمولاً در طرح‌های اینچنینی که هم صنایع پایین‌دستی خواهد داشت و هم حمل‌ونقل، 10 برابر این هم اشتغال غیرمستقیم ایجاد می‌شود. مطمئناً با فعالیت معدن، بخش‌های حمل‌ونقل، فنی و تراشکاری‌های شهرستان هم فعال خواهد شد. از سویی با تولید شمش، بسیاری از کارگاه‌های زیورآلات‌سازی فعال خواهند شد که اشتغال‌زایی‌های غیرمستقیمی است و امیدواریم ایجاد شود.

نکته مهمی که حائز اهمیت است این که برای راه‌اندازی این معدن و تجهیزات جانبی آن در فاز اول حدود 84 میلیارد تومان سرمایه ریالی و 2/15 میلیون یورو سرمایه‌گذاری ارزی انجام دادیم و پیش‌بینی‌مان این است که در فاز دوم هم حدود 90 میلیارد تومان به‌علاوه 4/2 میلیون یورو، یعنی توسعه از سه تن به شش تن، سرمایه‌گذاری شود.

ایران همیشه به دلیل برخورداری از ذخایری مانند مس و سنگ‌آهن در سطح داخلی و خارجی مطرح بوده اما در اکتشاف ذخایر طلا استعدادی نداشته است، با وجود این در چند سال گذشته اکتشافات خاصی برای طلا در ایران انجام نشده به جز محدوده موته که سال‌های گذشته اکتشافات فقط در این منطقه انجام می‌شد و تقریباً به دلیل اینکه مدت زمان زیادی از بهره‌برداری آن گذشته، ذخایر اولیه به شدت کاهش پیدا کرده و طلای ذخیره‌شده‌ای در محدوده اکتشاف‌شده باقی نمانده است. البته در مناطق دیگر اکتشافاتی انجام شده که به دلیل خسارت‌هایی که به محیط زیست و حفاظت منطقه ممنوعه وارد شده، با معضلاتی روبه‌رو شده است. ولی با توجه به اینکه از حدود چند سال گذشته قیمت طلا از حدود اونسی 200 دلار شروع به افزایش یافتن کرد، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به عنوان متولی بخش معدن کشور از سال 67 با توجه به اینکه معدن زرنیخ در منطقه زرشوران قرار داشت و احتمال وجود طلا در آن منطقه بود، شروع به فعالیت‌های اکتشافی کرد.

آن‌گونه که متخصصان اکتشاف معدن اعلام کرده‌اند، جایی که مس و زرنیخ با هم وجود داشته باشد معمولاً امکان کشف طلا هم وجود دارد. در ابتدا تخصص حفاری برای طلا را نداشتیم و فعالان معدنی کشور تجربه این کار را نداشتند و حفاری‌های اکتشافی برای طلا توسط خارجی‌ها انجام می‌شد. معدن طلای زرشوران هم از این امر مستثنی نبود و حفاری‌های اکتشافی ابتدا توسط دو شرکت «آنجلو» و «ریوتینتو» شروع شد و با توجه به حدود هشت هزار متر حفاری که در آنجا از سال 1367 تا 1375 انجام گرفت، ثابت شد که در منطقه زرشوران ذخیره طلای بسیار خوبی نهفته است.

برآوردهای اولیه ذخایر حدود 50 تن طلای خالص از این معدن را تخمین زده بود و عیار آن حدود 5 تا 5/5 پی‌پی‌ام طلا (پنج گرم طلای خالص در یک تن سنگ طلا) در منطقه زرشوران برآورد شد که کشف بزرگی محسوب می‌شود. در این میان هم 50 تن طلا در محدوده 40 کیلومتری زرشوران اکتشاف شد و با انجام اکتشافات گسترده‌تر در سال‌های بعد، به ذخایر جدیدی دست یافتیم.

با مشخص شدن ذخیره طلا در این معدن، متوجه شدیم این معدن حداقل 50 تن ذخیره قطعی دارد، مطالعه احداث کارخانه فرآوری در اینجا شروع شد و از سال 1387 عملاً مناقصه احداث کارخانه اعلام شد. بخشی از قرارداد استخراج این معدن هم قبلاً انجام شده بود و حال پیمانکار جدیدی برای این بخش استخدام و قرارداد آن به تازگی امضا شده است.

خاک‌های معادن طلا دو نوع اکسیده و سولفوره است و به دلیل اینکه خاک منطقه زرشوران سولفوره بود و برای فناوری و تولید کنسانتره حتماً احتیاج به اکسید کردن دارد و تکنولوژی اکسید کردن خاک در کشور موجود نبود، در مناقصه یک شرکت ایرانی برنده شد و چون شرکت تهیه و تولید و وزارت صنعت، معدن و تجارت اطمینان نداشتند که این شرکت ایرانی آیا می‌تواند خاک را با این روش شیمیایی که پیشنهاد داده اکسید کند یا خیر، پروسه انعقاد قرارداد دو سال طول کشید.

پس از این دو سال، از سال 1388 فعالیت این معدن قطعی شد و شرکت برنده مناقصه برای اینکه ثابت کند توانایی کار کردن، اکسید کردن و فناوری خاک را دارد، در مطالعه مقدماتی که انجام داد و نتایج مثبتی که حاصل شد، شرکت تهیه و تولید و وزارتخانه مجاب شدند که این خاک قابل فرآوری است و با احداث کارخانه موافقت شد. اواخر سال 1388 و اوایل سال 1389 قرارداد ابلاغ شد و تا شروع عملیات به شهریور 89 رسید و از آن به بعد کار احداث کارخانه شروع شد.

کارخانه طلای زرشوران با ظرفیت سه تن طلا و ذخیره کشف‌شده حدود 110 تن ایجاد شده و این ذخیره برای حدود 18 سال فعالیت کارخانه کافی است به همین دلیل در حین عملیات احداث کارخانه، اکتشافات بیشتری صورت گرفت تا عمر فعالیت این کارخانه را بیشتر کند. بر اساس اکتشاف‌های صورت‌گرفته تاکنون ذخیره این معدن به 110 تن طلای خالص رسیده است. به عبارت دیگر حدود 21 میلیون تن میانگین خاک طلا با عیار 5/5 پی‌پی‌ام کشف شده که 110 تن طلای خالص را شامل خواهد شد. هم‌اکنون در حال تکمیل و ادامه اکتشافات هستیم و پیش‌بینی می‌کنیم که بالای 150 تن ذخیره خالص در این معدن داشته باشیم که در این صورت حجم ذخایر طلای کشور افزایش خواهد یافت. در خصوص مسائل ایمنی این معدن هم بهتر است بگویم زرشوران معدنی روباز است و مسائل و مشکلات ایمنی کمتری دارد. ولی کارخانه با فرآوری خود توانسته معضلات زیست‌محیطی را حل کرده و مسائل ایمنی را رعایت کند. در فرآوری طلا معمولاً برای اینکه از کنسانتره تولید کنیم از سیانور استفاده می‌کنیم و خود پروسه اکسیداسیون و لیچ یکسری گازهای سمی ایجاد می‌کند که البته همه موارد را در بحث زیست‌محیطی طرح دیده‌ایم و فقط برای اینکه صدمه به محیط زیست نزند در سد باطله زرشوران حدود شش میلیارد تومان سرمایه‌گذاری انجام داده‌ایم که به منابع طبیعی و محیط زیست آنجا آسیبی وارد نشود. از سویی چون دولتی هستیم و منابع طبیعی محیط زیست جزو اولویت‌های دولت است، در هزینه‌ای که انجام داده‌ایم، سعی کرده‌ایم مشکلات زیست‌محیطی‌اش را کاهش دهیم تا به این مناطق صدمه‌ای وارد نشود. در حفاری‌هایی که صورت می‌گیرد معضل ایمنی خاصی نداریم و مشکل ایمنی معادن بیشتر در معادن گازخیز مانند زغال‌سنگ است که هم زیرزمینی و هم گازخیز است. در نتیجه مشکل ایمنی خاصی در معادن به وجود نمی‌آید ولی باز هم حوادث ممکن است در معادن حتی روباز هم رخ دهد مانند سقوط از ارتفاع و چپ شدن تجهیزات بولدوزر و لودر.

درباره آینده این معدن و دستاوردهایش معتقدم این معدن آینده‌ای بسیار درخشان دارد. طرحی که برگشت سرمایه پنج‌ماهه داشته باشد، بسیار سود‌ده است و میزان درآمدزایی بسیار بالایی دارد. به همین دلیل در سه سالی که طرح اجرا شده، تنها طرحی که ایمیدرو در کل کشور 100 درصد اعتباراتش را تخصیص داده، طرح زرشوران بوده است. سال‌های 1391 و 1392 معادل 100 درصد اعتبارات تخصیص داده‌شده را دریافت کردیم که بی‌سابقه است و دلیل آن سوددهی خوب طرح است. امیدواریم از محل سود آن در همان منطقه محروم تکاب طرح‌هایی را انجام دهیم.

نکته مهم و آخر هم این است که میزان مصرف طلا در ایران مانند تولید آن است و آمار رسمی در این زمینه موجود نیست. چراکه تنها آمار رسمی موته است و موته دولتی است. معادن بخش خصوصی هم مانند معدن طلای آق دره را در مجاورت معدن زرشوران داریم که آمار رسمی از تولید آنها نداریم و متفاوت است. ولی بر مبنای آمارهایی که خود وزارتخانه درآورده، مشخص شده است، میزان تولید معادن طلا اکنون حدود 5/2 تن در سال است که متغیر بوده و با افتتاح کارخانه در هفته دولت یکباره میزان تولید شمش طلای کشور دو برابر خواهد شد.