مهار کرونا
تاب‌آوری اقتصادی چگونه بر عملکرد کشورها در مهار کرونا اثرگذار بوده است؟
فرزین زندی: با افزایش چشمگیر و گسترش همه‌گیری کووید 19 در سراسر جهان، پیش‌فرض‌های مربوط به اینکه کدام کشورها به بهترین شکل می‌توانند با سخت‌ترین بحران بهداشت عمومی مقابله کنند، به چالش کشیده می‌شود. بر همین اساس، بلومبرگ در جدیدترین گزارش خود دست به مقایسه‌ای گسترده برای ارزیابی وضعیت همه‌گیری کرونا زده است. این رده‌بندی اگرچه عمدتاً بر اساس آمار بیماری است اما تحلیل آن می‌تواند نکات جالب توجهی را در پی داشته باشد. این گزارش جالب‌توجه، با واکاوی آمارهای موجود اقدام به برآورد بهترین مکان‌ها از حیث کنترل در دوران همه‌گیری ویروس کرونا و برآورد توان مقاومتی اقتصاد کشورهای جهان در برابر این ویروس مرگبار کرده است. بلومبرگ در پی آن است تا مشخص کند: در چه مکانی پراکندگی و آسیب ناشی از گسترش ویروس کرونا با ایجاد کمترین اختلال در فرآیندهای تجارت و روندهای معمول اجتماعی مدیریت شده است؟ داده‌های این گزارش تا 23 نوامبر 2020 جمع‌آوری‌شده و بر همین اساس، بسیار به‌روز و قابل اعتناست و یکی از نکات مورد توجه در این گزارش نیز مواجهه با کشورهای توسعه‌یافته درگیر کروناست. اقتصادهای پیشرفته‌ای همچون ایالات متحده آمریکا و انگلیس که بر اساس اقدامات مختلف پیش از سال 2020 به‌عنوان آماده‌ترین کشورها برای مواجهه با انواع همه‌گیری در نظر گرفته می‌شدند با این حال در هنگام مواجهه با پدیده واقعی همه‌گیری کشنده‌ای چون کرونا بارها و بارها به دلیل وضعیت بغرنج افزایش شمار مبتلایان، غرق شده‌اند و از همین‌رو، مجبور به به‌کارگیری سیاست‌های پرهزینه‌ای چون تعطیلی‌های گسترده و قرنطینه عمومی شده‌اند. در همین حال، سایر کشورها -حتی کشورهای در حال توسعه- خلاف انتظارات عمل کرده‌اند و برخی از این کشورها، عوامل بیماری‌زا را به‌طور کامل در درون مرزهای خود از بین برده و محو کرده‌اند. به‌کارگیری معیارهای خاص و ایجاد «رتبه‌بندی تاب‌آوری کووید» در کشورهایی با ارزش اقتصادی بیش از 200 میلیارد دلار و با در نظر گرفتن 10 معیار اصلی از ویژگی‌های برجسته در ارزیابی کنونی روند کرونا در این رده‌بندی است: از رشد مبتلایان به ویروس گرفته تا نرخ کلی مرگ‌ومیر آنان، توان انجام آزمایش‌های تشخیصی و توافق‌نامه‌های تهیه واکسن. علاوه بر این موارد، ظرفیت سیستم‌های محلی مراقبت‌های بهداشتی، تاثیر محدودیت‌های مربوط به شیوع ویروس مانند تعطیلی کامل اقتصاد و آزادی شهروندان در این دوران نیز در نظر گرفته شده است. مجموع این داده‌ها، تصویری روشن از توان تاب‌آوری اقتصادی در برابر همه‌گیری کرونا در 53 کشور جهان را نمایان می‌کند. با رتبه‌بندی قابلیت دسترسی احتمالی این کشورها به واکسن کرونا، همچنین دریچه‌ای برای دریافتن چگونگی تحرک و تغییر وضعیت ثروت این اقتصادها در آینده فراهم خواهد شد. به‌طور کلی می‌توان گفت بر اساس یافته‌ها در این رده‌بندی، جایگاه کشورها متناسب با تغییر استراتژی‌های آنها در قبال مدیریت بحران کرونا، تغییرات آب و هوایی و شدت گرفتن تلاش برای به دست آوردن واکسن، تغییر خواهد کرد. با وجود این، شکافی که در میان اقتصادهای قدرتمند در برابر اقتصادهای ناتوان ایجاد شده است، احتمالاً پابرجا خواهد بود و عواقب بالقوه پایداری را در جهان پس از کرونا نیز خواهد داشت.
نیوزیلند، ژاپن، تایوان؛ الگوهای تاب‌آوری
نیوزیلند این کشور جزیره‌ای کوچک به لطف اقدام سریع و قاطع، در 26 مارس 2020 و قبل از وقوع مرگی مرتبط با کرونا و با وجود وابستگی شدید اقتصاد این کشور به صنعت گردشگری، تعطیلی سراسری اعلام کرد و مرزهای خود را به‌طور کامل بست. این کشور، هدف خود را از بین بردن ویروس، اختصاص گسترده منابع مالی به آزمایش تشخیص کرونا، ردیابی مبتلایان و اجرای یک استراتژی متمرکز قرنطینه محلی اعلام کرد. نیوزیلندی‌ها که تا حد زیادی به این اهداف دست یافته‌اند، امروزه اساساً در جهانی بدون کووید 19 زندگی می‌کنند. این کشور طی ماه‌های اخیر تعداد انگشت‌شماری از مبتلایان را به خود اختصاص داده است و برنامه‌های تفریحی در سراسر کشور همچون کنسرت‌های موسیقی و رویدادهای گسترده اجتماعی دوباره به حالت اولیه خود بازگشته‌اند، اگرچه صنایع گردشگری این کشور کماکان در وضعیت زیان‌ده به سر می‌برند. نیوزیلند با عقد دو قرارداد خرید واکسن از جمله واکسن تولیدشده توسط فایزر و بیون‌تک آلمان، از نظر واکسن نیز از موقعیت مناسبی برخوردار است.
ژاپن در جایگاه دوم مقاوم‌ترین اقتصاد در برابر کروناست. این کشور اگرچه فاقد ابزارهای قانونی لازم برای به‌کارگیری تعطیلی سراسری است اما نقاط قوت دیگری دارد که موفقیت این کشور را تضمین کرده است. ژاپنی‌ها که تجربه مواجهه گسترده با همه‌گیری سل را در سال‌های گذشته داشته‌اند، از یک سیستم مرکزی بهداشت عمومی کارآمد که توان ردیابی مبتلایان را نیز دارد بهره‌مند هستند. همین ویژگی سبب شده است تا در همه‌گیری کرونا نیز بتوانند از تجربه و امکانات پیشین خود به‌خوبی استفاده کنند. از سوی دیگر، به لحاظ فرهنگی، سطح بالای اعتماد به دستگاه حکومتی و همچنین انطباق اجتماعی ژاپنی‌ها موجب شده است که در مواردی همچون استفاده از ماسک و خودداری از حضور در مکان‌های شلوغ، به توصیه‌های پزشکی به‌خوبی عمل کنند. آمار کم مبتلایان و مرگ‌ومیر ناشی از کرونا با توجه به جمعیت 120میلیونی ژاپن و همچنین داشتن بالاترین جمعیت سالمند در جهان نشان‌دهنده موفقیت خیره‌کننده این کشور در جهان است.
اگرچه این کشور از فناوری پیشرو mRNA در ساخت واکسن آتی کرونا در حال حاضر بهره می‌برد اما با این حال، چهار قرارداد خرید واکسن نیز امضا کرده است. در عین ناباوری، جایگاه سوم متعلق به تایوان است. نزدیکی جغرافیایی تایوان به سرزمین مادری خود یعنی چین موجب شد تا در ابتدای آغاز فرآیند انتقال ویروس از ووهان چین، به‌واسطه اطلاع زودهنگام از این وضعیت، این کشور اقداماتی فوری را در دستور کار قرار دهد. این جزیره سپس یک روش متمرکز بر فناوری را برای بسیج 23 میلیون نفر از مردم در راستای محافظت از خود پیشگام کرد: راه‌اندازی برنامه‌های موبایلی که جزئیات مکان فروش ماسک را در اختیار کاربران قرار می‌دهد یا هشدار دادن در مورد مکان‌هایی که افراد آلوده از آنها بازدید می‌کنند از امکانات این برنامه‌ها بوده است. این اقدامات موجب شده است که تایوان بیش از 200 روز بدون یک مورد مبتلا را به ویروس که به‌صورت محلی منتقل شده باشد تجربه کند و تقریباً مانند نیوزیلند، زندگی تا حد زیادی در این کشور نیز به حالت عادی برگشته است، اگرچه مرزها کماکان بسته هستند. پس از این سه کشور، کره جنوبی، فنلاند، نروژ، استرالیا، چین، دانمارک و ویتنام در رده 10 کشور برتر در جدول «رتبه‌بندی تاب‌آوری کووید» قرارگرفته‌اند. در رده‌بندی 11 تا 20 کشور بعدی، آسیا جایگاه ویژه‌ای دارد و نیمی از جایگاه کشورهای این گروه به قاره پهناور اختصاص دارد. سنگاپور، هنگ‌کنگ، کانادا، آلمان، تایلند، سوئد، امارات، آمریکا، اندونزی و ایرلند، در این رده‌بندی قرار می‌گیرند. ایران در این رده‌بندی جایگاه 47 را دارد که نشانگر وضعیت بسیار متزلزل کشور در تاب‌آوری مواجهه با کروناست.
فرمول جادویی
عملکرد ضعیف برخی از برجسته‌ترین دموکراسی‌های جهان از جمله ایالات‌متحده، انگلیس و هند در تضاد با موفقیت کشورهایی با رویکردهای استبدادی مانند چین و ویتنام، این سوال را به ذهن متبادر می‌کند که آیا جوامع دموکراتیک برای مقابله با بیماری‌های همه‌گیر به‌کلی ناتوان شده‌اند؟ با این حال، «رتبه‌بندی تاب‌آوری کووید» بلومبرگ داستان متفاوتی را روایت می‌کند: هشت مورد از 10 کشور برتری که توانسته‌اند عملکرد درخشانی در مهار و مقابله کرونا داشته باشند، کشورهایی دموکراتیک هستند.
به نظر می‌رسد موفقیت در مهار کووید 19 کمتر وابسته به توان دولت‌ها در وادار کردن مردم به امور دلخواه دولت‌هاست، بلکه این موفقیت‌ها مرهون توان دولت‌هایی است که درجه بالایی از اعتماد و انطباق اجتماعی را رقم‌زده‌اند. همان‌طور که تجربه ژاپن، کره جنوبی -و تا حدی سوئد- نشان می‌دهد، هنگامی که شهروندان به مقامات سیاسی-بهداشتی و راهنمایی‌های آنها ایمان داشته باشند، ممکن است به‌هیچ‌وجه نیازی به تعطیلی‌های سراسری یا قرنطینه گسترده وجود نداشته باشد. نیوزیلند از همان ابتدا با یک سیستم هشدار چهارسطحی بر ارتباطات [اجتماعی] تاکید داشت، و همین مساله تصویر بسیار روشنی از چگونگی اجرا و دلیل اقدامات دولت در هنگام شیوع کرونا، به مردم ارائه می‌داد.
دام فقر
اگرچه به دلیل ماهیت موذیانه ویروس کرونا، بسیاری از کشورها دچار معضلات گسترده‌ای در این رابطه شده‌اند اما اقتصادهای قدرتمندی همچون آلمان و آمریکا توانسته‌اند با اتکا بر ظرفیت‌های آزمایشگاهی و توان پزشکی خود از بروز مرگ‌ومیرهای گسترده‌تر جلوگیری کنند. چنین مزایایی در آمریکای لاتین، منطقه‌ای که بیشتر از سایر نقاط جهان دچار همه‌گیری شده است وجود ندارد. این حوزه در نیمه پایانی رتبه‌بندی قرار گرفته و مکزیک به‌عنوان یکی از کشورهای این حوزه در جایگاه بسیار بد 53 قرار دارد. سطح عفونت شناسایی‌نشده در این کشور، بسیار گسترده است و مقامات مکزیکی اذعان کرده‌اند که به دلیل محدود بودن امکان آزمایش‌های تشخیصی، شمار کشته‌شدگان این کشور به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از داده‌های رسمی است. برزیل که پس از هند، سومین کشور پرشیوع کرونا در دنیاست در رتبه 37 قرار دارد و رئیس‌جمهور آن نیز همانند رفتارهای اولیه دونالد ترامپ و بسیاری دیگر از مقامات کشورهای جهان که وضعیت بیماری در آنها بحرانی است، در ابتدا این ویروس را کم‌اهمیت یا دروغین جلوه می‌دادند، مواجهه‌ای سرسری با آن داشت.
آمریکای لاتین شهری‌ترین منطقه در جهان است و بیشتر مردم در مکان‌های شلوغ و پرجمعیت زندگی می‌کنند که رعایت فاصله اجتماعی در آنها دشوار است. نسبت بالای افرادی که به کار غیررسمی و دستمزد روزانه متکی هستند، به معنای آن است که تعداد اندکی تمایل یا توان دارند که در خانه بمانند. اگرچه در کشورهای پیشرفته، به شیوع کرونا به‌منزله یک حادثه غیرمترقبه نگریسته می‌شود اما احتمالاً همه‌گیر شدن این بیماری در اقتصادهای در حال ظهور، طولانی‌تر و پایدارتر خواهد بود. در هند، دهه‌ها پیشرفت اجتماعی و اقتصادی اخیر با از دست رفتن فرصت تحصیل کودکان و اجبار آنها برای ترک مدارس با هدف کار کردن و کمک کردن به درآمد خانوار در حال از بین رفتن است و سیستم تبعیض‌آمیز طبقاتی در هند با کمبود شغل در شهرها دوباره سر بر خواهد آورد. همه‌گیری کرونا تا پایان سال آینده، منجر به فقر شدید و افزایش 150 میلیون‌نفری فقرا خواهد شد و این مساله، اختلاف بین ملت‌های ثروتمند و فقیر را افزایش خواهد داد. طبق اعلام بانک جهانی، این رویداد، پیشرفت در فرآیند کاهش فقر را با وقفه‌ای سه‌ساله روبه‌رو می‌کند. در مناطقی مانند جنوب صحرای آفریقا، این بحران، ماجرای طولانی‌تری خواهد داشت. بیل گیتس معتقد است که «متاثر از قطع خدمات بهداشتی اولیه در آفریقا تعداد مرگ‌ومیرهای بیشتری در حال رخ دادن است به‌ویژه اینکه توان انجام واکسیناسیون نیز ازدست‌رفته. از سوی دیگر نیز می‌توان به ایجاد اختلال در آموزش‌وپرورش به‌عنوان یک عقب‌گرد بزرگ متاثر از تضعیف اقتصاد اشاره کرد که خسرانی بزرگ و برابر با حداقل سه یا چهار سال عقب‌نشینی برای آفریقاست. باید بازگردیم و نوآوری را دوباره آغاز کنیم.»
کرونا و آینده؛ زمستان، واکسن، جهش ویروس
چشم‌انداز همه‌گیری کرونا تا سال 2021 و بعدازآن همچنان نامشخص است. هنوز هم با تحمل یک سال مبارزه با کووید 19 که از سال پیش آغاز شد، خوشبختانه اکنون دولت‌ها و مردم کشورهای جهان درک بیشتر و بهتری از عوامل بیماری‌زای ناشی از ویروس کرونا دارند که چگونه می‌توان گسترش آن را مهار کرد و آسیب‌های واردشده را کاهش داد.
در زمینه دستیابی به واکسن نیز فعالیت‌های امیدوارکننده‌ای شکل‌گرفته است. در این حوزه، چین جایگاه قابل قبولی را از آن خود کرده است، اگرچه توافق‌نامه‌های این کشور عمدتاً با توسعه‌دهندگان محلی ساخت واکسن صورت می‌گیرد، که نسبت به برخی از شرکت‌های غربی میزان تاثیر نسبتاً کمتری را احتمالاً خواهند داشت. در مورد ایالات متحده، تنها کاری که آنها به‌خوبی انجام داده‌اند این است که بودجه تحقیق و توسعه بیشتری را نسبت به دیگر کشورهای جهان در نظر گرفته‌اند. این بودجه نه‌فقط شامل شرکت‌های مستقر در ایالات متحده، بلکه برای شرکت‌های سراسر جهان، از جمله بسیاری از شرکت‌های اروپایی صرف می‌شود. باید منتظر ماند تا با کشف موثرترین و در عین حال، ارزان‌ترین و قابل‌حمل‌ترین واکسن، جهان دچار چه تحولی خواهد شد.
منبع:
The Best and Worst Places to Be in the Coronavirus Era
(Rachel Chang, Jinshan Hong and Kevin Varley - November24, 2020), Bloomberg.
