انباشت خشم

محمد ناظری: یکشنبه سوم آذرماه در حالی که یک هفته از آغاز اعتراضات به گرانی بنزین می‌گذشت، محسن هاشمی‌رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران در جلسه علنی شورای شهر گفت: «حوادث هفته گذشته نشان داد که آستانه صبر عمومی کاهش یافته و اگر تدبیری برای حل مشکلات و کاهش فشارها به جامعه اندیشیده نشود، انباشت نارضایتی‌ها مجدداً ممکن است با جرقه‌ای مشتعل شود.» هاشمی همچنین در صفحه شخصی توئیتر خود این اظهارات را با هشتگ «انباشت-نارضایتی» به اشتراک گذاشت. پرسش‌هایی که در اینجا مطرح می‌شود این است که این انباشت نارضایتی از کجا نشات می‌گیرد؟ نکته دوم این است که چرا انباشت نارضایتی در جامعه‌ای که در گذشته تاریخی خود به صبوری و تحمل و سازگاری شناخته می‌شده است با جرقه‌ای به وضعیتی تبدیل می‌شود که در آن افرادی کشته می‌شوند، صدها نفر بازداشت می‌شوند، چند صد بانک و فروشگاه و بیمارستان و... می‌سوزند و تخریب می‌شوند؟ آیا این خشونت کم‌سابقه در اعتراضات اخیر تنها در ناآرامی‌های سیاسی حضور دارد یا خشم عمومی در کشور فراگیر شده است؟ هرچند آمارهای دقیق وجود ندارد اما برخی آمار منتشرشده و همچنین نشانه‌های مشهودی که در فضای جامعه به چشم می‌خورد خبر از کاهش صبر عمومی و افزایش خشم عمومی در جامعه می‌دهد. بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی، در نیمه نخست سال ۹۸ آمار مراجعان نزاع به پزشکی قانونی در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایشی 5 /2درصدی داشته است. در سال 1397 هم بیش از 580 هزار مراجع نزاع به پزشکی قانونی گزارش شد که از سال قبل از آن بیش از 3500 مورد بیشتر بود. علاوه بر این تجربه زیسته و روزمره بسیاری از ما نشان می‌دهد که آستانه تحمل مردم طی سال‌های اخیر به مرور کاهش یافته و بیشتر شاهد نزاع، کشمکش و خشونت هستیم. درگیری‌های بیمار و همراهان با کادر بیمارستانی، درگیری در محاکم قضایی و دادگاه‌های خانواده، افزایش نمایش سلاح گرم در اخبار و شبکه‌های اجتماعی و... همه مواردی از این دست محسوب می‌شود. امیل دورکیم یکی از جامعه‌شناسانی است که تلاش داشت با بررسی آمار آسیب‌های اجتماعی اختلال جامعه را تشخیص دهد. به اعتقاد او خودکشی به صورت معمول در هر جامعه‌ای وجود دارد و برای هر جامعه‌ای امری بهنجار و طبیعی محسوب می‌شود اما افزایش ناگهانی میزان خودکشی در برخی از گروه‌های جامعه یا کل جامعه یک رخداد نابهنجار و نشان‌دهنده اختلال‌هایی جدید در جامعه است. به نظر می‌رسد اکنون افزایش خشونت عمومی در جامعه نشانه‌ای از اختلال‌هایی است که در جامعه امروز ایران رخ داده است. در این پرونده به این مساله می‌پردازیم که عوامل کاهش صبر عمومی در جامعه چیست، اکنون این بی‌صبری در چه وضعیتی قرار دارد و چطور کاهش صبر عمومی می‌تواند به خشم تبدیل شود؟ اما پرسش‌های دیگری که می‌توان از رئیس شورای شهر تهران و سایر مسوولانی که بارها اعلام کرده‌اند چنین نارضایتی‌هایی در جامعه وجود دارد، پرسید این است که چنین اظهاراتی برای آگاهی همان مردمی گفته می‌شود که ناراضی هستند یا مسوولان؟ اگر قرار نیست خود ناراضیان، انباشت نارضایتی خودشان را حل کنند یا اگر قرار است خود مسوولان به خودشان در مورد احتمال اشتعال جامعه هشدار دهند، پس چه کسی باید در راه تقویت صبر عمومی و کاهش خشم عمومی گام بردارد؟