تاریخ انتشار:
چرا تهران به پناهگاه مجرمان و سارقان تبدیل شده است؟
اقبال مجرمان به پایتخت
در امتداد استعدادهایی که تهران در پس عبور سال‌ها و دهه‌های اخیر از خود نشان داده، اکنون قابلیت جدیدی از پرده ناهنجاری‌های این کلانشهر بیرون افتاده است. اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده نیروی انتظامی می‌گوید، تهران به پناهگاه مجرمان تبدیل شده است.
در امتداد استعدادهایی که تهران در پس عبور سال‌ها و دهه‌های اخیر از خود نشان داده، اکنون قابلیت جدیدی از پرده ناهنجاری‌های این کلانشهر بیرون افتاده است. اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده نیروی انتظامی می‌گوید، تهران به پناهگاه مجرمان تبدیل شده است. اگرچه احمدی‌مقدم به تازگی، از اقبال مجرمان به پایتخت سخن گفته است اما این زخم بر پیکر تهران، تازه نیست. سرقت‌های روزانه و شبانه، زورگیری‌های وحشیانه و خونین، قتل و جرم‌های ناشی از اعتیاد و ده‌ها جرم ریز و درشت دیگر، دیرگاهی است که خواب را از چشم این شهر ربوده است. مصائب پایتخت‌نشینان نیز البته کم نیست؛ آنها باید با آلودگی هوا و مرگ دقیقه‌هایشان در ترافیک بسازند و چشم‌هایشان را به روی افزایش بی‌رویه طول و عرض حریم تهران و البته ازدحام جمعیت ببندند. مردم تهران به همزیستی مسالمت‌‌آمیز با سارقان و مجرمان نیز ناگزیرند. به لطف تمرکز امکانات در دل این، سارقان و مجرمان نیز آن را بیش از هر شهر دیگری پسندیده‌اند. هرچه باشد، پایتخت است و شاید در شهر دیگری، مانند آنچه در تهران جاری و ساری است، جایی برای پنهان شدن مجرمان پیدا نشود.
دو جرم شایع
فرمانده نیروی انتظامی در حاشیه همایش ملی پلیس و پیشگیری از جرم که در هفته نخست مهرماه برگزار شد، در پاسخ به سوالی درباره میزان سرقت‌های منازل و خودروها گفته است: «از تعداد سرقت‌هایی که در روز ثبت می‌شود یک‌سوم مربوط به تهران است که حدود 600 تا 700 پرونده می‌شود و باید گفت یک‌سوم از جرائم کشور در تهران است.»1 احمدی‌مقدم در ادامه از آماری که ارائه کرده چنین نتیجه‌گیری می‌کند: «این آمار نشان می‌دهد تهران پناهگاه خوبی برای سارقان و مجرمان است و اینجا محل اشتغال مجرمان و سارقانی شده که خانواده‌هایشان در خارج از تهران سکنی دارند.»2 او «سرقت» و «مصرف و تولید مواد مخدر» را به عنوان «جرم‌های شایع» توصیف می‌کند و به گفته فرمانده نیروی انتظامی، 90 درصد زندانیان به دلیل ارتکاب به این دو جرم در زندان به سر می‌برند. او به جزییات بیشتری اشاره نکرد و این موضوع را نیز در ابهام باقی گذاشت که به چه دلیل تهران چنین رکوردی را در وقوع جرم کسب کرده است؟
مناطق جرم‌خیز
«مجید ابهری» آسیب‌شناس و متخصص علوم رفتاری که به سفارش شهرداری تهران تدوین اطلس آسیب‌های اجتماعی و شناسایی افراد آسیب‌دیده و در معرض آسیب در تهران را بر عهده گرفته است، در این باره می‌گوید: «تهران به عنوان ابرشهر ایران نماد نمایش پاره‌فرهنگ‌های مختلف است و به علت مهاجرت‌های مستمر، شکل‌گیری شهرک‌های حاشیه‌ای و محلات اقماری، کلکسیونی از آسیب‌های اجتماعی و جرم‌ها را در خود جای داده است.»
او ادامه می‌دهد: «جرم‌ها و آسیب‌های اجتماعی از نگاه جغرافیای رفتاری در بسیاری از مناطق یکسان است. برای مثال، شیوع اعتیاد در شمال و جنوب تهران یکسان است اما مواد مخدر مصرفی در این دو منطقه متفاوت است.» این جامعه‌شناس با اشاره به وجود برخی آسیب‌های نوپدید در شمال تهران می‌گوید: «به دلیل وجود بافت فرسوده در جنوب و جنوب شرقی تهران 65 درصد آسیب‌ها در این مناطق رخ می‌دهد.» به گفته ابهری، جرائمی نظیر سرقت خودرو، جیب‌بری، تولید و توزیع مواد مخدر نیز در مناطق حاشیه‌ای چهار برابر بیش از سایر مناطق رخ می‌دهد. او این را هم می‌گوید که به دلیل وجود خرده‌فرهنگ‌ها و بافت تنیده مسکونی در محلات جنوبی، مصرف مواد مخدر، وجود خانه‌های فساد و قمارخانه‌ها نیز دو برابر سایر مناطق تهران است. ابهری از مناطق 12،16،18 و 20 به عنوان مناطقی یاد می‌کند که بیشترین آسیب‌ها و افراد در معرض آسیب را در خود جای داده است. او می‌گوید: «90 درصد کودکان خیابانی و متکدیان شب‌ها به این مناطق بازمی‌گردند.» نتایج مطالعات نشان می‌دهد در محله حاشیه‌ای «مرتضی گرد» در حوالی جاده بهشت‌زهرا، به دلیل سهولت قانون‌شکنی و ممنوعیت ساخت خانه جدید، خانه‌سازی‌های
غیرقانونی، دزدی مصالح ساختمانی و فروش اسناد تقلبی رواج دارد. قاچاقچیان مواد مخدر نیز خرده‌فروشان خود را از مناطق جنوبی تهران می‌یابند و حدود 90 درصد از زورگیران، باندهای کیف‌قاپی و دخل‌زنی در این مناطق جنوبی ساکن هستند. نتایج این تحقیقات همچنین نشان می‌دهد شمال غربی و شمال شرقی تهران به دلیل استقرار ترمینال‌های مسافری و ورود برخی افراد بزهکار به شهر، به مرکز مبادله مواد مخدر و فروش مشروبات الکلی تبدیل شده است. ابهری می‌گوید: «خانه‌های فساد نیز بیشتر در نواحی پرجمعیت تهران و مناطقی که آمد و شد در آن آسان‌تر است، واقع شده.» آنچه از نتایج این مطالعات و بررسی شواهد عینی استنباط می‌شود این است که وقوع جرائم و بزه بیشتر در مناطق جنوبی شهر و کمتر برخوردار شایع است. در این صورت این پرسش به ذهن خطور می‌کند که آیا انگیزه‌های ارتکاب این جرم‌ها، جملگی اقتصادی است؟ گری بکر اقتصاددان آمریکایی است که به برخی مسائل اجتماعی از منظر عقلانیت و منطق اقتصاد نگریسته است. برابر نظریه اقتصاد جرم بکر، جرم محصول تصمیم‌گیری و هزینه-فایده‌های فاعلان عاقل هدفمند است. از دیدگاه او، مجرمان تحت تاثیر چگونگی شرایط اجتماعی نیستند. آنها
همزمان با اینکه می‌کوشند از عواقب و ضرر و زیان‌های رفتارهای مجرمانه دوری کنند، در تلاشند تا لذایذشان را از طریق این دسته از رفتارها افزایش دهند.3 این اقتصاددان همچنین بر این عقیده است که اگر مجازات‌ها تشدید شود، هزینه انتظاری رفتار جنایی افزایش یافته و میزان جرم کاهش می‌یابد. به طور مشابه اگر شغل بیشتری موجود باشد و پاداش‌های مالی ناشی از شغل بیشتر باشد، اشتغال در مقایسه با ارتکاب جرم افزایش می‌یابد و با کاهش درآمدهای نسبی فعالیت‌های جنایی، جرم هم کمتر شیوع می‌یابد.4 در این صورت تحلیل شرایط فعلی تهران و دستیابی به دلایل افزایش جرم و جنایت در تهران چندان دشوار نخواهد بود. نبود تناسب میان جرم‌ها و مجازات‌ها و نیز تشدید بیکاری در سال‌های اخیر و مهاجرت به مناطق حاشیه‌ای تهران به نیت یافتن شغل، این کلانشهر را با بیش از 12 میلیون و 183 هزار نفر جمعیت به یکی از استان‌های جرم‌خیز در کشور تبدیل کرده است.
راهکارهای کاهش جرم
با وجود این کارشناسان راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و بلندمدتی را برای کاهش جرم در تهران، پیش روی سیاستگذاران قرار می‌دهند؛ از جمله راهکارهای کوتاه‌مدتی که ابهری به آن اشاره می‌کند، نوسازی بافت‌های فرسوده برای ساماندهی بی‌خانمان‌ها، کارتن‌خواب‌ها، معتادان تزریقی و اعمال سیاست‌هایی برای مهاجرت معکوس است؛ به‌گونه‌ای که افرادی که کمتر از 10 سال است در تهران ساکن هستند به موطن خود بازگردند. او همچنین می‌گوید: «شناسایی مالخرها، سرگروه‌های تکدی‌گری و همچنین آموزش‌های فنی و حرفه‌ای جوانان بیکار و اشتغال‌زایی و کارآفرینی برای آنها از دیگر اقدامات ضروری برای کاهش جرم است.» او البته، شناسایی خانواده‌های در معرض آسیب و حمایت‌های مالی و فرهنگی از آنان، همچنین ساماندهی زنان خیابانی و اشتغال‌زایی سالم برای آنان را از دیگر راهکارهای کوتاه‌مدت می‌داند اما راهکارهایی که او و سایر کارشناسان برای کنترل بزه در تهران ارائه می‌کنند، تهیه و تصویب قوانین بازدارنده و تعیین مجازات‌های جایگزین زندان و همچنین تشدید مجازات بزهکاران سابقه‌دار است.
پی‌نوشت‌ها:
1- خبرگزاری فارس، 6/7/1393
2- همان
3- تحقیق کاربست‌های نظریه گزینش عقلانی در تبیین جرائم و ارائه دلالت‌های سیاستی برای پیشگیری از جرم
4- روزنامه دنیای اقتصاد، 2/2/1389.
دیدگاه تان را بنویسید