فاصله میان ما بسیار زیاد است

عادل خضر استاد دانشگاه و مدیر تازه منصوب‌شده برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تونس است. کشوری که مبدأ نخستین انقلاب عربی در کشورهای شمال آفریقا و نیز تحولی وسیع در کشورهای عربی بوده است. خضر در چنین موقعیتی برای نخستین نوبت میهمان نمایشگاه کتاب تهران شده است. نمایشگاهی که اذعان می‌کند حضور این اندازه از ناشران و بازدیدکنندگان در آن منجر به حیرت او شده است هرچند که با این حیرت، هنوز به خود اجازه قضاوت درباره محتوای ارائه‌شده در نمایشگاه کتاب را نمی‌دهد. در ایام برگزاری نمایشگاه کتاب با وی که به زبان فرانسه نیز تسلط قابل توجهی داشت به کمک مترجم حاضر در غرفه کشور عمان به گفت‌وگو نشستیم. او از سازوکارهای نشر در کشورش و چند و چون نمایشگاه کتاب در مهد انقلاب‌های عربی صحبت کرد و از تفاوت فرهنگی گفت.



جناب خضر به عنوان میهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران دوست داریم که گزارشی از وضعیت نشر و چاپ کتاب در کشور شما و در صورت ممکن در شمال آفریقا و در میان کشورهای عرب‌زبان این منطقه ارائه کنید.
در کشور ما تونس در حال حاضر 230 ناشر فعالیت می‌کنند و در سال تقریباً 1000 عنوان کتاب از سوی آنها منتشر می‌شود. این هزار عنوان شامل کتاب‌هایی است که توسط یک مولف منتشر شده است اما در تونس کتاب‌های زیادی داریم که توسط چند مولف تالیف شده است و رقم آنها بسیار بیش از این هزار عنوان است.

این میزان کتاب منتشر‌شده با توجه به جمعیت کشور شما و نیز جمعیت اعراب مسلمان شمال آفریقا رقم کمی نیست؟
صحبت شما صحیح است. من هم این میزان را کافی نمی‌دانم. البته در کشور ما تونس 11 میلیون نفر زندگی می‌کنند، بر همین اساس نیز ما تعداد ناشران کشورمان را عددی کافی می‌دانیم. تعداد ناشرانی که ما الان در تونس داریم بر حسب مردم و خوانندگان کتاب در کشور ما کافی است، از سوی دیگر بسیاری از کتاب‌ها از نظر قیمت بسیار گران هستند و همه مردم توان خریدشان را ندارند و از انتشار آنها از نظر اقتصادی حمایت نمی‌کنند.

به نظرم در کشور شما هم مشکل کمبود سرانه مطالعه و کتابخوانی موجی فراگیر است. درست حدس می‌زنم؟
بله، مشکل یا مساله اصلی این است که مردم ما خیلی اهل کتاب خواندن نیستند. تقریباً 20 درصد از مردم ما تنها اهل کتاب ‌خواندن هستند و آن میزان جمعیت هم افرادی هستند که خودشان دست‌اندرکار تالیف و انتشار کتاب هستند
و چه چیزی جای کتاب را برای مردم کشور شما پر کرده است؟
ما هم جدای از سایر مردمان در دنیا نیستیم. خیلی‌ها سراغ کامپیوتر می‌روند و اطلاعات مورد نیاز خود را با جست‌وجوی اینترنتی در گوگل به دست می‌آورند. این مساله آنقدر جدی است که کتاب خواندن را به شدت در کشور تحت تاثیر قرار داده است. البته جالب است بگویم که بازار خرید و خوانش کتاب‌های ترجمه و غیر‌تونسی گرم است. یعنی مردم کتاب‌هایی به زبان فرانسه و عربی را خوب می‌خوانند اما رغبتی به آثار کلاسیک تولید‌شده در کشور ما ندارند.

شما در تونس یک نمایشگاه کتاب باشکوه برگزار می‌کنید. این نمایشگاه چقدر به نمایشگاه تهران شبیه و چقدر با آن متفاوت است؟
نمایشگاه ما از نظر مساحت با نمایشگاه تهران اصلاً قابل مقایسه نیست. از نظر شرکت‌کنندگان نیز ما واقعاً قابل مقایسه با تهران نیستیم. ما در تونس نمایشگاه را هم با وجه نمایشگاهی و هم با وجه فروشگاهی برگزار می‌کنیم.

برای دولت شما وضعیت جاری مطالعه در کشور شما چقدر مهم است و برایش برنامه‌ریزی خاصی دارد؟
در تونس دولت اصراری برای کتاب خواندن مردم ندارد. ترجیح دولت این است که سینما و نمایش و استفاده از رایانه به اندازه کتابخوانی توسعه بیابد. در واقع نظر بر یک استفاده همگن و توسعه همه‌جانبه فرهنگی است.

بهار عربی در کشور شما چقدر در مساله تالیف و انتشار کتاب تاثیرگذار بود؟
پس از انقلاب‌های عربی در تونس هم بسیاری از آثاری که پیش از انقلاب از حیث انتشار ممنوع بود، برای بازنشر آزاد شد. بسیاری از مردم نیز سعی کردند حرف‌های خود و ماجرای انقلاب را به صورت کتاب درآورند. ما تنها بیش از 45 کتاب درباره انقلاب مردم منتشر کردیم.

در این راه نویسندگان با ممیزی دولتی روبه‌رو نبودند؟
دولت برای انتشار کتاب در تونس قوانینی گذاشته است. ناشران باید مالیات فعالیت خود را منظم پرداخت کنند و انتشار کتاب نیز با نظارتی مواجه نیست. مساله اصلی ما اما در زمینه نشر ارسال آثارمان به خارج از کشور است. ارسال و نمایش کتاب‌های ما در کشورهای دیگر برای ما هزینه‌های سنگینی دارد و همه ناشران از این مساله می‌نالند. در مورد ممیزی هم باید بگویم تا قبل از انقلاب تونس دولت بر سر اینکه اثر منتشر‌شده در کشور وجه سیاسی دارد یا نه، حساسیت به خرج می‌داد اما پس از انقلاب مردمی این حساسیت‌ها برداشته شده است.