ساده‌انگاری در پیش‌بینی نابرابری

کنث راگوف /اقتصاددان و استاد اقتصاد و سیاست عمومی در دانشگاه هاروارد

حرکت بی‌رحمانه تکنولوژی و جهانی ‌شدن، تاکنون به شدت به نفع مشاغل مهارت بالا پیش رفته و به ثبت رکوردهای بالایی از نابرابری درآمد و ثروت در سراسر جهان یاری رسانده است. آیا پایان این بازی، احیای جنگ طبقاتی است که طی آن دولت‌های پوپولیست به قدرت می‌رسند تا محدودیت‌های بازتوزیع درآمد را از بین ببرند و نظارت دولتی بیشتری روی زندگی اقتصادی مردم برقرار کنند؟
تردیدی نیست که نابرابری درآمدی بزرگ‌ترین تهدید منفرد برای ثبات اجتماعی در سراسر جهان است؛ چه این نابرابری در ایالات متحده آمریکا، چه در حوزه اروپا یا چین باشد. اما این مساله به سادگی نادیده گرفته می‌شود که اگر به نیروهای بازار اجازه داده شود نقش ایفا کنند، ممکن است بتوانند نقش ثبات‌بخشی خود را نشان دهند. به بیان بسیار ساده، پاداش بالاتر برای کارگرانی که مهارت بالاتری دارند، انگیزه بیشتری در دیگر کارگران ایجاد می‌کند تا راه‌هایی برای اقتصادی کردن استعدادهای خود بیابند.
دنیای بازی شطرنج -‌که من به خوبی با آن آشنا هستم- به صراحت نشان می‌دهد که نوآوری در دهه‌های پیش‌رو ممکن است اثری بسیار متفاوت روی دستمزدهای نسبی بگذارد؛ اثری که می‌تواند با تاثیری که نوآوری طی سه دهه گذشته ایجاد کرده است، کاملاً متفاوت باشد.
در اواخر سده هجدهم و اوایل قرن نوزدهم، یک ماشین شطرنج‌باز، که اختراعی درخشان به شمار می‌آمد، به پایتخت‌های مهم در جهان سفر کرد. تِرک1 (The Turk) افرادی چون ناپلئون و بنجامین فرانکلین را شکست داد و اندیشمندان زیادی را مشغول به نفوذ برای یافتن راز و رمزهای خودش کرد. دهه‌ها طول کشید تا ناظران بیرونی بتوانند به درستی حدس بزنند که ترک واقعاً چگونه کار می‌کند: پنهان شدن یک انسان شطرنج‌باز در یک سازه قابل حمل و در میان پیچ‌وخم یک وسیله مکانیکی مسحورکننده.
امروزه کلاهبرداری شیوه خود را کاملاً تغییر داده است: ماشین‌های شطرنج‌باز تظاهر می‌کنند که انسان‌های شطرنج‌باز هستند. طی یک دهه گذشته برنامه‌های بازی شطرنج کامپیوتری به‌طور قابل توجهی از بهترین انسان‌های شطرنج‌باز پیش افتاده‌اند و تقلب به یک معضل در حال رشد بدل شده است. اخیراً فدراسیون شطرنج فرانسه سه تن از بزرگ‌ترین شطرنج‌بازان خود را به دلیل تبانی برای کمک گرفتن از برنامه‌های کامپیوتری تعلیق کرده است (جالب است که یکی از اصلی‌ترین راه‌های فاش شدن تقلب، استفاده از یک برنامه کامپیوتری دیگر است که تشخیص می‌دهد حرکات مداوم شطرنج‌باز شبیه به انتخاب‌های برنامه‌های مختلف برتر کامپیوتری است).
البته نمونه‌های زیاد دیگری از فعالیت‌هایی وجود دارد که زمانی تصور می‌شده است کاملاً در تسلط درک انسان‌هاست اما کامپیوتر بر آن غالب شده است. معلمان و مدارس زیادی در حال حاضر از برنامه‌های کامپیوتری برای بررسی و یافتن سرقت‌های ادبی در مقالات استفاده می‌کنند؛ یک نوع دزدی قدیمی که اکنون با استفاده از اینترنت بسیار راحت و آسان شده است. در واقع رده‌بندی کامپیوتری مقالات یک علم پیشرو است. مطالعات نشان می‌دهد ارزیابی کامپیوترها نسبت به آنچه یک معلم متوسط انجام می‌دهد -‌البته اگر نگوییم لزوماً یک معلم برجسته- منصفانه‌تر، جامع‌تر و بر پایه اطلاعات بیشتر است.
سیستم‌های کامپیوتری متخصص همچنین در پزشکی، حقوق، مالیه و حتی سرگرمی هم راه خود را پیدا کرده‌اند. با توجه به این پیشرفت‌ها، دلایل متعددی وجود دارد که بپذیریم نوآوری تکنولوژی در نهایت به کالایی کردن بسیاری از مهارت‌ها می‌انجامد؛ مهارت‌هایی که در گذشته بسیار ارزشمند و منحصربه‌فرد تلقی می‌شده است.
زمانی من به همراه کنث فروت، همکار هارواردی‌ام، حرکت قیمت‌های نسبی چند کالا را طی یک دوره 700‌ساله مطالعه می‌کردیم. برای ما تعجب‌آور بود که فهمیدیم قیمت‌های نسبی غلات، فلزات و بسیاری از دیگر کالاهای اساسی میل به بازگشت به یک گرایش اصلی مرکزی داشته‌اند. یعنی در یک دوره زمانی که به اندازه کافی طولانی باشد ارزش کالا تغییر شدیدی را تجربه می‌کند. ما حدس زدیم که حتی اکتشافات اتفاقی، رویدادهای آب و هوایی و تکنولوژی می‌تواند ارزش نسبی یک کالای خاص را به‌طور بسیار شدیدی در یک دوره خاص تحت تاثیر قرار دهد. در نتیجه این تغییرات قیمتی، انگیزه‌هایی برای نوآوران شکل گرفت تا توجه بیشتری روی کالاهایی داشته باشند که قیمت‌هایشان به‌طور شدید افزایش می‌یابد.
البته مردم کالا نیستند اما از اصول یکسانی بهره می‌برند. همان‌طور که دستمزد یک کارگر ماهر به‌طور فزاینده‌ای نسبت به یک کارگر غیرماهر گران‌تر می‌شود، بنگاه‌ها و کسب‌وکارها انگیزه بیشتری پیدا می‌کنند تا راه‌هایی بیابند که بتوانند با تقلب [همانند ترک و ماشین‌های مکانیکی دیگر] برای کارگران گران‌قیمت جایگزین پیدا کنند. اگرچه احتمالاً رخداد این تغییر دهه‌ها طول بکشد اما ممکن است زودتر از آنچه فکر می‌کنیم اتفاق بیفتد چرا که هوش مصنوعی به موج نوآوری‌های آینده کمک شایانی خواهد کرد.
در این صورت احتمالاً کارگران ماهر تلاش می‌کنند تا با یکدیگر جمعیتی تشکیل دهند و دولت را مجبور کنند قانون و مقرراتی تصویب کند که روند منسوخ کردن مشاغل به وسیله بنگاه‌ها را بسیار سخت کند. اما اگر نظام تجارت جهانی همچنان برای رقابت، باز و آزاد باشد آن وقت توانایی کارگران ماهر در پیشی گرفتن بر فناوری‌هایی که به‌طور نامحدودی قادر به ذخیره کار هستند، احتمالاً تنها مقدار اندکی موفقیت‌آمیزتر باشد از تلاش‌هایی که کارگران غیرماهر در گذشته انجام می‌دادند تا از کارگران ماهر عقب نمانند.
نسل آینده پیشرفت‌های تکنولوژی می‌تواند برابری درآمدی بیشتری به همراه داشته باشد چرا که زمین بازی در تحصیلات را تسطیح و یکسان می‌کند. در حال حاضر منابع آموزشی به ویژه منابع آموزشی عالیه (دانشگاه) در بسیاری از کشورهای فقیرتر نسبت به کشورهای ثروتمند به شدت محدود شده است و بنابراین اینترنت و کامپیوتر، اختلاف‌ها را تشدید می‌کنند.
اما این راه تداوم نخواهد داشت. به‌طور حتم تحصیلات بالاتر در نهایت با چند موج گسترده فناوری ضربه خواهد خورد. موج‌های گسترده تکنولوژی که بعد از آموزش عالی، صنایعی چون خودروسازی و رسانه را زودتر از بقیه صنایع مسطح می‌کنند. اگر کالایی شدن آموزش در نهایت لااقل موجب شود دوره‌های سطح پایین‌تر دانشگاهی فراگیر شود، روی نابرابری درآمدی اثرگذاری عمیقی را شاهد خواهیم بود.
به نظر می‌رسد مفسران زیادی علاقه‌مندند باور کنند شکاف فزاینده میان فقیر و غنی یک محصول جانبی غیرقابل اجتناب از روند گسترش و پیشرفت تکنولوژی و جهانی ‌شدن است. در نظر آنان دولت‌ها باید به‌طور شدیدی در بازارها دخالت کنند تا تعادل اجتماعی حفظ شود.
من مخالفم. بله، ما واقعاً نیازمند نظام‌های مالیاتی تصاعدی، احترام به حقوق کارگران و سیاست‌هایی برای کمک‌های دست ‌و دلبازانه از طرف کشورهای ثروتمند هستیم. اما گذشته، لزوماً پیش‌درآمد و مقدمه‌ای برای آینده نیست: با انعطاف‌پذیری شدیدی که در مورد نیروهای حاکم بر بازار وجود دارد، اگر نگوییم خطرناک، بسیار ساده‌انگارانه است که بخواهیم نابرابری درآمدی در دهه‌های آینده را از روند کنونی اقتصاد استخراج کنیم.

پی‌نوشت:
1- یک ماشین مکانیکی شطرنج‌باز که در اواخر قرن هجدهم میلادی ساخته شد. این دستگاه از سال 1770 تا اوایل دهه 1820 که رازش برملا شد، توانست شطرنج‌بازان زیاد و چهره‌های مشهوری در بازی شطرنج را شکست دهد. خلاف ادعای سازنده این دستگاه مکانیکی شطرنج ‌بازی نمی‌کرد بلکه یک شطرنج‌باز ماهر داخل دستگاه پنهان می‌شد و آن را هدایت می‌کرد. ترک در سال 1854 در آتش سوخت و از بین رفت.