رویای پیروزی مشترک

مرتضی مبلغ / تحلیلگر سیاسی اصلاح‌طلب

تحلیل آرایش سیاسی گروه‌ها و جریان‌های مختلف چه در میان جناح اصولگرا، چه اصلاح‌طلب از دو منظر ممکن است. یک منظر، بر اساس اتفاقات جاری و حوادث سیاسی کشور است که هیچ کدام از آنها بدون پیشینه و پشتوانه حوادث سیاسی گذشته نیست، و دیگری اتفاقاتی است که به نوعی وارد روند سیاسی کشور می‌شوند؛ اتفاقاتی نظیر مذاکرات هسته‌ای، پرونده‌های قضایی و... با این حال منظر اول، از آنجا که بر اساس واقعیت‌ها و شرایطی است که در کشور ثبات بیشتری داشته، منظر درست‌تر و قابل تحلیل‌تری است. از این منظر و در تحلیل شرایطی که ممکن است جناح اصولگرا در سال آینده داشته باشد، باید دو خطای عمده این جناح را در نظر بگیریم.
یک خطای این جناح که مربوط به بیش از 20 سال گذشته است، این است که این جناح از آن زمان، وارد معادله و مدلی از بازی سیاسی شدند که عملاً یک معادله و بازی سیاسی یک‌طرفه بود. آنها در تمام این مدت، به بازی سیاسی یک‌طرفه عادت کردند و از آنجا که در جریان این بازی، آنها نظراتی نزدیک به نهادهای نظارتی و اجرایی کشور داشتند به خودشان اجازه دادند فضای نابرابری را در رقابت‌های سیاسی ایجاد کنند که در آن با استفاده از رانت‌های تبلیغاتی و سیاسی عملاً شرایط را برای ماندگاری در قدرت فراهم سازند.
این اتفاق اما یک خسارت عمده برای آنها داشت و آن مضمحل شدن قوایشان بود و عدم رشد در دنیای سیاست. آنها از این طریق همانند انسان نازپرورده‌ای شدند که برای افزایش قدرت خود در دنیای واقع، تلاشی نکرده بود و همین امر باعث شد امروز، رقابت آزاد و بدون استفاده از رانت‌های ویژه برای اصولگرایان بیشتر از آنکه یک ضرورت باشد، یک کابوس به حساب ‌آید. در توضیح این اتفاق همین بس که به حرفی که یکی از سردمداران جناح اصولگرایی چندی پیش گفته بود، توجه کنیم که مضمون آن این بود: «برای آنکه اصلاح‌طلبان روی کار نیایند، جریان اصولگرا باید با جریان پایداری و سایر جریانات تندرو ائتلاف کند.» نگاهی عمیق به این تعریف نشان از آن دارد که چنین تعبیری یکی از ناشیانه‌ترین حرف‌هایی است که امکان ارائه آن توسط یک رجل سیاسی ممکن است. اینکه یک جناح سیاسی برای آنکه یک جناح دیگر روی کار نیاید دست به دامان جریان‌های افراطی شود که مسبب بسیاری از مشکلات اساسی کشور بودند.
علاوه بر این خطای دوم جناح اصولگرا این بود که آنها سال‌ها بود که خود را به جریان پایداری و جریان دولت آقای احمدی‌نژاد گره می‌زدند و تا همین اواخر هم به صورت تمام‌قد بر این تصمیم‌شان استواری می‌کردند. این در شرایطی است که آسیب‌هایی که جریان پایداری و طیف حامیان آقای احمدی‌نژاد در طول‌ سال‌های گذشته به کشور وارد کردند آنچنان مشخص است که اساساً امکان انکار آن وجود ندارد. به عبارتی می‌توان گفت این خطاها آنقدر مشخص بود که تمام جریان‌های سیاسی اعم از اصلاح‌طلب و اصولگرا آن را قبول دارند.
در این شرایط، اصولگرایان حتی بعد از شکستی که در جریان انتخابات سال ۹۲ متحمل شدند هم نتوانستند راه خود را از راه جریان‌های تند و افراطی مجزا کنند و به صورتی رفتار کردند که به نظر می‌رسد هنوز هم سرنوشت‌شان را به سرنوشت آن جریان‌ها گره زده‌اند؛ این در شرایطی است که آسیب‌های تاریخی آن جریان‌ها تا ابد بر پیشانی‌شان حک شده است.
در این بین یک اتفاق دیگر هم در میان جناح اصولگرا به وقوع پیوسته که نباید از تحلیل آن غافل شد. اصولگرایان به‌رغم تمام شعارهایی که می‌دهند عملاً نمی‌توانند در سال آینده به وحدت برسند؛ چرا که در زمانی که شیخوخیتی بر این جناح حاکم بود و افرادی مانند مرحوم آیت‌الله مهدوی‌کنی حضور داشتند این امر محقق نشد و حالا که این سازوکار هم از بین رفته عملاً وحدت در میان اصولگرایان موضوعی است که قطعاً بی‌نتیجه باقی خواهد ماند و در این شرایط نمی‌توان انتظار داشت که آنها در سال آینده بتوانند به شرایطی برسند که محصول وحدت در میان طیف‌های مختلف اصولگرایی باشد.
در این شرایط به عقیده من شرایط برای جناح اصلاح‌طلب بسیار مطلوب‌تر از گذشته است. اصلاح‌طلبان از یک سو به دلیل تحمل شرایط پرفشار در سال‌های اخیر و از سوی دیگر به دلیل نزدیک‌تر بودن‌شان به تحولات نوین جهانی و علم روز، توانسته‌اند به سطح قابل قبولی از فرآیند اجماع و وحدت‌سازی برسند. در این راستا نباید غافل باشیم که وجود برخی شخصیت‌های موثر در میان اصلاح‌طلبان که در راس آنها هم رهبر این جریان است، باعث شده آنها به جایگاه و سطحی از رشد برسند که عملاً می‌تواند در انتخابات سال آینده برایشان کارساز باشد.
با این حال نباید از این موضوع غافل باشیم که اصلاح‌طلبان هم در سال آینده با چالش‌های اساسی مواجه هستند که باید به آنها بیندیشند و چاره‌ای برایش پیدا کنند.
یکی از این چالش‌ها به رد صلاحیت‌هایی بازمی‌گردد که در سال‌های اخیر همواره وجود داشته و تجربه و مستندات نشان می‌دهد که نهادهای نظارتی در بزنگاه‌های سیاسی، در تایید صلاحیت اصلاح‌طلبان سخت‌گیری زیادی دارند و به ایجاد یک بازی نابرابر در جریان فضای رقابتی دامن می‌زنند. این اتفاق عملاً باعث می‌شود که نیروهای اصلاح‌طلب فرصت حضور در رقابت‌های انتخاباتی و ابراز حضورشان در قدرت را از دست بدهند یا فضای بسیار پرچالش و پرتنشی را تجربه کنند.
علاوه بر این، چالش بعدی اصلاح‌طلبان در سال آینده به عملیات روانی متعددی برمی‌گردد که جریان‌های مختلف به صورت مستمر و با استفاده از ابزارهای گسترده تبلیغاتی که در دست دارند برایشان فراهم می‌کنند. اتفاقی که با هدف ایجاد شکاف بین اصلاح‌طلبان صورت می‌گیرد و در جریان آن، این بخش‌ها، تلاش می‌کنند علاوه بر ایجاد یک شاخه اصلاح‌طلبی جدید که هیچ سنخیتی با اصلاح‌طلبان واقعی ندارند از کمترین اختلاف نظر بین اصلاح‌طلبان که به صورت طبیعی در همه جریان‌های سیاسی وجود دارد، استفاده کنند و از آن یک پروژه بزرگ به نام اختلاف بین اصلاح‌طلبان را کلید بزنند.
اتفاقی که ممکن است به تضعیف جریان اصلی و اصیل اصلاح‌طلب در جامعه بینجامد. از سوی دیگر نباید مشکلات و چالش‌های مالی را هم از نظر دور داشت. اصلاح‌طلبان در شرایطی با این چالش بزرگ مواجه هستند که جناح اصولگرا به هیچ وجه با آن درگیر نیست. اصلاح‌طلبان در شرایطی با مشکلات متعدد مالی روبه‌رو هستند که جریان مقابل، نه‌تنها هیچ ضعفی در این حوزه ندارد بلکه ابزارهای دیگری مانند رسانه و امکان تبلیغات گسترده را نیز به همراه دارد؛ امکاناتی که عملاً اصلاح‌طلبان از آن محروم هستند.
با این حال نباید فراموش کنیم که انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته بزرگ‌ترین سرمایه اصلاح‌طلبان است؛ چرا که این انتخابات نشان داده همچنان این جریان می‌تواند پشتوانه اجتماعی مردم را داشته باشد.
مردمی که در طول هشت سال پیش از دولت یازدهم، به خوبی درک کردند که سیاست‌های غلط جاری در کشور، چه ضربه‌هایی به کشور وارد کرد و حتی سیاست‌های کمیته امدادی دولت گذشته هم نتوانست روی آن را بپوشاند.
مردم در انتخابات اخیر نشان دادند خواستار تغییر جدی در سیاست‌های کشور هستند و همین امر می‌تواند شرایطی را برای اصلاح‌طلبان در سال پیش‌رو ایجاد کند که در نتیجه آن، به بازگشت قدرتمند در مجلس امیدوار باشند.
در این شرایط به‌رغم تمام چالش‌های موجود به نظر می‌رسد اصلاح‌طلبان می‌توانند در شهرهای بزرگ به یک لیست واحد برسند و در نتیجه آن برای حضور در انتخابات مجلس خود را آماده کنند.