آغاز دومینوی سقوط؟

وقتی در روز چهارشنبه 25 دسامبر کمیته بازار آزاد فدرال‌رزرو آمریکا پس از ماه‌ها به تعویق انداختن بالاخره نرخ بهره پایه در آمریکا را پس از یک دهه سیاست‌های انبساطی به میزان 25 /0 درصد افزایش داد، پیش‌بینی می‌شد این بزرگ‌ترین تصمیم اقتصادی در بزرگ‌ترین اقتصاد جهان سبب آغاز امواج تازه‌ای در شرایط اقتصادی دنیا شود.

این افزایش هر چند از نظر اندازه قابل توجه نبود اما نشانگر تغییر جهت رسمی سیاست‌های پولی آمریکا پس از خروج باقدرت اقتصاد این کشور از رکود سال‌های اخیر و ثبات قابل توجه در اقتصاد آمریکا بود. افزایش نرخ بهره در آمریکا در پی بهبود مستمر آمارهای تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی آمریکا، کاهش تاریخی نرخ بیکاری و وضع خوب بخش ساختمان برای فعالان اقتصادی تا حد زیادی قابل پیش‌بینی بود، اما نکته مهمی که در پی این افزایش وجود دارد این است که به نظر می‌رسد در سال جاری میلادی نیز دو تا سه بار دیگر بازارهای مالی جهان شاهد افزایش نرخ بهره در آمریکا خواهند بود.

تصمیم افزایش نرخ بهره آمریکا در حالی اتخاذ شد که ارزش دلار آمریکا در بازارهای جهانی در سال 2015 در یکی از بالاترین نرخ‌های خود به نسبت دیگر ارزهای مهم جهان قرار داشت. علاوه بر این، درحالی که سیاست‌های انبساطی در آمریکا باعث خروج از رکود شد؛ چنین تصمیمی در دیگر اقتصادهای مهم جهان رکود و کاهش سرعت رشد اقتصادی را در پی داشت. همین اتفاق دو‌سویه سبب شده است نسبت دلار آمریکا با ارزهای دیگر همانند ین ژاپن، پوند انگلیس و یورو به بیشترین میزان خود برسد. با وجود این گمانه‌زنی‌ها بر آن است که این رکود فراگیر در چین بیشتر از دیگر اقتصادهای جهان نمایان شده است. رشد اقتصادی اژدهای زرد اقتصاد جهان در کمتر از پنج سال از بیش از 12 درصد برای اولین بار در انتهای سال 2015 به زیر هفت درصد کاهش پیدا کرده و نشانه‌های زیادی وجود دارد که اقتصاد چین در حال تغییر ماهیت از یک اقتصاد در حال توسعه به یک اقتصاد بالغ است. کاهش نرخ رشد اقتصادی چین را می‌توان در مقابل آمارهای مثبت در اقتصاد آمریکا و افزایش بی‌سابقه ارزش دلار آمریکا قرار داد تا بیش از پیش به عدم توازن کنونی در شرایط اقتصاد جهانی پی برد.

بر همین اساس، این عدم توازن در جهان و وجود رکود فراگیر، به استثنای آمریکا، هندوستان و تاحدودی منطقه یورو، سبب کاهش قابل توجه تقاضای انرژی و مواد اولیه شده و قیمت این کالاها از جمله نفت را به کمترین میزان خود در طی 10 سال اخیر رسانده است. در این شرایط می‌توان تحولات اقتصاد جهانی را در سال 2016 در بخش‌های زیر پیش‌بینی کرد:

1-به‌رغم اینکه افزایش ارزش دلار آمریکا بیش از میزان کنونی در سطح جهان سبب مشکلاتی برای بخش صادرات اقتصاد آمریکا و همچنین شرکت‌های چند‌ملیتی آمریکایی در اقصی نقاط جهان می‌شود، اما دلار آمریکا را در سال 2016 همچنان باید یکی از قوی‌ترین ارزهای جهان دانست. اگر بپذیریم که برای دو تا سه مرتبه دیگر نرخ بهره در آمریکا در سال 2016 افزایش پیدا خواهد کرد، در نتیجه باید دلار آمریکا را همچنان پول پرقدرتی در سطح جهان دانست اما به احتمال فراوان به دلایل گفته‌شده سرعت رشد سال 2015 را نخواهد داشت و به نوعی در یک کانال بالا نوسان خواهد کرد.

2-با آنکه بخشی از نوسانات شدید در بازار چین در ابتدای سال 2016 میلادی را باید به دلیل نوسانات هیجانی بازارها در ابتدای سال دانست اما به نظر می‌رسد این نوسانات می‌تواند بیانگر این نکته مهم باشد که رکود و بحران تازه در اقتصاد جهان این بار می‌تواند از این سمت جهان و از اقتصاد چین آغاز شود. اقتصاد چین دچار کاهش نرخ رشد کم‌سابقه‌ای شده است و به نظر می‌رسد ادامه سیاست‌های انبساطی بانک خلق چین و ادامه پایین نگه داشتن ارزش یوآن هم نتوانسته به‌طور جدی این روند را تغییر بدهد و تنها در کوتاه‌مدت جلوی نوسانات شدیدتر را گرفته است.

3-با توجه به اهمیت چین در تقاضای جهانی مواد اولیه، بدیهی است که ادامه کاهش نرخ رشد اقتصادی در چین در کنار رشد اقتصادی لغزنده ژاپن و اروپا می‌تواند سبب ادامه کاهش قابل توجه قیمت مواد اولیه در جهان شود. کاهش شدید قیمت نفت طی هفته اخیر و احتمال ادامه کاهش قیمت نفت و سقوط در کانال 20 دلار از نشانه‌های مهم کاهش جدی تقاضا در کشورهای مصرف‌کننده انرژی است. اگر کاهش جدی تقاضای نفت در سطح جهان را در کنار میزان فزاینده مازاد عرضه روزانه نفت در سطح جهان و بالا بودن ارزش دلار آمریکا و به تبع آن اثر کاهنده‌ای که بالا بودن ارزش دلار آمریکا بر قیمت مواد اولیه دارند قرار دهیم، مشخص می‌شود قیمت مواد اولیه در جهان نیز در یک کف تاریخی قرار خواهد گرفت و شاید تنها عامل بازدارنده کاهش بیش از این قیمت مواد اولیه، نزدیک شدن به قیمت بهای تمام‌شده در بسیاری از مواد اولیه باشد.

4-در چنین شرایطی بدیهی است که رکود اقتصادی در کشورهای صادر‌کننده مواد اولیه نیز فراگیر خواهد بود. کاهش شدید رشد اقتصادی روسیه و برزیل و کشورهای منطقه خاورمیانه از نشانه‌های همین رکود است. در سال 2015 ارزش افزوده قابل توجهی در اقتصاد جهان به صورت کاملاً خاموش از کشورهای تولید‌کننده مواد اولیه به کشورهای مصرف‌کننده مواد اولیه منتقل شد و محتمل است این روند در سال 2016 نیز ادامه داشته باشد.

5-کاهش شدید ارزش ارزهای کشورهای کالاپایه همانند دلار استرالیا، روبل روسیه و به ویژه کانادا در مقابل دلار آمریکا به دلیل پایین بودن قیمت مواد اولیه بخش دیگری از شرایط عمومی اقتصاد جهانی در سال 2016 خواهد بود. تنها دلار کانادا به دلیل کاهش شدید قیمت نفت و با توجه به اینکه این کشور صادر‌کننده عمده نفت در منطقه آمریکای شمالی است، در سال 2015 و در روزهای ابتدایی سال 2016 نزدیک به 40 درصد ارزش خود را در مقابل دلار آمریکا از دست داده است.

6-کاهش ارزش بورس چین و همچنین کاهش قابل توجه بورس نیویورک در روزهای ابتدای سال 2016 بیانگر این نکته است که رشدهای اقتصادی و به ویژه افزایش‌های تاریخی بورس‌های مهم در جهان طی سال‌های گذشته چه میزان شکننده بوده است. پیش‌بینی می‌شود بورس‌های جهان می‌توانند در سال 2016 دچار کاهش‌های قابل توجهی شوند تا بتوانند این عدم توازن کنونی در اقتصاد جهان را متوازن کنند. در سال 2015 برخلاف ماهیت تاریخی اقتصاد آمریکا در حالی که دلار آمریکا به بالاترین میزان خود در سطح جهان رسیده بود، بورس آمریکا نیز رکورد تاریخی دو هزار واحد را ثبت کرد. این در حالی است که با توجه به ماهیت ریزرو بودن دلار آمریکا در سطح جهان، رشد همزمان ارزش دلار آمریکا و بورس آمریکا یک هارمونی نامتعارف در نظام اقتصاد جهانی بوده و به همین دلیل احتمال اصلاح ارزش بورس آمریکا در سال 2016 برای بازگشت به هارمونی طبیعی اقتصاد آمریکا محتمل به نظر می‌رسد.

7-در شرایط شکننده اقتصاد جهانی احتمال افزایش ارزش کالاها یا ارزهایی که ویژگی ریزرو داشته و در شرایط بحران تقاضای عمومی برای آنها بالا می‌رود وجود دارد. با همین دلیل می‌توان استدلال کرد که هرچه نوسانات در سطح اقتصاد جهانی و به ویژه بورس‌های مهم جهان افزایش یابد ارزش طلا و ارزهای ریزرو در بازارهای جهانی به عنوان یکی از مهم‌ترین دارایی‌های ریزرو افزایش خواهد یافت.

به‌طور کلی می‌توان گفت در حالی که در سال 2015 در پشت ظاهر آرام بازارهای مالی و اقتصادی جهان و رشدهای کم‌سابقه بورس‌های جهان، تحولات مهمی در زمینه فراگیر شدن رکود و کاهش تقاضا در سطح جهان پدید آمده و قیمت مواد اولیه و انرژی سقوطی کم‌نظیر را تجربه کرده بود، می‌توان انتظار داشت که در سال 2016 این تغییرات مهم اثر خود را در بازارهای مالی و بورس‌های جهان بیش از پیش نشان دهد و سال 2016 را شاید بتوان سال نوسانات شدید در بازارهای بورس جهان و افزایش احتمال بحران تازه‌ای در اقتصاد جهان و این بار با آغاز از سمت اقتصاد اژدهای زرد دانست و این دومینو می‌تواند به سرعت شرایط به ظاهر باثبات اقتصاد آمریکا و دوران طلایی بورس آمریکا را هم با بحرانی تازه مواجه کند.