تاریخ انتشار:
برنامه محمود حجتی برای وزارت جهاد کشاورزی
خودکفایی برای امنیت غذایی
اهل شماره دادن به کسی نیست. مهر‌ماه امسال ۵۸سالگی‌اش تمام می‌شود. این مهندس عمران که در نجف‌آباد متولد شده، تحصیلاتش را در دانشگاه صنعتی اصفهان به پایان رسانده. او یک اصفهانی تمام‌قد است که حتی مرجع تقلیدش را از بین علمای اصفهانی برگزیده.
اهل شماره دادن به کسی نیست. مهر‌ماه امسال 58سالگی‌اش تمام می‌شود. این مهندس عمران که در نجف‌آباد متولد شده، تحصیلاتش را در دانشگاه صنعتی اصفهان به پایان رسانده. او یک اصفهانی تمام‌قد است که حتی مرجع تقلیدش را از بین علمای اصفهانی برگزیده. محمود حجتی برای اهالی کشاورزی بیگانه نیست. حسن کابینه روحانی همین است که نام‌ها نا‌آشنا نیستند. آزمون‌داده‌ها و کار بلدها را به خدمت گرفته. از روزی که نام حجتی در لیست کابینه پیشنهادی قرار گرفته پیامک‌های زیادی رد و بدل شده که محتوای آن نشان‌دهنده اقبال جامعه کشاورزی به اوست. بعید است برای گذشتن از سد رای اعتماد مشکلی داشته باشد چون عمده نمایندگان از وضعیت کشاورزی در حوزه انتخابیه‌شان باخبرند و می‌دانند چه سیاستی باید برای توسعه و بهبود وضعیت‌شان اتخاذ شود. اما آنها که نمی‌خواهند چشم‌‌بسته به او رای بدهند چشم به برنامه او دوخته‌اند تا بدانند به راستی کشاورزی کشور چه در سر دارد. در برنامه‌ای که حجتی برای اداره بخش کشاورزی کشور منتشر کرده به وضعیت موجود و چالش‌های فراروی بخش کشاورزی اشاره شده و تامین و ارتقای امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در تولید محصولات اساسی و حذف واردات
مورد توجه قرار گرفته است. در این برنامه که توسط پایگاه اطلا‌ع‌رسانی دولت منتشر شده حفاظت و صیانت پایدار از منابع پایه با تاکید بر مهار بحران آب در دشت‌ها، اصلاح الگوی کشت و ارتقای بهره‌وری عوامل تولید، توسعه صادرات با هدف برقراری تراز مثبت بازرگانی در بخش، ارتقای کارآمدی نظام سیاستگذاری و ارتقای نقش و سطح مشارکت کشاورزان و توسعه ظرفیت و ارتقای کارایی نظام توسعه فناوری و سازگار با ساختار منابع و مناطق نیز از دیگر اهداف و برنامه‌های آتی در بخش کشاورزی معرفی شده است.
مبارزه با واردات و میل به خودکفایی
وزیر پیشنهادی کشاورزی برای رسیدن به اهداف خود راهبردهایی را معرفی کرده است که می‌توان از آن به عنوان شالوده سند استراتژی توسعه کشاورزی کشور نام برد. افزایش ضریب خودکفایی در محصولات اساسی، جلوگیری از توسعه بی‌رویه کشت، کاهش آسیب‌پذیری ناشی از واردات کالاهای اساسی، ارتقا و افزایش بهره‌وری عوامل و منابع تولید و تامین به اندازه کافی و به موقع نهادهها بخش‌های اول این راهبردها را تشکیل داده است. با نگاهی به برنامه ارائه‌شده از سوی حجتی متوجه خواهیم شد بهبود شاخص تغذیه و افزایش مصرف سرانه پروتئین حیوانی، ارتقای کیفیت محصولات تولیدی، استفاده از ظرفیت فارغ‌التحصیلان کشاورزی و منابع طبیعی در فرآیند توسعه بخش و فرآورده‌های غذایی و توسعه کشت‌های متراکم گلخانه‌ای نیز مورد توجه قرار گرفته است. برای افرادی که به دنبال استفاده از میوه‌های غیررسمی و غیر‌شیمیایی هستند نیز برنامه تولید و گسترش تولید محصولات سالم و ارگانیک در نظر گرفته شده است.
با بی‌آبی چه خواهد کرد؟
یکی از مهم‌ترین نکات برنامه او در نظر گرفتن بحران کم‌آبی در کشور است. بر این اساس ارتقای مدیریت آب براساس مدیریت تقاضا و تعادل‌بخشی سفره‌های آب زیرزمینی و آبخوان‌ها و مقابله با تنش‌های آبی و توسعه مکانیزاسیون و بهبود سیستم‌های برداشت نیز در نظر گرفته شده است. از آنجا که امروز بدون هدایت و نظارت تشکل‌های بخش خصوصی نمی‌توان برای بخش تولید شرایطی را تعیین کرد، توسعه تشکل‌های بخش خصوصی، تقویت و کارآمدسازی آنها به منظور مشارکت هرچه بیشتر در مدیریت بخش کشاورزی، حمایت از تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور توسعه پژوهشهای کاربردی به ویژه در حوزه‌های بیو و نانوتکنولوژی و تولید بذور هیبرید و حرکت به سوی خصوصی‌سازی نظام پژوهشی بخش کشاورزی، ساماندهی و توسعه نظام‌های بهره‌برداری به ویژه توسعه تعاونی‌های تولید و ایجاد زیرساختها و زیربناهای مورد نیاز و حمایت از آنها در این برنامه مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه وزیر پیشنهادی کشاورزی، گسترش شرکت‌های خدمات مشاوره مدیریت، تحقیق و ترویج با به‌کارگیری فارغ‌التحصیلان بخش، حمایت و پشتیبانی از زیرساختها به ویژه گسترش زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی و بازار نهاده و محصول، تخصیص یارانه هدفمند به بخش کشاورزی، متنوع‌سازی ابزار حمایت و ایجاد یک سبد حمایتی منسجم در جهت افزایش تولید، بهره‌وری، ایجاد مزیت نسبی و رقابتی و تحقق امنیت غذایی، توسعه نظام بیمه کشاورزی از نظر کمی و کیفی و مدیریتی، حمایت موثر از ساماندهی فرآیند تولید و اصلاح نظام بازار محصولات کشاورزی، افزایش سرمایه‌گذاری و ایجاد زمینه‌ها و انگیزه جلب و جذب سرمایه داخلی و خارجی، ارتقای امنیت سرمایه و سرمایه‌گذاری با پوشش بیمه‌ای مناسب و کاهش خطرپذیری و اصلاح نظام قیمت‌گذاری با هدف بهبود رابطه مبادله بخش کشاورزی و سودآوری در فعالیت‌های کشاورزی را به عنوان دیگر راهبردهای خود معرفی کرده است.
کشاورزی و حفظ محیط زیست
برنامه‌هایی در جهت حفظ منابع طبیعی و محیط زیست نیز در لیست راهبردهای حجتی دیده می‌شود. تقویت عزم ملی برای حفظ، احیا و توسعه پایدار منابع طبیعی و مبارزه با پدیده بیابان‌زدایی و کنترل کانون‌های بیابان‌زا، حفاظت، احیا، توسعه و بهره‌برداری اصولی از جنگل‌ها و مراتع کشور و کاهش فشار بر بهره‌برداری و حفظ تعادل بر مبنای درصدی از تولید بیوماس، توسعه جنگل‌کاری و زراعت چوب در عرصه‌های مستعد و تامین بخشی از نیاز چوب از طریق تسهیل در فرآیند واردات و مهار عوامل تخریب و بهبود شرایط زیست‌محیطی در مناطق روستایی و عشایری رئوس مهم این راهبردها را تشکیل می‌دهند. توجه به روستاییان و عشایر که عمده محصولات کشاورزی و دامی کشور را به تولید می‌رسانند از دیگر راهبردهای وزیر پیشنهادی کشاورزی است. ایجاد ترکیب جمعیتی مناسب و تنوع نژادی و گونه‌های دام، طیور و آبزیان در کشور و توسعه خدمات اصلاح نژادی از طریق افزایش مشارکت بخش خصوصی، توسعه پایدار روستایی و عشایری و ارتقای سطح درآمد روستاییان، کشاورزان و عشایر و رفع فقر، توسعه نظام بیمه و تامین اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایری، بهبود شاخص‌های توسعه جوامع عشایری، ایجاد کانون‌های مناسب اسکان عشایر داوطلب و ارائه خدمات به عشایر کوچنده از این راهبردهاست.
جایگاه بخش کشاورزی در اقتصاد ایران
بررسی روند رشد تولید ناخالص داخلی در بخش کشاورزی طی چهار برنامه پنج‌ساله به قیمت سال 1376 نشان میدهد میانگین رشد در طول چهار برنامه 9/5 درصد بوده است. متوسط سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی نیز در این دوره حدود 9/15 درصد بوده که هم‌اکنون به حدود 12 درصد رسیده است. میانگین رشد و میانگین سهم سرمایه خالص بخش کشاورزی در طول چهار برنامه به ترتیب 6/6 و 17/4 درصد است که سهم بخش کشاورزی از مانده تسهیلات بانکی پرداختی به بخش غیردولتی از 6/18 درصد در سال 1367 به حدود هشت درصد در سال 1389 رسیده است. مطابق قوانین برنامه‌های سوم و چهارم توسعه کشور سهم بخش کشاورزی از مانده تسهیلات بانکی می‌بایستی حداقل معادل 25 درصد باشد. ارزش واردات در سال 1368 حدود 3349 میلیون دلار و ارزش صادرات بالغ بر 452 میلیون دلار بوده است که در سال 1391 ارزش واردات به حدود 14092 میلیون دلار و صادرات به ارزش 6108 میلیون دلار رسیده است. تراز تجاری در این سال معادل 7982 میلیون دلار منفی بوده است.
وضع موجود بخش کشاورزی و اهمیت راهبردی آن
تنوع آب و هوایی کشور و گستردگی عرصه کشور یک امتیاز مهم است که شرایط مناسبی را برای تولید انواع محصول در فصول مختلف فراهم آورده است. از عرصه 164 میلیون‌هکتاری کشور 37 میلیون هکتار از اراضی استعداد بالقوه کشت دارد ولی با محدودیت منابع آب روبه‌روست. 5/18 میلیون هکتار از اراضی در چرخه تولید محصولات کشاورزی قرار دارد که بالغ بر 25 درصد از اراضی کشور، با شوری خاک مواجه است، بنابراین از هشت میلیون هکتار اراضی آبی حدود 2/3 میلیون هکتار اراضی آبخور سدهاست که در 7/1 میلیون هکتار آنها شبکههای اصلی آبیاری احداث شده و در کمتر از یک میلیون هکتار شبکههای فرعی آبیاری و زهکشی و در حدود نیم‌میلیون هکتار عملیات تجهیز و نوسازی (مدرن) اجرا شده و بنابراین یک شکاف قابل توجه بین تامین و انتقال و توزیع آب همچنان وجود دارد. از مجموع عرصه‌های کشور، جنگل‌ها 2/14 میلیون هکتار، بیشه‌زارها و درختچه‌ها حدود 5/2 میلیون هکتار، اراضی بیابانی بالغ بر 5/32 میلیون هکتار و مراتع حدود 86 میلیون هکتار برآورد شده است. همچنین حدود 36 درصد از مراتع کشور تحت مدیریت عشایر است. فرآیند بیابان‌زایی و همچنین روند تخریب مراتع به لحاظ برداشت خارج از ظرفیت و تخریب جنگل‌های کشور وضعیت نامناسبی را برای منابع پایه کشور به وجود آورده است. همچنین منابع ژنتیکی کشور غنی و دارای 12 هزار گونه گیاهی، 110 گونه حیوانی و 485 گونه آبزیان است، هم‌اکنون در کشور حدود 120 میلیون واحد دامی شامل 76 میلیون راس دام سبک، 9 میلیون راس انواع گاو، 157 هزار نفر شتر و نیز حدود دو میلیون انواع تکسمیان وجود دارند که در کنار واحدهای صنعتی و بعضاً طیور بومی منبع اصلی تامین پروتئین حیوانی کشور را تشکیل می‌دهند.
وضعیت منابع آبی کشور
متوسط بارندگی سالانه کشور حدود 250 میلیمتر و به طور تقریبی یک‌سوم متوسط بارندگی جهانی و پتانسیل تبخیر و تعرق آن نیز سه برابر پتانسیل جهانی است که کشور را در گروه کشورهای خشک و نیمه‌خشک قرار داده است. در مجموع متوسط نزولات جوی کشور 413 میلیارد مترمکعب در سال است که از این مقدار 135 میلیارد مترمکعب قابل استحصال است. کشاورزی با سهم بیش از 90 درصد بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب کشور است. تعادل‌بخشی به سفره‌های آب‌های زیرزمینی و افزایش بهره‌وری آب در جهت تولید ماده خشک به ازای مصرف یک مترمکعب آب از راهبردهای اساسی پیش‌رو است. از لحاظ کمی در حال حاضر از حدود 93 میلیارد مترمکعب منابع آب استحصالی حدود 86 میلیارد مترمکعب به حساب مصارف کشاورزی منظور می‌شود.
مبارزه با واردات و میل به خودکفایی
وزیر پیشنهادی کشاورزی برای رسیدن به اهداف خود راهبردهایی را معرفی کرده است که می‌توان از آن به عنوان شالوده سند استراتژی توسعه کشاورزی کشور نام برد. افزایش ضریب خودکفایی در محصولات اساسی، جلوگیری از توسعه بی‌رویه کشت، کاهش آسیب‌پذیری ناشی از واردات کالاهای اساسی، ارتقا و افزایش بهره‌وری عوامل و منابع تولید و تامین به اندازه کافی و به موقع نهادهها بخش‌های اول این راهبردها را تشکیل داده است. با نگاهی به برنامه ارائه‌شده از سوی حجتی متوجه خواهیم شد بهبود شاخص تغذیه و افزایش مصرف سرانه پروتئین حیوانی، ارتقای کیفیت محصولات تولیدی، استفاده از ظرفیت فارغ‌التحصیلان کشاورزی و منابع طبیعی در فرآیند توسعه بخش و فرآورده‌های غذایی و توسعه کشت‌های متراکم گلخانه‌ای نیز مورد توجه قرار گرفته است. برای افرادی که به دنبال استفاده از میوه‌های غیررسمی و غیر‌شیمیایی هستند نیز برنامه تولید و گسترش تولید محصولات سالم و ارگانیک در نظر گرفته شده است.
با بی‌آبی چه خواهد کرد؟
یکی از مهم‌ترین نکات برنامه او در نظر گرفتن بحران کم‌آبی در کشور است. بر این اساس ارتقای مدیریت آب براساس مدیریت تقاضا و تعادل‌بخشی سفره‌های آب زیرزمینی و آبخوان‌ها و مقابله با تنش‌های آبی و توسعه مکانیزاسیون و بهبود سیستم‌های برداشت نیز در نظر گرفته شده است. از آنجا که امروز بدون هدایت و نظارت تشکل‌های بخش خصوصی نمی‌توان برای بخش تولید شرایطی را تعیین کرد، توسعه تشکل‌های بخش خصوصی، تقویت و کارآمدسازی آنها به منظور مشارکت هرچه بیشتر در مدیریت بخش کشاورزی، حمایت از تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور توسعه پژوهشهای کاربردی به ویژه در حوزه‌های بیو و نانوتکنولوژی و تولید بذور هیبرید و حرکت به سوی خصوصی‌سازی نظام پژوهشی بخش کشاورزی، ساماندهی و توسعه نظام‌های بهره‌برداری به ویژه توسعه تعاونی‌های تولید و ایجاد زیرساختها و زیربناهای مورد نیاز و حمایت از آنها در این برنامه مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه وزیر پیشنهادی کشاورزی، گسترش شرکت‌های خدمات مشاوره مدیریت، تحقیق و ترویج با به‌کارگیری فارغ‌التحصیلان بخش، حمایت و پشتیبانی از زیرساختها به ویژه گسترش زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی و بازار نهاده و محصول، تخصیص یارانه هدفمند به بخش کشاورزی، متنوع‌سازی ابزار حمایت و ایجاد یک سبد حمایتی منسجم در جهت افزایش تولید، بهره‌وری، ایجاد مزیت نسبی و رقابتی و تحقق امنیت غذایی، توسعه نظام بیمه کشاورزی از نظر کمی و کیفی و مدیریتی، حمایت موثر از ساماندهی فرآیند تولید و اصلاح نظام بازار محصولات کشاورزی، افزایش سرمایه‌گذاری و ایجاد زمینه‌ها و انگیزه جلب و جذب سرمایه داخلی و خارجی، ارتقای امنیت سرمایه و سرمایه‌گذاری با پوشش بیمه‌ای مناسب و کاهش خطرپذیری و اصلاح نظام قیمت‌گذاری با هدف بهبود رابطه مبادله بخش کشاورزی و سودآوری در فعالیت‌های کشاورزی را به عنوان دیگر راهبردهای خود معرفی کرده است.
کشاورزی و حفظ محیط زیست
برنامه‌هایی در جهت حفظ منابع طبیعی و محیط زیست نیز در لیست راهبردهای حجتی دیده می‌شود. تقویت عزم ملی برای حفظ، احیا و توسعه پایدار منابع طبیعی و مبارزه با پدیده بیابان‌زدایی و کنترل کانون‌های بیابان‌زا، حفاظت، احیا، توسعه و بهره‌برداری اصولی از جنگل‌ها و مراتع کشور و کاهش فشار بر بهره‌برداری و حفظ تعادل بر مبنای درصدی از تولید بیوماس، توسعه جنگل‌کاری و زراعت چوب در عرصه‌های مستعد و تامین بخشی از نیاز چوب از طریق تسهیل در فرآیند واردات و مهار عوامل تخریب و بهبود شرایط زیست‌محیطی در مناطق روستایی و عشایری رئوس مهم این راهبردها را تشکیل می‌دهند. توجه به روستاییان و عشایر که عمده محصولات کشاورزی و دامی کشور را به تولید می‌رسانند از دیگر راهبردهای وزیر پیشنهادی کشاورزی است. ایجاد ترکیب جمعیتی مناسب و تنوع نژادی و گونه‌های دام، طیور و آبزیان در کشور و توسعه خدمات اصلاح نژادی از طریق افزایش مشارکت بخش خصوصی، توسعه پایدار روستایی و عشایری و ارتقای سطح درآمد روستاییان، کشاورزان و عشایر و رفع فقر، توسعه نظام بیمه و تامین اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایری، بهبود شاخص‌های توسعه جوامع عشایری، ایجاد کانون‌های مناسب اسکان عشایر داوطلب و ارائه خدمات به عشایر کوچنده از این راهبردهاست.
جایگاه بخش کشاورزی در اقتصاد ایران
بررسی روند رشد تولید ناخالص داخلی در بخش کشاورزی طی چهار برنامه پنج‌ساله به قیمت سال 1376 نشان میدهد میانگین رشد در طول چهار برنامه 9/5 درصد بوده است. متوسط سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی نیز در این دوره حدود 9/15 درصد بوده که هم‌اکنون به حدود 12 درصد رسیده است. میانگین رشد و میانگین سهم سرمایه خالص بخش کشاورزی در طول چهار برنامه به ترتیب 6/6 و 17/4 درصد است که سهم بخش کشاورزی از مانده تسهیلات بانکی پرداختی به بخش غیردولتی از 6/18 درصد در سال 1367 به حدود هشت درصد در سال 1389 رسیده است. مطابق قوانین برنامه‌های سوم و چهارم توسعه کشور سهم بخش کشاورزی از مانده تسهیلات بانکی می‌بایستی حداقل معادل 25 درصد باشد. ارزش واردات در سال 1368 حدود 3349 میلیون دلار و ارزش صادرات بالغ بر 452 میلیون دلار بوده است که در سال 1391 ارزش واردات به حدود 14092 میلیون دلار و صادرات به ارزش 6108 میلیون دلار رسیده است. تراز تجاری در این سال معادل 7982 میلیون دلار منفی بوده است.
وضع موجود بخش کشاورزی و اهمیت راهبردی آن
تنوع آب و هوایی کشور و گستردگی عرصه کشور یک امتیاز مهم است که شرایط مناسبی را برای تولید انواع محصول در فصول مختلف فراهم آورده است. از عرصه 164 میلیون‌هکتاری کشور 37 میلیون هکتار از اراضی استعداد بالقوه کشت دارد ولی با محدودیت منابع آب روبه‌روست. 5/18 میلیون هکتار از اراضی در چرخه تولید محصولات کشاورزی قرار دارد که بالغ بر 25 درصد از اراضی کشور، با شوری خاک مواجه است، بنابراین از هشت میلیون هکتار اراضی آبی حدود 2/3 میلیون هکتار اراضی آبخور سدهاست که در 7/1 میلیون هکتار آنها شبکههای اصلی آبیاری احداث شده و در کمتر از یک میلیون هکتار شبکههای فرعی آبیاری و زهکشی و در حدود نیم‌میلیون هکتار عملیات تجهیز و نوسازی (مدرن) اجرا شده و بنابراین یک شکاف قابل توجه بین تامین و انتقال و توزیع آب همچنان وجود دارد. از مجموع عرصه‌های کشور، جنگل‌ها 2/14 میلیون هکتار، بیشه‌زارها و درختچه‌ها حدود 5/2 میلیون هکتار، اراضی بیابانی بالغ بر 5/32 میلیون هکتار و مراتع حدود 86 میلیون هکتار برآورد شده است. همچنین حدود 36 درصد از مراتع کشور تحت مدیریت عشایر است. فرآیند بیابان‌زایی و همچنین روند تخریب مراتع به لحاظ برداشت خارج از ظرفیت و تخریب جنگل‌های کشور وضعیت نامناسبی را برای منابع پایه کشور به وجود آورده است. همچنین منابع ژنتیکی کشور غنی و دارای 12 هزار گونه گیاهی، 110 گونه حیوانی و 485 گونه آبزیان است، هم‌اکنون در کشور حدود 120 میلیون واحد دامی شامل 76 میلیون راس دام سبک، 9 میلیون راس انواع گاو، 157 هزار نفر شتر و نیز حدود دو میلیون انواع تکسمیان وجود دارند که در کنار واحدهای صنعتی و بعضاً طیور بومی منبع اصلی تامین پروتئین حیوانی کشور را تشکیل می‌دهند.
وضعیت منابع آبی کشور
متوسط بارندگی سالانه کشور حدود 250 میلیمتر و به طور تقریبی یک‌سوم متوسط بارندگی جهانی و پتانسیل تبخیر و تعرق آن نیز سه برابر پتانسیل جهانی است که کشور را در گروه کشورهای خشک و نیمه‌خشک قرار داده است. در مجموع متوسط نزولات جوی کشور 413 میلیارد مترمکعب در سال است که از این مقدار 135 میلیارد مترمکعب قابل استحصال است. کشاورزی با سهم بیش از 90 درصد بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب کشور است. تعادل‌بخشی به سفره‌های آب‌های زیرزمینی و افزایش بهره‌وری آب در جهت تولید ماده خشک به ازای مصرف یک مترمکعب آب از راهبردهای اساسی پیش‌رو است. از لحاظ کمی در حال حاضر از حدود 93 میلیارد مترمکعب منابع آب استحصالی حدود 86 میلیارد مترمکعب به حساب مصارف کشاورزی منظور می‌شود.
دیدگاه تان را بنویسید