بررسی و عدم تعادل

کاری که سازمان ضدجاسوسی بنگلادش انجام داد برای حوزه فعالیت این نهاد بسیار عجیب بود. صبحگاه روز 5 ژانویه 2017 واحد اطلاعات ارتش به رئیس هیات مدیره، یکی از معاونانش و مدیرعامل بانک اسلامی بنگلادش تلفن زد، آنها را از منزلشان برداشت و به دفتر مرکزی سازمان در اردوگاه نظامی داکار برد. افسران مودب ارتشی نامه‌های استعفا را جلو این افراد گذاشتند و از آنها خواستند تا نامه‌ها را امضا کنند. این افراد مطابق درخواست عمل کردند.

چند ساعت بعد در یک هتل که به ارتش تعلق داشت هیات مدیره بانک تحت نظارت افسران اطلاعات جلسه‌ای را برگزار کردند تا جانشینان افراد مستعفی را برگزینند. از آنجا که بانک اسلامی با بزرگ‌ترین حزب اسلامی بنگلادش یعنی جماعت اسلامی در ارتباط بود همواره در کانون توجه دولت قرار داشت. بانک اسلامی بزرگ‌ترین بانک بنگلادش است و طبق اصول اسلامی فعالیت می‌کند. حزب جماعت اسلامی سهام اندکی از بانک را دارد اما سهامداران خاموش آن از عربستان سعودی و کویت به این حزب اجازه داده‌اند تا مدیران ارشد بانک اسلامی را منصوب کند.

حزب جماعت اسلامی ‌ طرفدار شکل سختگیرانه و به سبک عربی اسلام است. نسخه‌ای که در بنگلادش نسبتاً لیبرال طرفداران زیادی ندارد. بیشترین میزان آرای این حزب در سال 1971 با جدایی بنگلادش از پاکستان مخالفت کرد. شاخه دانشجویی این حزب عامل اصلی جذب نیرو برای یک گروه بدنام شبه‌نظامی طرفدار پاکستان بود. در سال 2010 دادگاه ویژه‌ای که از سوی حزب حاکم جمعیت عوامی برگزار شده بود اکثر رهبران ارشد حزب جماعت اسلامی را به اتهام جرائم جنگی محاکمه کرد. افرادی که گناهکار شناخته شدند به اعدام یا زندان محکوم شدند.

این محاکمه‌ها توان سیاسی حزب جماعت اسلامی را از بین برد اما بخش اقتصادی آن همچنان پرتوان ماند. بانک اسلامی یک‌سوم از دارایی‌های صنعت بانکداری اسلامی را در اختیار دارد. این بانک 12 میلیون سپرده‌گذار، 12 هزار کارمند و ترازنامه‌‌ای به ارزش 10 میلیارد دلار دارد. یک‌چهارم از 14 میلیارد دلار پولی که کارگران بنگلادشی سال گذشته از خارج به داخل کشور فرستادند از طریق این بانک انتقال یافت. در بنگلادش اغلب وام‌ها به افرادی اعطا می‌شود که یا بانکداران را می‌شناسند یا به آنها رشوه می‌دهند. بانک اسلامی برای وام‌دهی معیارهای احتیاطی و مدبرانه‌تری را لحاظ می‌کند.

ظاهراً حزب حاکم جمعیت عوامی نگران آن است که از منابع بانک اسلامی برای بازسازی و تجدیدحیات حزب جماعت اسلامی استفاده شود. یکی از سازمان‌های خیریه متعلق به حزب جماعت اسلامی به نام گروه ابن سینا که خود سهامدار بانک اسلامی نیز هست شش هزار کارمند دارد. این سازمان 19 بیمارستان، تعداد زیادی مدرسه و چندین کالج حرفه‌ای را اداره می‌کند. بانک اسلامی خود نیز یک واحد خیریه دارد که روسای آن هم در ماه ژانویه برکنار و جایگزین شدند.

در ماه‌های اخیر شرکت‌های مرتبط با گروه اس عالم (S Alam) که در دومین شهر بزرگ بنگلادش یعنی چیتاکونگ مستقر است سهام بانک اسلامی را خریداری کردند. این گروه هرگونه دست داشتن در تغییرات اخیر مدیریتی بانک را انکار می‌کند اما مدیران ارشد سایر بانک‌هایی که این گروه سهامدار آنهاست به عنوان مدیران بانک اسلامی منصوب شده‌اند.

ارسطوخان رئیس جدید هیات مدیره بانک اسلامی به عنوان یکی از تاثیرگذارترین دیوان‌سالاران کشور شهرت دارد اما به تازگی به بخش بانکی روی آورده است. او از اظهارنظر پیرامون تحولات اخیر بانک خودداری کرد. اما آقای احسن‌ العالم معاون جدید رئیس هیات مدیره می‌گوید این خطر وجود دارد که مدیریت جدید درب‌های سد وام‌های سیاسی را باز کنند. یکی دیگر از اعضای هیات مدیره می‌گوید که معیارهای انتخاب وام‌گیرنده و نحوه تایید وام تغییر کرده‌اند و اکنون اکثر وام‌ها به اشخاصی از شهر چیتاکونگ اعطا می‌شود. بانک مرکزی از مدیران جدید به خاطر نقش رویکردهای مناسب اعطای وام‌ گلایه‌مند است.

سهامداران عربستانی و کویتی از کودتا در هیات مدیره بانک بی‌اطلاع بودند و پس از آگاهی به شدت به آن اعتراض کردند. یکی از آنها یعنی بانک توسعه اسلامی که مقر آن در عربستان سعودی است اعلام کرد فقط سه روز قبل از برگزاری جلسه هیات مدیره در ماه ژانویه به آنها اطلاع داده شده بود و آنها نتوانستند کسی را برای حضور در جلسه بفرستند.

این بانک منطق زیربنایی این تحولات را زیر سوال برد و اشاره کرد که برای انتخاب مدیرعامل جدید رویه مناسبی اتخاذ نشده است. بانک توسعه اسلامی همچنین ادعای دولت بنگلادش مبنی بر اینکه سهامداران خارجی تغییر مدیریت بانک را تایید کرده‌اند را رد کرد چرا که در حقیقت تصمیمات مهم بدون آگاهی یا موافقت آنها اتخاذ شده بودند. دولت به سهامداران خارجی اطمینان داد که اجازه نمی‌دهد سیاستمداران بانک را غارت کنند. حزب به ظاهر سکولار جمعیت عوامی از زمان به قدرت رسیدن در سال 2009 یک دولت نیرومند و وحشت‌آفرین تک‌حزبی تشکیل داده است. پس از وقوع حملات انتحاری اخیر دیپلمات‌های غربی هراسان شده‌اند. آ‌نها نگرانند که سرکوب رقبای سیاسی به تاریخ درازمدت سکولاریسم و مسامحه در کشور پایان دهد.

انتظار نمی‌رود دولت اجازه دهد رقابت انتخاباتی معناداری در سال 2019 صورت گیرد. اعتقاد عمومی در پایتخت آن است که شیخ حسینه واجد نخست‌وزیر کنونی هرچه در توان دارد انجام می‌دهد تا همچنان بر مسند قدرت باقی بماند. ممکن است مردم بنگلادش همانند روسای سابق بانک اسلامی در معرض یک عمل انجام‌شده قرار گیرند.
منبع: اکونومیست