آغازی بر یک پایان
نقطه اتصال مجدد ایران و عربستان کجاست؟
سیده‌آمنه موسوی: ایران و عربستان احتمالاً به نقطه‌ای رسیده‌اند که باید اختلافات را کنار بگذارند و به نزاع چندساله، پایان دهند. خبرهای رسمی و غیررسمی، از دیدارهای مخفیانه مقامات عالی‌رتبه امنیتی ایران و عربستان حکایت دارد که انگار با میانجیگری الکاظمی در منطقه الخضرا عراق برگزار شده است. آن‌طور که فایننشال‌تایمز گزارش داده، ریاست هیات ایرانی بر عهده یکی از معاونان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی بوده و ریاست هیات سعودی را نیز «خالد بن علی الحمیدان»، رئیس دستگاه اطلاعات عربستان بر عهده داشته است؛ این دیدار پنج سال پس از قطع روابط و در راستای تلاش برای بهبود مناسبات مشترک تهران و ریاض برگزار شد. دیداری که به نظر می‌رسد دور دوم آن نیز همزمان با سفر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، به پایتخت چهار کشور عربی همسایه برگزار شده باشد. با وجود آنکه گفته می‌شد اساس مذاکرات تهران و ریاض در راستای به سرانجام رسیدن تفاهم وین پایه‌ریزی شده است اما به نظر می‌رسد که طرفین این مذاکرات با استقبال از روند فوق، خود مایل به ادامه آن هستند. اظهارات اخیر محمد بن‌سلمان در گفت‌وگو با تلویزیون دولتی عربستان سعودی که گفته بود «ایران همسایه ماست و همواره خواهان روابط خوب با این کشور هستیم» بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و محافل سیاسی جهان داشت. روی کار آمدن دولت بایدن، بازگشت آمریکا به برجام و عدم تمایل واشنگتن برای ورود به منازعات منطقه خاورمیانه از جمله دلایلی است که سعودی‌ها را بر آن داشته است تا دوباره به برقراری رابطه با ایران بیندیشند. آن‌طور که تریتا پارسی برای فارن پالیسی نوشته است، بهبود روابط ایران با کشورهای منطقه تنها محدود به عربستان نبوده و از ماه ژانویه، دست‌کم پنج نشست میان تهران و کشورهای منطقه برگزار شده که در آنها علاوه بر عربستان، نمایندگانی از امارات، اردن و مصر هم شرکت داشته‌اند. در این گفت‌وگوها، که بر جنگ یمن تمرکز داشته، اوضاع سوریه و لبنان هم مورد بررسی قرار گرفته است. اظهارنظرهای مقامات عربستان درباره ایران به وضوح متفاوت از گذشته است. به نظر می‌رسد مقامات عربستان دریافته‌اند که ادامه مخاصمه با ایران امکان‌پذیر نیست چون به نظر می‌رسد آمریکا سیاست دیگری را دنبال می‌کند. مقامات عربستان به بازی‌خوانی بازی بزرگ بایدن برای منطقه دست زده‌اند و تلاش می‌کنند به جای بازیگر منفعل این طرح نقش فعالانه‌ای بازی کنند. عربستان می‌خواهد با قدم زدن در مسیر دیپلماسی با ایران امتیازات بیشتری از واشنگتن طلب و احتمالاً یمن را به عنوان حوزه نفوذ خود تعیین کند. تنش‌زدایی در سراسر منطقه خلیج‌فارس به نفع همه کشورهای منطقه به ویژه ایران و عربستان است؛ گرفتاری‌های مالی عربستان در سال‌های اخیر انگیزه‌های اقتصادی ریاض برای تجارت نفت را بیش از پیش مشخص کرده و ایران هم با حجم انبوهی از تحریم‌های یک‌جانبه مواجه است و باید برای عبور از این شرایط برنامه‌ریزی کند. حال که ایران و عربستان به سمت ترمیم روابط پیش می‌روند، این پرسش را مطرح کرده‌ایم که ترمیم روابط دو کشور چه آثار و عواقبی برای کشورهای منطقه و برای دو کشور به دنبال دارد؟
