رنسانس هارلم

شاید برایتان جالب باشد نخستین زنی که با کسب‌وکار خود توانست در آمریکا میلیونر شود، آفریقایی‌تبار بود. مادام سی‌. جی. واکر، کارآفرینی در اوایل قرن بیستم بود که یک تجارت موفق در تولید و فروش محصولات مراقبت از مو برای زنان سیاه‌پوست ایجاد کرد. تنها در عرض 13 سال، شرکت او به فروش معادل نزدیک به 10 میلیون دلار رسید. با افزایش ثروت و شهرتش، خانم واکر به یک بشردوست مشهور و مدافع حقوق سیاه‌پوستان تبدیل شد. این کارآفرین و فعال سیاسی، ‌اجتماعی و بشردوست بزرگ، با استعداد و مهارت خود در تبلیغ، یک امپراتوری تجاری ایجاد کرد. او در ابتدا محصولات را مستقیماً به زنان سیاه‌پوست می‌فروخت، سپس افرادی را برای فروش دستی کالاهایش استخدام کرد. این میلیونر خودساخته، بخش بزرگی از ثروت خود را برای کمک‌هزینه تحصیلی زنان به موسسات Tuskegee، NAACP و YMCA و سایر موسسه‌های خیریه اهدا کرد.

اوایل زندگی

مادام سی. جی. واکر که نام اصلی‌اش سارا بریدلاو بود، در مزارع پنبه‌ای در نزدیکی دلتا، لوئیزیانا در تاریخ ۲۳ دسامبر ۱۸۶۷ به دنیا آمد. خانواده او از جمله والدین، خواهر و برادرش به‌ عنوان برده در مزارع لوئیزیانا مشغول به فعالیت بودند. والدینش، اوون و مینروا اندرسون بریدلاو، قبل از جنگ داخلی آمریکا به بردگی گرفته شده بودند. او نخستین فرد این خانواده بود که پس از اعلامیه رهایی، در آزادی کامل دیده به جهان گشود. سارا، پنجمین فرزند خانواده بود. در شش‌سالگی‌اش یعنی در سال ۱۸۷۴ مینروا فوت کرد و یک سال پس از آن اوون درگذشت و زمانی که مادام سی.جی واکر هفت‌ساله بود، یتیم شد و پس از آن مجبور شد به خانه خواهرش لووینا برود. آنها در سال ۱۸۷۷ به ویکسبورگ، می‌سی‌سی‌پی نقل مکان کردند، جایی که سارا پنبه برداشت می‌کرد و احتمالاً در کارهای خانه مشغول به کار بود. به گفته‌ او، محیط کارش به شدت استرس‌زا بود و از طرفی همسر خواهرش به‌طور مداوم با او بدرفتاری می‌کرد. همین دلایل باعث شد مادام سی. جی. واکر در سن پایین تن به ازدواج بدهد.

ازدواج مادام سی. جی. واکر

واکر در ۱۴سالگی با مردی به نام موسی مک ویلیامز ازدواج کرد تا از محیط کار پرتنشش فرار کند. او در سال ۱۸۸۵، صاحب فرزندی به نام آلیلا شد. دو سال بعد مک ویلیامز فوت کرد و واکر و آلیلا نیز به سنت لوئیس سفر کردند، جایی که تعدادی از برادرانش به عنوان آرایشگر کار می‌کردند (که ممکن است باعث علاقه او به مراقبت از مو شده باشد). در سنت لوئیس، واکر در یک لباسشویی مشغول به فعالیت شد و دستمزدی به میزان 5 /1 دلار در روز دریافت می‌کرد و با دستمزد خود، دخترش را در مدارس دولتی ثبت‌نام کرد و خودش هم در مدارس شبانه درس می‌خواند. در این دوران می‌توانیم چهره‌ای از یک زن سیاه‌پوست رنج‌کشیده و در عین حال مصمم را ببینیم که برای امرارمعاش و امکان تحصیل رسمی دخترش در یک لباسشویی کار می‌کند. اما باید از مهم‌ترین اتفاق زندگی مادام واکر سخن به میان بیاوریم، اتفاقی در ظاهر ناخوشایند که تبعات مثبت زیادی در پی داشت. اما همین اتفاقات موجب تولد ثروتمندترین زن کارآفرین آفریقایی-آمریکایی شد. زمانی که مادام واکر در سنت لوئیس بود، با همسرش چارلز جی. واکر که در زمینه تبلیغات فعالیت می‌کرد، آشنا شد. او بعداً به مادام واکر کمک کرد تا کسب‌وکارش را در زمینه محصولات مراقبت از مو ارتقا دهد.

پس از چندی سارا به کلرادو نقل مکان کرد و پس از ازدواجش با چارلز جی. واکر، با نام مادام واکر، نام خانوادگی همسر دومش، شناخته می‌شد. این تغییرات در زندگی واکر موجب تحولاتی در شخصیت او شد، شخصیتی که به عنوان مدافع استقلال اقتصادی زنان سیاه‌پوست در قالب یک فعال اجتماعی شناخته می‌شد. از آن پس او از طریق رسانه‌های آن زمان، برنامه‌های آموزشی خود را برای زنان و خصوصاً زنان سیاه‌پوست ارائه می‌کرد. واکر و چارلز در سال ۱۹۱۳، از هم جدا شدند.

محصولات مراقبت از مو و شروع کارآفرینی

او بیش از یک دهه به عنوان یک رخت‌شور با دستمزد ناچیز کار کرد و به کلیسای اسقفی متدیست سنت پل آفریقایی پیوست، جایی که در گروه کر آواز خواند و معلمان و اعضای انجمن ملی زنان رنگین‌پوست او را راهنمایی کردند. در آن زمان، مادام واکر دچار اختلالی در پوست سرش شد که بیشتر موهای خود را طی این بیماری از دست داد. علت این بیماری را به کار طولانی‌مدت در رختشویی و تماس با مواد شوینده نسبت داده بودند. خانم واکر وقتی دید که بسیاری از زنان کارگر در رختشوخانه، درگیر ریزش مو هستند، شروع به آزمایش روش‌های خانگی تولید محصولات مراقبت از مو و همچنین خرید این محصولات کرد. برای حدود دو سال، او نماینده فروش آنی تورنبو، موسس شرکت پورو بود. پس از نقل مکان به دنور در سال 1905، برای یک داروساز کار کرد و از او اطلاعات اولیه شیمی را آموخت که به واکر این توانایی را داد تا پمادی را برای رفع و درمان شوره سر و سایر بیماری‌های بهداشتی، در دورانی که اکثر آمریکایی‌ها در داخل خانه حمام نداشتند، بفروشد. درگیری او با بیماری پوستی سر و ریزش مو باعث شد به دنبال فرمولی برای رفع این مشکل باشد. بعد از مدتی واکر توانست به فرمول مخصوص خود دست یابد؛ اما مشکل اینجا بود که پذیرش یک دارو، در زمینه مراقبت‌های پوست و مو از یک زن سیاه‌پوست، خیلی آسان نبود. واکر با سخت‌کوشی فراوان، محصولاتش را در جلوی درِ خانه‌ها معرفی می‌کرد و با حوصله و دقت به خانه‌های مردم مراجعه کرده و محصول خود را به زنان سیاه‌پوست و سفیدپوست معرفی می‌کرد و طرز مراقبت از مو و استفاده از محصول را به آنها آموزش می‌داد.

در سال ۱۹۰۵، آنی ترنبو مالون، یک کارآفرین موفق در زمینه محصولات مراقبت از مو، واکر را به عنوان نماینده شرکت استخدام کرد که باعث شد واکر به دنور، کلرادو نقل مکان کند. استقامت و شجاعتی که خانم واکر از خود نشان داد، باعث شد بتواند در مدت زمان کوتاهی به یک کارآفرین موفق تبدیل شود. گسترش دایره مخاطبان و معرفی محصول به دیگر ایالت‌های آمریکا کاری بود که مادام واکر به همراه همسرش شروع کردند و در مدت زمان کوتاهی نیز موفق شدند سالن‌های زیبایی، کالج تخصصی به منظور آموزش متخصصان مو و پایگاه‌های جدیدی را برای کسب‌وکار خود ایجاد کنند.

در سال ۱۹۰۷، واکر یکسری محصولات موی آفریقایی-آمریکایی اختراع کرد و آن را به سراسر کشور برد و با سخنرانی خود در تظاهرات، محصولاتش را تبلیغ کرد. سرانجام مادام سی. جی. واکر در پیتسبورگ در سال ۱۹۰۸ برای تولید لوازم آرایشی و آموزش فروشندگان آرایشی، موفق به تاسیس آزمایشگاه‌های خود شد. در ادامه او با تاسیس یک کارخانه و انستیتو زیبایی، عملیات تجاری خود را ارتقا داد و تا سال ۱۹۱۰ تجارتش را به ایندیاناپولیس منتقل کرد. در ایندیاناپولیس، این شرکت نه‌تنها لوازم آرایشی تولید می‌کرد بلکه فروشندگان و آرایشگران را نیز آموزش می‌داد که باعث شد سودهای این کمپانی به چیزی معادل چندین میلیون دلار برسد. در سال 1910، این شرکت سالانه بیش از 10 هزار دلار درآمد داشت. تا سال 1913، درآمد آن سه هزار دلار در ماه بود (حدود 84 هزار دلار به دلار امروز). همان‌طور که در گزارش‌های سالانه شرکت واکر و سوابق مالیاتی در انجمن تاریخی ایندیانا مستند شده است، شرکت تولیدی واکر اعلام کرده بود که درآمدش 595393 دلار است که معادل 17 میلیون دلار به قیمت‌های امروز می‌شود.

فروش شرکت واکر اساساً از طریق سفارش پستی یا شبکه فروشندگان آن، که به صورت کمیسیون کار می‌کردند، بود. در اوج خود، چندین هزار نماینده در سراسر کشور برای فروش محصولات موی واکر مشغول به کار بودند. علاوه بر تقویت‌کننده موی شگفت‌انگیز، این محصولات شامل شامپوی گیاهی، گلوسین (روغن فشرده) و تتر سالو، دارویی برای پوست سر بودند. او همچنین در سال 1918 شروع به فروش لوازم آرایشی کرد. اشتیاق تجاری مادام سی. جی. واکر، او را به نخستین زن آمریکایی میلیونر خودساخته تبدیل کرد. گسترش کسب‌وکار مادام واکر چهره او را به عنوان یک فعال اجتماعی بیش از پیش برجسته کرد؛ او در سال ۱۹۱۳ کارهای خیرخواهانه‌ای همچون کمک مالی در ساخت یک انجمن مسیحی مردان جوان (Young Men’s Christian Association) در ایندیاناپولیس انجام داد و این کمکش او را به شهرت بیش از پیش رساند. شهرت او در آمریکا به حدی است که اخیراً ماجرای زندگی واکر در برنامه سریالی «خودساخته» به نمایش گذاشته شده است.

 زندگی در هارلم

در سال 1913، واکر و چارلز طلاق گرفتند و پس از آن واکر به سراسر آمریکای لاتین و کارائیب برای تبلیغ تجارتش سفر کرد تا پس از آموزش دیگران در زمینه روش‌های مراقبت از مو آنها را استخدام کند. در حالی که مادام واکر به مسافرت‌های متعدد می‌رفت، دخترش آلیلا، زمینه‌های خرید یک خانه را در هارلم، نیویورک فراهم کرد. در سال 1916، پس از بازگشت از سفر، واکر به خانه جدید خود در هارلم نقل مکان کرد. از آنجا، او به کارهای خود ادامه داد، در حالی که کارهای روزمره کارخانه خود در ایندیاناپولیس را به کارمندان خود واگذار کرده بود.

واکر به سرعت خود را در فرهنگ اجتماعی و سیاسی رنسانس هارلم غرق کرد. او مرکز بشردوستانه‌ای را تاسیس کرد که شامل بورسیه‌های آموزشی و کمک‌های مالی به خانه‌های سالمندان، NAACP و کنفرانس ملی لینچینگ بود که بر بهبود زندگی آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار تمرکز داشتند. او با سفر در سراسر آمریکا و ایجاد فرصت‌های شغلی و استقلال اقتصادی برای هزاران زن آفریقایی-آمریکایی که در غیر این صورت به مشاغل خدمتکار، آشپز، لباسشویی و مزرعه‌داری سپرده می‌شدند، به توسعه تجارت خود ادامه داد، به‌طوری که تا سال 1919 او 25 هزار نماینده فروش فعال داشت.

اولین میلیونر زن سیاه‌پوست در آمریکا

واکر به یکی از شناخته‌شده‌ترین آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار تبدیل شد و مورد استقبال مطبوعات سیاه قرار گرفت. ثروتی که از موفقیت کسب‌وکارش به دست آورد باعث شد در خانه‌هایی زندگی کند که با خانه‌ای که در آن بزرگ شده بود بسیار فاصله داشت. شهرت واکر به عنوان یک کارآفرین تنها با شهرت او برای بشردوستی مطابقت داشت. او باشگاه‌هایی را برای کارمندانش تاسیس و آنها را تشویق کرد که به جوامع خود پول بدهند و در صورت انجام، به آنها پاداش می‌داد. در زمانی که مشاغل برای زنان سیاه‌پوست نسبتاً محدود بود، او استعدادهای زنانه را ارتقا داد. او سخاوتمندانه به اهداف آموزشی و موسسات خیریه سیاه‌پوستان کمک مالی کرد. او برای دانشجویان چندین کالج و مدرسه شبانه‌روزی و سیاه‌پوستان بورسیه تحصیلی در نظر گرفت و  از یتیم‌خانه‌ها و خانه‌های سالمندان حمایت مالی کرد و صندوق حفظ خانه فردریک داگلاس را در محله آناکوستیا واشنگتن دی‌سی تاسیس کرد. فعالیت‌های اجتماعی مادام واکر تنها محدود به شرکتش نبود، بلکه در موقعیت‌های مختلف و در برگزاری نشست‌های سالانه درباره حقوق زنان سیاه‌پوست سخن می‌گفت. از جمله سخنان پرشور او می‌توان به متن زیر اشاره کرد که درباره رشد و پیشرفت یک زن سیاه‌پوست است: «من یک زن هستم که از مزارع پنبه در جنوب آمده‌ام، از آنجا به محیط منزل رسیدم، بعد در آشپزخانه ارتقا پیدا کردم و در آنجا بود که توانستم کسب‌وکار خودم را در تولید محصولات بهداشتی مو آغاز کنم؛ من کارخانه خودم را روی زمین خودم ساختم. اکنون هم ثروتمندترین زن کارآفرین در آمریکا هستم؛ یعنی در جایی که حقوق سیاه‌پوستان به رسمیت شناخته نمی‌شد و به‌عنوان یک زن از حقوق برابری برخوردار نبودم؛ اما تسلیم نشدم.» واکر همچنین از نظر سیاسی فعال بود و در محافل از نظرات سیاسی خود دفاع می‌کرد. به عنوان مثال، در برابر لینچ از رژه اعتراضی خاموش سیاه‌پوستان و در جریان بازدید از کاخ سفید در سال 1917 از حقوق سربازان آمریکایی آفریقایی‌تبار که در طول جنگ جهانی اول در فرانسه خدمت می‌کردند، دفاع کرد.

مرگ و میراث مادام سی. جی. واکر

خانم واکر در 25 می 1919 وقتی که 51 سال داشت، در خانه روستایی خود در ایروینگتون-آن-هادسون بر اثر فشار خون درگذشت. مادام سی. جی. واکر پس از واگذاری یک‌سوم از املاکش به دخترش، باقی‌مانده دارایی‌اش را به خیریه‌های مختلف بخشید. امروزه از او به‌عنوان یک کارآفرین زن سیاه‌پوست پیشگام یاد می‌شود که با استقلال مالی، هوش تجاری و بشردوستی خود الهام‌بخش بسیاری از افراد شد. از خصیصه‌های بارز مادام سی. جی. واکر می‌توان به جسارت، امید، بشردوستی و تلاش فراوان اشاره کرد.

چه اتفاقی برای شرکت مادام سی. جی. واکر افتاد؟

شرکت تولیدی مادام سی. جی. واکر پس از مرگ بنیان‌گذارش در سال 1919 به حیات خود ادامه داد و حتی برای مدتی در دهه 1920 رشد کرد، اما در رکود بزرگ به شدت ضربه خورد. با وجود این سختی‌ها، این شرکت تا اوایل دهه 1980 توانست زنده بماند. کارخانه آن در سال 1981 بسته شد و خود شرکت چند سال بعد تغییر مالکیت داد و علامت تجاری آن از سوی متولیان مادام واکر، به نهادی که برخی از فرمول‌های اصلی شرکت را برای سه دهه آینده تولید می‌کرد، فروخته شد.