عقب‌نشینی یک زبان

در نگاه اول شرایط همانند یک مراسم جشن غربی بود. مردان جوان در راهرو با در آغوش گرفتن و روبوسی از هم استقبال می‌کردند. دختران جوان جام‌های نوشیدنی را در دست داشتند. اما در این گردهمایی جوانان اماراتی آنچه بیش از همه غافلگیرکننده بود صدای گفت‌وگوهایی بود که جریان داشت. تقریباً همه به زبان انگلیسی صحبت می‌کردند. زبانی که این روزها در حوزه خلیج‌فارس گسترش یافته است.  عربی بر روی کاغذ یکی از موفق‌ترین زبان‌های جهان به‌شمار می‌رود. بیش از 400 میلیون نفر به عربی سخن می‌گویند. اما عربی انبوهی از گویش‌ها دارد. گسترش انگلیسی و کاهش نقش عربی در آموزش و تحصیل، خلوص و اصالت این زبان را خدشه‌دار کرده است. بسیاری از کودکان دبستانی با ترکیبی از انگلیسی و عربی صحبت می‌کنند. یک دیپلمات سابق انگلیسی که کارشناس زبان عربی است می‌گوید متاسفانه عربی ظرف یک قرن به یک زبان مرده تبدیل خواهد شد.  افول زبان عربی بازتابی از تاریخ اخیر منطقه است. جنگ‌های داخلی میلیون‌ها نفر را از تحصیل و آموزش دور کرد. بغداد و دمشق که روزگاری مهد فرهنگ و ملی‌گرایی عرب بودند در آتش خشونت سوختند. ابتسام الکتابی صاحب‌نظر و اندیشمند اماراتی می‌گوید، «زمان نشان می‌دهد که شما تا چه اندازه قدرتمند هستید. چینی‌ها، ژاپنی‌ها و کره‌ای‌ها همگی زبانشان را حفظ کرده‌اند اما ما این کار را نکردیم». یک شهروند بحرینی با تاسف می‌گوید، «افرادی که کشور را اداره می‌کنند دیگر به عربی فصیح صحبت نمی‌کنند». انگلیسی بزرگ‌ترین تهدید است. پیمایش جوانان عرب که در سال 2017 از سوی یک موسسه نظرسنجی در دوبی انجام گرفت نشان می‌دهد که اعراب خلیج‌فارس زبان انگلیسی را بیشتر از عربی به کار می‌برند. عربستان سعودی به تازگی تدریس زبان انگلیسی از مقطع دبستان تا پایان دوران مدرسه را آغاز کرده است. اقلیت بزرگی از فرزندان شهروندان خلیجی به مدارس خصوصی می‌روند که در آن انگلیسی زبان اصلی آموزش است. خانم کتابی می‌گوید، «هیچ‌کس نمی‌تواند جلوی گسترش زبان انگلیسی را بگیرد». مطالعه سال گذشته بانک جهانی گزارش می‌دهد که بسیاری از کودکان عرب حتی وقتی به سال چهارم ابتدایی می‌رسند نمی‌توانند یک جمله کامل را به عربی بنویسند.  پراکندگی زبان عربی محصول ازهم‌گسیختگی جهان عرب است. مجموعه‌ای از گویش‌ها با واژگان، دستور و لهجه‌های متفاوت بر کانون‌های زبان عربی استاندارد از جمله مجالس، نمایش‌های تلویزیونی و انتشاراتی‌ها غلبه کرده‌اند. ناشران برای فروش بیشتر به چاپ کتاب با گویش محلی روی آورده‌اند. نادیا کامل در سال 2019 به خاطر نگارش رمانی به گویش محلی برنده جایزه ادبی شد. شبکه‌های خبری تلویزیون هنوز از عربی استاندارد استفاده می‌کنند بنابراین بسیاری از اعراب ترجیح می‌دهند خبرها را از رسانه‌های اجتماعی بگیرند که به گویش محلی و با حروف لاتین نوشته می‌شوند. شرکت دیزنی فیلم‌هایش را با دوبله عربی به گویش مصری عرضه می‌کند. گفته می‌شود که جملات و عبارات عاشقانه به زبان رسمی نمی‌توانند حق مطلب را ادا کنند. 

سردمداران زبان عربی نبردی متقابل را آغاز کرده‌اند. به هر حال عربی همچنان زبان قرآن باقی می‌ماند. حسام ابوظهر بنیانگذار پروژه «زبان عربی زنده» که یک سکوی آنلاین با هدف حفظ زبان عربی است می‌گوید، «ما عقیده داریم که عربی به خاطر حضورش در رسانه‌ها، موعظه‌ها و سخنرانی‌ها از لاتین زنده‌تر است. لاتین قرن‌ها در کلیسا زنده ماند بدون آنکه کسی آن را زبان بومی خود بداند».