کربن همه چیز نیست
مهار تصاعد متان در مقابله با تغییرات اقلیمی
عنوان تازه‌ترین اطلاعیه پنل بین‌دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC) پیرامون ماهیت فیزیکی تغییرات اقلیمی به این یافته اشاره می‌کند که حتی اگر جهان بتواند تصاعد گازهای گلخانه‌ای را بیشتر از آنچه دولت‌ها وعده داده‌اند کاهش دهد باز هم کره زمین در سال 2050 به میزان 5 /1 درجه نسبت به اواخر قرن 19 گرم‌تر خواهد بود. این خبر پراهمیت و ترسناک است اما تکان‌دهنده نیست. هدف توافق پاریس مبنی بر آنکه جهان نباید بیش از 5 /1 درجه گرم شود هدفی است که بسیاری از کشورها به آن متعهد هستند، به ویژه کشورهای جزیره‌ای کوچک که بالا آمدن سطح آب دریاها تهدیدی بالقوه برایشان محسوب می‌شود. اما بسیاری از ناظران بر این باورند که این هدف آنقدر سخت‌گیرانه است که تقریباً غیرممکن می‌نماید. یکی دیگر از نتیجه‌گیری‌های گزارش IPCC برای بسیاری از مردم جنبه خبری دارد. اگر تصاعد دی‌اکسید کربن تنها عامل تغییرات اقلیمی باشد افزایش 5 /1درجه‌ای خیلی زودتر محقق می‌شد. اما تصاعدهای دیگری نیز اهمیت دارند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به ذرات سولفات اشاره کرد. این ذرات ریز که محصول احتراق زغال‌سنگ و برخی انواع نفت هستند در هوا شناورند، به ریه‌ها آسیب می‌رسانند، جان میلیون‌ها نفر را می‌گیرند و با بازتابش نور خورشید کره زمین را سرد می‌کنند. پنل بین‌دولتی تغییرات اقلیمی بیان می‌کند که از اواخر قرن 19، سولفات‌ها 4 /0 تا 5 /0 درجه زمین را خنک کرده‌اند. به همین دلیل است که در این دوره زمانی ما فقط شاهد 1 /1 درجه افزایش دما بوده‌ایم. اما اثرات سولفات در حال محو شدن هستند. با هدف بهبود کیفیت هوا و نجات جان انسان‌ها، اکنون سولفور تمام سوخت‌های مایع در مرحله پالایش از آنها گرفته می‌شود و در تمام نیروگاه‌های زغال‌سوز، حتی در چین، از دود خروجی جدا می‌شود. این نوع پاکسازی هوا جلوی عملیات خنک شدن آن را می‌گیرد و با کاهش سریع استفاده از سوخت‌های فسیلی آخرین تاثیرات خنک‌کننده از میان خواهد رفت. بنابراین، اثرات گاز دی‌اکسید کربن که هم‌اکنون به وفور در هوا وجود دارد با شدت بیشتری احساس خواهد شد. پل کروتزن شیمیدان برجسته حوزه جو در سال 2006 گفت که ممکن است راهی پیدا شود که بتوان ریه‌های انسان‌ها را نجات داد و همزمان هوا را خنک کرد. ذرات سولفات حاصل از صنعت در جو پایینی زمین انباشته می‌شوند و ماندگاری اندکی دارند. اما این ذرات می‌توانند مدت زیادی در استراتوسفر (طبقه بالایی جو) باقی بمانند. بنابراین اگر لایه پراکنده‌ای از سولفات در استراتوسفر قرار گیرد به همان اندازه لایه مه و دود موجود در جو پایینی کره زمین را خنک می‌سازد در حالی که ضرر مستقیمی نیز نخواهد داشت. پیشنهاد آقای کروتزن علاقه‌مندی دوباره‌ای به نظریه دخالت عمدی در تابش خورشید را برانگیخت. این نظریه «زمین مهندسی خورشیدی» (Solar Geoengineering) نام دارد. اما IPCC نگران این علاقه‌مندی جدید است و در سناریوهای مورد استفاده آن در بحث‌های مربوط به آینده اقلیم جایی ندارد. بنابراین، گزارش جدید پنل همانند گزارش‌های قبلی نگاهی اجمالی به آن می‌اندازد. در گزارش به درستی اشاره می‌شود که این نظریه نقاط ضعف بزرگی دارد. با این حال گزارش انکار نمی‌کند که اگر از زمین مهندسی خورشیدی برای خنک کردن زمین استفاده شود نتایج آن بسیار سریع‌تر از اثرات کاهش تصاعد دی‌اکسید کربن پدیدار خواهند شد. هم نقاط ضعف و هم توانایی‌های بالقوه زمین مهندسی بهانه‌ای فراهم می‌سازند تا در این باره پژوهش‌های کامل‌تر و منظم‌تری صورت گیرد. اما اشتباه است فکر کنیم این روش سریع، آسان یا حتی مطلوب خواهد بود. شاید بزرگ‌ترین دغدغه آن باشد که احتمال اثربخشی آن به بهانه‌ای برای بی‌توجهی به تصاعد دی‌اکسید کربن تبدیل شود. جهانی که در آن از زمین مهندسی برای پنهان کردن اثرات سطوح بالای گازهای گلخانه‌ای استفاده شود جهانی بسیار ناپایدار خواهد بود. یک راه منطقی‌تر برای خنثی‌سازی اثرات کاهش سولفات که مورد تایید IPCC نیز هست آن است که تلاش شود تصاعد یکی دیگر از محصولات جانبی تمدن بشری پایین آید. متان در مقایسه با دی‌اکسید کربن گاز گلخانه‌ای قوی‌تری است اما فقط 10 سال در جو می‌ماند. کاهش تصاعد متان به کاهش سریع سطوح آن می‌انجامد و به‌تبع آن گرمایش جهانی کاهش می‌یابد. روند فزاینده تمرکز متان در جو نشان می‌دهد تلاش‌های کنونی برای توقف تصاعد متان کافی نیستند. خوشبختانه کارهای زیادی می‌توان انجام داد. تصاعد حاصل از صنعت انرژی را تقریباً می‌توان در همه‌جا تحت نظارت و مقررات درآورد. از آنجا که متان ارزشمند است هزینه این کار خودبه‌خود تامین می‌شود. کاهش تصاعد متان در مکان‌های دفن زباله نیز چندان دشوار نیست. اگر به احشام و دام‌ها غذای مناسب داده شود متان کمتری تولید می‌کنند. شاید نتوان تصاعد را به‌طور کامل از بین برد اما کاهش آن کاملاً امکان‌پذیر است.
دی‌اکسید کربن همچنان مشکل اصلی اقلیم باقی می‌ماند. بنابراین شایسته است که امکانات، قابلیت اجرایی و خطرات زمین مهندسی خورشیدی به دقت بررسی شوند. با این حال پیشرفت در کاهش تصاعد متان از همه زودتر حاصل می‌شود. جهان در حال گرم‌تر شدن است و متان در اولویت دستور کار اجلاس اقلیمی COP26 نوامبر امسال قرار خواهد گرفت.
منبع : اکونومیست
