دود بدون آتش
سیگار الکترونیکی
دهه‌هاست که پزشکان و دولت‌ها تلاش می‌کنند سیگاری‌ها را از عادتشان بازدارند. این کار سخت است چراکه نیکوتین به اندازه هروئین و کوکائین اعتیاد می‌آورد. روش‌های رسمی زیادی برای ترک سیگار معرفی شده‌اند. افراد می‌توانند از دستگاه دم، آدامس، قرص، برچسب، اسپری بینی و داروهای تجویزی استفاده کنند. همه این روش‌ها مفید هستند. اما نمی‌توانند جای جنبه فیزیکی و اجتماعی سیگار کشیدن را بگیرند. به همین دلیل است که بسیاری از آنها برای افراد سیگاری جذابیت ندارند.
دهه‌هاست که پزشکان و دولت‌ها تلاش می‌کنند سیگاری‌ها را از عادتشان بازدارند. این کار سخت است چراکه نیکوتین به اندازه هروئین و کوکائین اعتیاد می‌آورد. روش‌های رسمی زیادی برای ترک سیگار معرفی شده‌اند. افراد می‌توانند از دستگاه دم، آدامس، قرص، برچسب، اسپری بینی و داروهای تجویزی استفاده کنند. همه این روش‌ها مفید هستند. اما نمی‌توانند جای جنبه فیزیکی و اجتماعی سیگار کشیدن را بگیرند. به همین دلیل است که بسیاری از آنها برای افراد سیگاری جذابیت ندارند.
به همین علت حدود یک دهه قبل سیگارهای الکترونیکی به بازار آمدند. برخلاف سیگارهای معمولی که با آتش زدن تنباکو دود تولید می‌کنند، سیگارهای الکترونیکی با استفاده از شارژ برقی مقداری از نیکوتین را تبخیر می‌کنند که اغلب با طعم‌های مختلف شیمیایی همراه است. این سیگارها به ویژه در آمریکا، بریتانیا و ژاپن طرفداران زیادی دارند. مقامات بهداشت عمومی به سرعت به این نتیجه رسیدند که سیگارهای الکترونیکی بسیار بهتر و کم‌ضررتر از سیگارهای واقعی هستند. رابرت وست استاد روان‌شناسی سلامت در دانشگاه لندن می‌گوید: مصرف‌کنندگان با ریه‌های خود رای می‌دهند.
با این حال همه از سیگار الکترونیکی راضی نیستند. سیگارهای الکترونیکی محصولی جدید هستند بنابراین اطلاعات کافی در مورد اثرات آنها وجود ندارد. برخی نیز از بابت مصرف‌کنندگان آنها نگران هستند. اداره دارو و غذای آمریکا (FDA) که یک نهاد نظارتی است می‌گوید داده‌ها نشان می‌دهند سیگار الکترونیکی بین نوجوانان فراگیر شده است. قرار است این نهاد داده‌هایش را در ماه آینده منتشر کند. همچنین، این نهاد در اوایل همین ماه به بنگاه‌های تولید سیگار الکترونیکی هشدار داد که آنها باید راهی برای مقابله با استفاده افراد کم‌سن و سال از محصولاتشان بیابند یا اینکه با مجازات روبه‌رو شوند. اما مصرف‌کنندگان سیگار الکترونیکی (و والدین آنها) تا چه اندازه باید نگران باشند؟
برای پاسخ به این سوال، علم شیمی بهترین نقطه آغاز است. دود سیگار واقعاً ماده‌ای آزاردهنده و مضر است که حدود 70 ماده سرطان‌زا، سم منواکسیدکربن، ذرات معلق، فلزات سمی سنگین مانند آرسنیک و کادمیوم، موادشیمیایی اکسیدکننده و سایر ترکیبات ارگانیک را در بردارد. ترکیب مواد موجود در بخار سیگارهای الکترونیکی با توجه به برند آنها متفاوت است. در بهترین حالت می‌توان گفت که این بخار به‌جای هزاران ترکیب مختلفی که در دود سیگار معمولی دیده می‌شود فقط چند درصد ترکیب دارد. مواد اصلی تشکیل‌دهنده آن یعنی پروپلین گلیکول و گلیسرول برای ریه‌ها ضرری ندارند. اما این موضوع قطعی نیست. افرادی که به میزان زیادی در معرض دودهای جلوه‌های ویژه صحنه‌های نمایش قرار می‌گیرند اعلام کرده‌اند مشکلات تنفسی دارند. دود نمایش‌ها حاوی پروپلین گلیکول است. همچنین ماده سرطان‌زای نیتروسامین در بخار سیگارهای الکترونیکی کشف شد هرچند مقدار آن آنقدر اندک است که خطری ندارد. علاوه بر این، ذرات فلزی ناشی از عناصر گرمازای سیگار مانند نیکل و کادمیوم می‌توانند عامل دیگری برای نگرانی باشند.
برخی مطالعات نشان می‌دهند که بخار سیگار الکترونیکی می‌تواند حاوی سطوح بالایی از مواد شیمیایی مضر مانند اکرولین باشد که در بخش‌هایی از سیگار تولید می‌شوند که در معرض حرارت زیاد قرار دارند. علاوه بر این، بخار سیگار رادیکال‌های آزاد دارد که موادی به شدت اکسیدکننده هستند و می‌توانند به بافت‌ها یا DNA بدن آسیب برسانند. این مواد عمدتاً از طعم‌های شیمیایی حاصل می‌شوند. طبق مطالعه‌ای که ژانویه امسال منتشر شد طعم‌هایی مانند دارچین، وانیل و کره بیشترین میزان از این مواد را تولید می‌کنند.
مطالعات زیادی که روی موش‌ها انجام گرفت نشان می‌دهد که بخار سیگار الکترونیکی می‌تواند باعث التهاب در ریه‌ها شود. به عنوان مثال، لورا کراتی الکساندر و همکارانش در دانشگاه سان دیه‌گو کالیفرنیا در تحقیق ماه ژوئن خود اعلام کردند که بخار سیگار الکترونیکی اثرات نامطلوب مختلفی دارد که از آن میان می‌توان به کارکرد بد کلیه‌ها و سفت و زخمی شدن بافت‌های ارتباطی قلب (فیبروسیس) اشاره کرد. داده‌های تحقیق نشان می‌دهد که بخار سیگار ممکن است عملکرد لایه‌های حائل در ریه‌ها را مختل کند و باعث التهاب شود. به گمان پژوهشگران، این رویداد می‌تواند به دوام حضور باکتری‌های مضر کمک کند. نتایج این تحقیق با نتایج پژوهش میزا میاشیتا از دانشگاه کوین مری لندن همخوانی دارد. مشخص شد که سیگارهای الکترونیکی باعث چسبندگی سلول‌های نای می‌شوند در نتیجه باکتری‌ها بهتر می‌توانند در آنجا تجمیع شوند.
همه این گزارش‌ها نگران‌کننده هستند اما نباید خوش‌بینی را از دست داد. در یک پژوهش هشداردهنده در ماه آگوست اعلام شد که احتمال بروز بیماری‌های قلبی در مصرف‌کنندگان سیگار الکترونیکی بیشتر است اما باید توجه داشت که بسیاری از این افراد در گذشته سیگار واقعی می‌کشیدند و شاید هنوز هم این کار را ادامه می‌دهند. بنابراین ممکن است آسیب‌های کشف‌شده در این پژوهش به سیگارهای واقعی در گذشته مربوط باشند نه به سیگارهای الکترونیکی در زمان حال. همچنین خیلی‌ها اعتقاد دارند که شرایط غیرواقعی آزمایشگاهی در تشخیص ماهیت سمی بخار سیگار الکترونیکی اغراق می‌کند. اگر ماده درون سیگار بیش از حد داغ شود بوی نامطبوعی ایجاد می‌کند که باعث می‌شود فرد آن را بلافاصله کنار بگذارد. بنابراین، ممکن است این ماده در شرایط آزمایشگاهی بیشتر از شرایط واقعی داغ شود.
نیکوتین آخرین قطعه این پازل است. این ماده اعتیادآور تاثیر مخربی برکل بدن دارد. اما تاثیر آن بر کودکان عامل مهم‌تری برای نگرانی تلقی می‌شود. تحقیقات روی حیوانات نشان می‌دهد اگر مغز افراد کم‌سن و سال در معرض نیکوتین قرار گیرد دچار آسیب می‌شود و احتمال بیشتری وجود دارد که این افراد در آینده به مواد اعتیادآور روی آورند. شاید به همین دلیل باشد که انسان‌هایی که در نوجوانی به سیگار روی آورده‌اند درصد بالاتری از معتادان را تشکیل می‌دهند. اما به گفته آقای وست مطالعات اپیدمی‌شناسی هنوز این نگرانی‌ها را تایید نمی‌کنند.
همچنین، ارتباط بین سیگار کشیدن در نوجوانی با بیماری‌های مزمن شناختی و درمانی از جمله آسیب به حافظه و تمرکز ثابت شده است. آزمایش با حیوانات نشان داد حداقل بخشی از این آسیب‌ها را می‌توان مشخصاً به نیکوتین نسبت داد. این نتایج در واقع محور اصلی نگرانی سازمان غذا و داروی آمریکا در مورد تاثیرات رواج سیگار الکترونیکی در میان جوانان و نوجوانان را شکل می‌دهد.
رسیدن به نتایج قطعی به زمان نیاز دارد. اپیدمی‌شناسی کاری با چندین جنبه است. عواملی که دست به دست هم می‌دهند و همچنین ارتباطاتی که از چشم دور می‌مانند می‌توانند نتایج را منحرف سازند. در طول تاریخ پزشکی سیگار کشیدن یک عادت تفریحی بد بوده است که هر نشانه بد آن با سروصدای زیادی بیان می‌شود. بنابراین کشف حقیقت در مورد سیگارهای الکترونیکی زمانبر خواهد بود.
این موضوع نومیدی و ابهامات را بیشتر می‌کند اما حداقل یک نتیجه آشکار می‌توان گرفت. سیگار الکترونیکی چه بدون ضرر و چه اندکی بد باشد به هر حال از سیگار واقعی ایمن‌تر است. این پیام را باید به همه رساند. یک‌سوم از سیگاری‌ها در بریتانیا می‌گویند سیگار الکترونیکی را امتحان نکرده‌اند چون به ایمنی و خاصیت اعتیادآور آن اطمینان ندارند. اما وابستگی آنها به سیگاری که از ضرر آن مطمئن هستند نوعی خودفریبی خواهد بود. در حال حاضر، سیگار الکترونیکی حداقل یک نوآوری در عرصه سلامت عمومی محسوب می‌شود.
