کم بازده

احتمالاً زمانی که سال 1398 به پایان خود برسد و توپ سال جدید را در کنند بازار سهام به عنوان بهترین بازار کشور شناخته شود و بازدهی خیره‌کننده‌ای از خود به جا گذارد. با این حال سایر بازارها نیز در سال 1398 در کشور فعال بوده و نوساناتی به‌خصوص در ماه‌های آخر سال داشتند. از نوسانات بازار ارز رفت و برگشت‌هایی که به واسطه عوامل اقتصادی و غیراقتصادی داشت تا بازار مسکن که در ابتدا و انتهای سال پررونق بود و در میانه راکد و به دور از هیاهو و البته بازار خودرو که بهانه تحریم و کمبود قطعات فرصتی برای افزایش بیشتر قیمت را به خودروسازان داد و پیش‌فروش‌های پررونق آنان که حتی برای سال 1400 هم به سرعت تکمیل می‌شد. با این حال بازار سپرده بانکی در سال 1398 نوسانات کمی را پشت سر گذاشت و از آنجا که سیاست دولت و بانک مرکزی کاهش نرخ سود است و نیز تنها بازار کشور است که نرخ آن به صورت دستوری تعیین می‌شود و دستور جدیدی نیز در سال گذشته در رابطه با کاهش یا افزایش نداشت در نتیجه نرخ سود بر اساس بخشنامه سابق بانک مرکزی 15 درصد و البته در بانک‌ها بنا به سپرده مشتری کمی بالاتر و در حدود تا 20 درصد در نوسان بوده است. اما سال 1399 به چه صورت خواهد بود؟ آیا نرخ سود توسط بانک مرکزی افزایش یا کاهش خواهد یافت؟ آیا بازار سپرده با این نرخ سود توانی برای عرض اندام در مقابل سایر بازارهای دارایی دارد یا مقهور این بازارها خواهد شد؟

برای پاسخ به این پرسش‌ها ابتدا باید برخی واقعیت‌های اقتصاد ایران در سال 1399 را با هم مرور کنیم. صادرات نفت به دلیل تحریم‌ها به شدت کاهش یافته در نتیجه دولت در تامین درآمدهای خود با مشکل مواجه شده است. بر این اساس لایحه بودجه دولت نیز با مشکلاتی مواجه شده و از سوی مجلس برگشت خورده و قرار است مجدداً در کمیسیون تلفیق مورد بررسی قرار گیرد، آمارهای اقتصادی چندان امیدوارکننده نیست به همین دلیل با تاخیر زمانی و به صورت ناقص اعلام می‌شود، البته در همین آمارهای نصفه و نیمه بیان‌شده، سال آینده بهتر از سال جاری پیش‌بینی شده و حتی بانک جهانی نیز رشد حدود یک‌درصدی را برای اقتصاد ایران در سال 2020 پیش‌بینی کرده است. آخرین نرخ تورم اعلامی مرکز آمار مربوط به بهمن‌ماه سال جاری و در حدود 37 درصد بوده است.

همچنین بر اساس آمار بانک مرکزی در آذر ۱۳۹۸، رشد نقطه به نقطه پایه پولی به بیش از ۲۸ درصد رسیده است که البته این رشد از سال ۱۳۹۱ تاکنون بی‌سابقه بوده است. که به دلیل برداشت از منابع صندوق توسعه ملی است که در واقع به معنای خرید دارایی‌های ارزی صندوق توسعه ملی از سوی بانک مرکزی و پرداخت مابه‌ازای ریالی آن به صندوق است. از طرف دیگر کشور در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی قرار گرفته و ممکن است مبادلات بانکی مربوط به صادرات و واردات کشور حتی با کشورهای اصطلاحاً دوست ما با مشکلات مضاعفی در سال 1399 همراه باشد. از سوی دیگر در حالی که آمریکا در این روزها به هر بهانه‌ای نهادهایی از کشور را مورد تحریم قرار می‌دهد با این حال انتخابات در آمریکا در آبان‌ماه سال آینده برگزار خواهد شد و فرد برگزیده می‌تواند با بازگشت به برجام یا ادامه راه رئیس‌جمهور کنونی تاثیر قابل توجهی بر وضعیت اقتصادی کشور بگذارد و حداقل انتظارات را بهبود دهد یا ناامید سازد!! در حقیقت برای بررسی بازار سپرده در سال آینده ما با دایره‌ای از اطلاعات همراه هستیم که برخی درونزا و داخلی و برخی برونزا و خارجی است و طبیعتاً ما هیچ قدرتی در عوامل خارجی که اتفاقاً بسیار مهم هستند نداریم و در نتیجه این موضوع پیش‌بینی برای سال آینده را دشوار می‌کند.

با این حال اجازه بدهید به عملکرد بازارها در سال 1398 و تاثیرات آن بر بازار سپرده بپردازیم و آنگاه بررسی سال 1399 را بر همین اساس انجام دهیم. در سال 1398 نرخ دلار در بازار تا اواسط بهار با رشد همراه بود و پس از آن تا زمان افزایش قیمت بنزین در آبان‌ماه مجدداً موتور آن روشن شد و به قیمت‌های ابتدای سال نزدیک شد. با این حال نوسانات کاهشی و افزایشی شدیدی را به‌خصوص در پایان بهمن و اوایل اسفند تجربه کرد. به همین منوال بازارهای مسکن و طلا و سکه نیز تا اردیبهشت و خردادماه افزایشی بودند و سپس یک بازه چهار تا پنج‌ماهه را در رکود و کاهش تدریجی سپری کردند و مجدداً پس از آن افزایشی شدند. تنها بازار بورس و تا حدودی بازار خودرو بود که در سال 1398 روند مثبت خود را بدون نوسانات قابل توجه حفظ کردند ضمن آنکه بازار بورس برخلاف سایر بازارهای دارایی در کشور که رشد آنها با نگاه منفی دولت یا فعالان اقتصادی همراه است نه‌تنها نگاه منفی ندارد بلکه بارها دولتمردان و سیاستگذاران کشور حامی رشد آن بوده‌اند چراکه تمایل آنان بر این است که نقدینگی جامعه به‌جای حرکت در بازار ارز یا مسکن که تاثیرات افزایش قیمتی آن مستقیم بر زندگی مردم حادث می‌شود در بازاری مانند سرمایه وارد شود که هیچ اثر هزینه‌ای برای خانوارها ندارد، پس به نوعی مبلغ و تشویق‌کننده آن نیز است.

حال باید پرسید با توجه به این اطلاعات و آمار و بررسی روند گذشته بازارها، در سال 1399 اوضاع به‌خصوص برای بازار سپرده چگونه خواهد بود؟ در واقع ما در سال آتی همانند امسال با دو نوع انتظارات روبه‌رو هستیم؛ یکی انتظارات تورمی به دلیل مشکلات مالی دولت است و دیگری انتظارات قیمتی ارز که به دلیل مشکلات تحریم است. چندی پیش معاون اقتصادی بانک مرکزی نرخ تورم را برای سال 1399 حدود 20 درصد پیش‌بینی کردند که اگر حتی این پیش‌بینی درست باشد و نرخ تورم در سال آینده 15 تا 20 درصد کاهش یابد باز سپرده‌گذاران بانکی متضرر خواهند شد چراکه نرخ سود بانکی کمتر از نرخ تورم خواهد بود، بنابراین این انگیزه را به افراد می‌دهد که برای جلوگیری از کاهش ارزش پول خود در مقابل تورم بازارهای موازی را امتحان کنند. از سوی دیگر انتخابات آمریکا نیز 13 آبان سال 1399 برگزار می‌شود و احتمال بهبودی در وضعیت بازار ارز به دلیل وجود تحریم‌های سفت و سخت تا آن تاریخ بعید است و مساله این است که بانک مرکزی می‌تواند تا آن تاریخ بازار را تحت کنترل خود نگه دارد یا نوسانات را طوری مدیریت کند که افراد ریسک ورود به آن را نپذیرند. حتی ممکن است پس از برگزاری انتخابات در آمریکا انتظارات به سمتی چرخش کند که بانک مرکزی مجبور شود جهت جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت دلار از یک سطحی وارد بازار شود. حتی بازار سرمایه نیز نشان داده با کاهش نرخ دلار روند کاهشی می‌گیرد و ممکن است با افت شدید همراه باشد.

نکته اینجاست که ساختار بازارها در اقتصاد ایران به گونه‌ای است که امکان جابه‌جایی سریع و کم‌هزینه را به فرد می‌دهد، در نتیجه ممکن است در طول یک سال افراد سرمایه‌های خود را تا پایان سال در چند بازار مختلف وارد کرده و با کمترین هزینه‌ای خارج کنند. به نظر می‌رسد سال 1399 یک سال عجیب برای کشور باشد چراکه بسیاری از عوامل آن در خارج از حیطه و قدرت ما تعیین می‌شود. سال گذشته و برای پیش‌بینی بازارها در سال 1398 که طی یادداشتی در مجله تجارت فردا منتشر شد، بازار سپرده بازار غیر‌جذابی بیان شد که در برابر سایر بازارها چندان توان عرض اندام ندارد و حتی پیشنهاد شد به جهت عدم هجوم نقدینگی به سایر بازارها نرخ سود بانکی افزایش یابد تا این بازار کمی برای آحاد اقتصادی جامعه جذاب شود با این حال سال 1399 به دلیل نامعلوم بودن انتظارات ارزی که بر سایر بازارها اثر می‌گذارد، بازار سپرده به‌رغم اینکه احتمالاً نرخ سود بانکی کمتر از نرخ تورم قرار می‌گیرد برای افراد ریسک‌گریز گزینه بسیار مناسب‌تری باشد و برای افرادی که توانایی ورود و خروج به سایر بازارها را به سرعت دارند احتمالاً با نزدیکی به انتخابات در آمریکا این بازار جذاب‌تر خواهد شد. با این حال بازار سپرده قدرت جبران اثرات تورمی را نخواهد داشت و باید دید برآیند انتظارات تورمی و انتظارات ارزی تا پایان سال کدام بازار را مناسب حضور خواهند یافت.