حلقه امیدواران
چرا گزارش مدیران عامل موسسه ایلیا مهم است؟
در این نوشته سعی خواهم کرد نخست به این بپردازم که گزارش‌های مبتنی بر نظرخواهی از مدیران عامل، سابقه‌ای ۲۸ساله در دنیا دارد. خوبی این گزارش‌ها تجمیع نظر افراد راهبردی و پیش‌برندگان کسب‌وکارهاست. خواندن و درک مسائل این گزارش‌ها را می‌توان به‌مثابه نشستن با صدها و شاید هزاران مدیرعامل و گپ زدن عمیق با آنها دانست. دوم به نتایج دو نمونه از این گزارش‌ها که از سوی موسسه‌هایPwC و مکنزی انجام شده می‌پردازم. سوم، گزارش مدیران عامل ایلیا را به طور مختصر توضیح می‌دهم و در نهایت به بخشی از نتایج مربوط به چهارمین گزارش مدیران عامل ایلیا می‌پردازم که درباره خوش‌بینی نسبت به آینده است و در آنجا بحث می‌کنم که حلقه امیدواران به آینده به هسته سخت ۱۲درصدی از مدیران عامل رسیده است.
پیشینه گزارش در دنیا
تصور کنید قرار است به داووس بروید و در فرصت کوتاهی مهم‌ترین مدیران عامل و رهبران کسب‌وکاری جهان را یک‌جا ببینید؛ فرصت طلایی در میان صدها مدیرعامل از چهار گوشه جهان، از پایتخت‌های اقتصادی تا مراکز نوآوری. با دقت به صحبت‌هایشان گوش می‌دهید، به تجربه‌هایشان در گذر سالیان می‌نگرید و می‌کوشید درک کنید که چه مسیری را در گذشته پیموده‌اند و آینده را چگونه ترسیم می‌کنند. چه چالش‌هایی را پشت سر گذاشته‌اند؟ چه فرصت‌هایی را شکار کرده‌اند؟ و چه بیم و امیدهایی برای فردا دارند؟ این دقیقاً همان چیزی است که نظرسنجی‌های سالانه مدیران عامل (CEO Survey) به ما ارائه می‌دهند؛ پنجره‌ای بی‌نظیر به ذهن رهبران کسب‌وکار جهانی.
ایده گردآوری دیدگاه‌های رهبران ارشد کسب‌وکار، پدیده‌ای جدید نیست. برای دهه‌ها، شرکت‌های مشاوره بزرگ و سازمان‌های پژوهشی معتبر، به اهمیت درک نبض اقتصاد از دیدگاه کسانی که در خط مقدم آن قرار دارند، پی برده‌اند. یکی از پیشگامان این عرصه، موسسه PwC است که از سال 1998 به‌طور مداوم «نظرسنجی سالانه مدیران عامل» خود را منتشر می‌کند.
تعداد پاسخ‌دهندگان در هر دوره نظرسنجی، بسته به وسعت و تمرکز آن متفاوت است، اما معمولاً از صدها تا حتی بیش از هزاران مدیرعامل از سراسر جهان را شامل می‌شود. به‌عنوان مثال، نظرسنجی جهانی مدیران عامل PwCدر سال‌های گذشته، معمولاً پاسخ‌های بیش از چهار هزار مدیرعامل از بیش از 100 کشور را جمع‌آوری کرده است. این گستردگی جغرافیایی و تنوع صنایع، اعتبار و قدرت تحلیلی نتایج را به‌شدت افزایش می‌دهد. شرکت مشاوره مدیریت مکنزی (McKinsey & Company) نیز به‌طور گسترده به جمع‌آوری و تحلیل نظر مدیران عامل می‌پردازد. مکنزی از طرق مختلف، دیدگاه مدیران عامل را جمع‌آوری می‌کند. به‌طور مثال از طریق نظرسنجی‌های منظم در مورد موضوع‌های مختلف مرتبط با مدیران اجرایی (از جمله مدیران عامل)، سعی می‌کنند به عمق دیدگاه ایشان دست یابند. این نظرسنجی‌ها اغلب شرایط اقتصادی، روندهای فناوری (همانند پذیرش هوش مصنوعی)، چالش‌های سازمانی، اولویت‌های استراتژیک و موارد دیگر را پوشش می‌دهند.
مکنزی، مرکزی با نام مرکز تعالی مدیران عامل مکنزی (McKinsey Center for CEO Excellence) راه‌اندازی کرد که به‌طور خاص بر توسعه و عملکرد مدیران عامل تمرکز دارد. آنها ابزارهای اختصاصی همانند «ابزار ارزیابی تعالی مدیرعامل» (CEAT) را توسعه داده‌اند. این ابزار خودارزیابی است که برای ثبت آرزوها و رفتارهای مدیرعامل در ابعاد کلیدی رهبری طراحی شده است. بینش‌های حاصل از ارزیابی‌ها به درک آنها از عوامل موفقیت مدیرعامل و مسائلی که رهبران با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، کمک می‌کند. تصور کنید اگر برجسته‌ترین مدیران عامل جهان دوره کارگاه تخصصی برگزار می‌کردند و مهارت‌ها و رویه‌های موفقشان را به اشتراک می‌گذاشتند، چه می‌شد؟
مکنزی در پژوهش «تعالی مدیرعامل» (CEO Excellence) که به صورت کتاب هم منتشر شده، مطالعه‌ای با تعدادی از مدیران عامل انجام داده که نشان می‌دهد بنگاه این مدیران در دوران تصدی آنها به‌طور قابل توجهی رشد سالم داشته‌اند. این پژوهش با بررسی داده‌های بیش از ۲۰ سال در مورد هفت هزار و 800 مدیرعامل از سه هزار و 500 بنگاه در ۷۰ کشور و ۲۴ صنعت انجام شد و کسانی را شناسایی کرد که اقدام‌هایشان باعث موفقیت‌های خیره‌کننده شده است. سه شریک ارشد مکنزی، مصاحبه‌های مفصل با نمونه‌ای از ۶۷ مدیرعامل با عملکرد بالا انجام دادند. در نهایت مصاحبه‌ها در کتاب جدید با عنوان «تعالی مدیرعامل: شش طرز فکر که بهترین رهبران را از بقیه متمایز می‌کند» (CEO Excellence: The Six Mindsets That Distinguish the Best Leaders from the Rest) جمع‌بندی شد.
این کتاب فرصت منحصربه‌فرد برای درک یافته‌های پژوهشی، گوش سپردن به آن گفت‌وگوها و فهم شش طرز فکری است که به مدیران ارشد برتر کمک کرده تاثیر فوق‌العاده‌ای به‌جا بگذارند. تعدادی از رهبرانی که دیدگاه آنان را می‌توان در کتاب دنبال کرد، عبارت‌اند از مری بارا (جنرال‌موتورز)، پیتر برابک-لت‌ماته (نستله)، کن چنالت (امریکن اکسپرس)، جیمی دیمون (جی‌پی مورگان چیس)، هربرت هاینر (آدیداس)، رید هستینگز (نتفلیکس)، مریلین هیوسن (لاکهید مارتین)، کازو هیرا (سونی)، ساتیا نادلا (مایکروسافت) و پیتر ووسر (شل).
یکی دیگر از گزارش‌های مهم، در این زمینه گزارش «چه چیزی مهم است؟ هشت اولویت مدیران عامل برای سال 2024» (What matters most? Eight CEO priorities for 2024) است که از سوی شرکت مشاوره جهانی مکنزی منتشر شده و به‌عنوان قطب‌نما برای رهبران کسب‌وکار عمل می‌کند. این گزارش با بررسی دقیق دیدگاه‌های مدیران عامل در سراسر جهان، هشت حوزه کلیدی را که در سال 2024 برای آنها اهمیت ویژه‌ای دارد، شناسایی می‌کند. این اولویت‌ها طیف گسترده‌ای از موضوع‌ها، از جمله هوش مصنوعی (AI) و پایداری تا ژئوپولیتیک و مدیریت استعدادها را دربر می‌گیرد. نکته قابل توجه این است که این گزارش، با هدایت و راهبری همایون حاتمی، شریک ارشد (Senior Partner) مکنزی، انجام شده است. گزارش مکنزی، هشت اولویت اصلی را که مدیران عامل در سال 2024 بر آنها تمرکز می‌کنند، به شرح زیر بیان می‌کند:
1- هوش مصنوعی مولد (Generative AI): مدیران عامل به‌طور فزاینده به پتانسیل هوش مصنوعی مولد برای تحول کسب‌وکارها پی می‌برند. آنها به دنبال راه‌هایی برای استفاده از این فناوری برای افزایش بهره‌وری، نوآوری و ایجاد مزیت رقابتی هستند.
2- رقابت با فناوری: بنگاه‌ها برای همگام شدن با تغییرات سریع فناوری، نیازمند سرمایه‌گذاری مداوم در تحول دیجیتال و نوآوری هستند. مدیران عامل به دنبال استراتژی‌هایی برای پیشی گرفتن از رقبا در این عرصه هستند.
3- انتقال انرژی: با افزایش نگرانی‌ها در مورد تغییرات اقلیمی، بنگاه‌ها زیر فشار فزاینده‌ای برای کاهش انتشار کربن و حرکت به سمت شیوه‌های پایدار هستند. مدیران عامل به دنبال راه‌هایی برای ادغام پایداری در استراتژی‌های کسب‌وکار خود هستند.
4- ساختن قابلیت‌های سازمانی: در دنیای پیچیده امروز، بنگاه‌ها برای موفقیت نیازمند قابلیت‌های سازمانی قوی هستند. مدیران عامل بر ایجاد فرهنگ یادگیری، چابکی و همکاری در سازمان‌هایشان تمرکز می‌کنند.
5- مدیریت میانی: مدیران میانی نقش حیاتی در اجرای استراتژی شرکت دارند. مدیران عامل به دنبال راه‌هایی برای توانمندسازی و حمایت از این گروه کلیدی هستند.
6- ژئوپولیتیک: بی‌ثباتی‌های ژئوپولیتیک، خطرها و عدم قطعیت‌های قابل توجهی را برای کسب‌وکارها ایجاد می‌کند. مدیران عامل باید برای این خطرات آماده باشند و استراتژی‌هایی برای کاهش آنها توسعه دهند.
7- رشد جسورانه: در محیط رقابتی امروز، بنگاه‌ها برای حفظ موقعیت نیازمند رشد مداوم هستند. مدیران عامل به دنبال فرصت‌هایی برای رشد از طریق نوآوری، توسعه بازار و سایر استراتژی‌های جسورانه هستند.
8- نگاه کلان به اقتصاد: مدیران عامل باید درکی عمیق از شرایط کلان اقتصادی داشته باشند تا بتوانند تصمیم‌های استراتژیک آگاهانه‌ای بگیرند. آنها به دنبال اطلاعات و تحلیل‌هایی هستند که به آنها در پیش‌بینی روندهای اقتصادی و مدیریت ریسک‌ها کمک کند.
گزارش ایلیا
در حالی که شرکت‌های جهانی بزرگ همچون موسسه‌های PwC و مکنزی با نظرسنجی‌های سالانه، نبض مدیران عامل بین‌المللی را می‌سنجند و رهیافت‌های کلیدی ارائه می‌دهند، شرکت مشاوره مدیریت ایلیا با انتشار گزارش سالانه مدیران عامل، کوشیده همین خط‌مشی تحلیلی عمیق را، با تن‌دوز کردن به شرایط خاص و پیچیده اقتصاد ایران، فراهم آورد. هدف اصلی این گزارش‌ها، ارتقای دانش، انتشار اطلاعات و موضوع‌های کلیدی دارای اهمیت برای مدیران عامل ایرانی، ایجاد بینش نسبت به روندها و رفتارها و ارائه دستورکارهای مشترک برای سیاست‌گذاران است. امسال، ایلیا چهارمین شماره این گزارش را با عنوان «ماراتن در مه» منتشر کرده است. این عنوان به خوبی نمایانگر وضع کنونی فضای کسب‌وکار در ایران است؛ جایی که عدم قطعیت‌ها، نوسان‌های اقتصادی و تحولات پیش‌بینی‌ناپذیر، چشم‌انداز آینده را همچون مه غلیظ دربر گرفته است. در چنین شرایطی، دانستن اینکه دیگر مدیران عامل، همکاران و رقبای شما، چگونه به این «ماراتن در مه» می‌نگرند، چه چالش‌هایی را مهم می‌دانند و چه استراتژی‌هایی برای عبور از این ابهام برگزیده‌اند، حیاتی است. این گزارش با جمع‌آوری داده‌ها از دو هزار و 482 مدیرعامل (پس از پاک‌سازی داده‌ها) در دی و بهمن ۱۴۰۳ به دست آمد و در اردیبهشت ۱۴۰۴ منتشر شده است. این گزارش، مبنای زمانی عملکرد مدیران عامل را برای سال ۱۴۰۳ و پیش‌بینی‌ها را برای سال ۱۴۰۴ قرار داده است. گزارش سال گذشته، با پرسش از عملکرد مدیران عامل در سال ۱۴۰۲ و پیش‌بینی سال ۱۴۰۳ با عنوان گویای «حرکت در جریان مخالف» در بهار ۱۴۰۳ منتشر شد.
سال 1403، سال عجیب
۱۴۰۳ از عجیب‌ترین سال‌ها بود. همین‌که تمام شد را باید جشن گرفت. آنقدر تعدد و تناوب اتفاق‌ها زیاد بود که انگار ذهن و بدنمان بی‌حس شده بود. به همت دو دوست عزیز، پاییز ۱۴۰۳ در یک دوره آنلاین شرکت کردیم که دو راهبر غیر ایرانی آن، یکی از استرالیا وصل می‌شد و دیگری از انگلیس. یک روز که وصل شدیم، این دو بزرگوار گفتند قبل از اینکه جلسه را شروع کنیم باید اعتراف کنیم اصلاً نمی‌توانیم خودمان را جای شما بگذاریم و می‌دانیم که حجم عظیمی از نگرانی و آشفتگی را تجربه می‌کنید. در شرایطی بودیم که نمی‌دانستیم حرکت بعدی در فضای شبه‌جنگی (یا فضای کلی حاکم بر ایران) چه خواهد بود و کار تا کجا پیش خواهد رفت. برایم عجیب بود با اینکه مدام اخبار روز را پیگیری می‌کنم، چرا اصلاً متوجه عمق این مسئله و فضای محیطی خودمان و شرایطش نشده‌ام. این حجم از بی‌حسی برایم تازگی داشت.
مدیران عامل در شرایط پرابهام و پرتنش بین‌المللی به پرسش‌های نظرسنجی ایلیا در زمستان ۱۴۰۳ پاسخ داده‌اند. در شرایطی که نمی‌دانستیم تشدید تنش و شعله‌ور شدن آتش جنگ در منطقه غرب آسیا، قرار است تا کجا ادامه پیدا کند. حتی همکاران دست‌اندرکارم می‌گفتند در میانه جمع‌آوری داده‌ها سخنرانی مهمی ایراد شده که نتایج گزارش را به‌شدت تغییر داده بود.
در تمام سال‌های پس از ۱۳۹۷ که با بازگشت تحریم‌ها و خروج آمریکا از برجام شروع شد و به مسائل داخلی متعدد و پرتنش رسید، شاید بتوان بزرگ‌ترین دشمن را ناامیدی از بهبود اوضاع معرفی کرد. آقای دکتر مسعود نیلی در مراسم رونمایی از گزارش دوم مدیران عامل ایلیا در سال ۱۴۰۱ خطاب به جمع مدیران عامل حاضر در جلسه گفتند همین که شما چراغ شرکت خودتان را روشن نگه داشته‌اید، کار بزرگی است. تصورمان این بود که این شرایط نباید زیاد طول بکشد و کافی است کمی بیشتر مقاومت کنیم. در تمام این سال‌ها می‌گفتیم اوضاع از این بدتر نمی‌شود، ولی شد. دو سال گذشت و تازه رسیدیم به سال ۱۴۰۳ که خودش از همه عجیب‌تر بود. اما مواجهه ما با این اوضاع چه بود؟ چه کسانی با چه حجم خوشه‌ای از امیدواری دست کشیدند و چه مقدار کماکان امیدوار مانده‌اند؟
امید ساده‌انگارانه
نحوه مواجهه ما با این شرایط متفاوت است. من خودم همواره به طرز کاملاً ساده‌انگارانه‌ای نسبت به آینده امیدوارم. انگار از جمیع مسائل پیچیده حاکم بر فضا، پناه می‌برم به یک سادگی که در آنجا بتوانم کورسویی از امید را ترسیم کنم. همیشه برایم سوال بود که ما امیدواران ساده‌انگار چند درصدیم. نتایج گزارش نشان می‌دهد که 12 درصد. این عدد سال پیش چقدر بوده؟ همین عدد 12 درصد. به چه معناست؟ این را چطور توجیه کنیم؟ به نظرم ما امیدواران ساده‌انگار، همواره در همین موقعیت بوده‌ایم، هستیم و خواهیم ماند. اما اتفاق بدی افتاده است: در گزارش امسال نسبت به سال قبل، چهار درصد کسانی که باور داشتند آینده «بدون تغییر» می‌ماند، به سمت کسانی که باور دارند «آینده بدتر می‌شود»، متمایل شده‌اند. این افراد من را به یاد آنهایی می‌اندازد که در نمونه‌گیری‌های قبل انتخابات می‌گویند «نمی‌دانیم در انتخابات رای بدهیم یا نه؟» یا شبیه «ایالت‌های چرخشی» در انتخابات آمریکاست. این افراد بنا به حسی که به شرایط دارند تصمیم می‌گیرند و روند گزارش مدیران عامل نشان می‌دهد آنها به سمت «ناامیدان» رفته‌اند. شاید بتوان مسئله را این‌طور تبیین کرد که جمع ما امیدواران ساده‌انگار به هسته سخت خودش، یعنی همان 12 درصد رسیده است.
مقاومت در مقابل ناامیدی
گزارش مدیران عامل ایلیا در جایی از مدیران درباره عملکرد سال ۱۴۰۳ پرسیده و از آنها خواسته عملکرد سال ۱۴۰۴ خودشان را هم پیش‌بینی کنند. در اینجا با عده‌ای مواجه می‌شویم (14 درصد) که به‌‌رغم عملکرد بدون تغییر یا حتی افت در سازمان در سال ۱۴۰۳، پیش‌بینی رشد برای سال ۱۴۰۴ دارند. از میان آنها که گفته‌اند عملکردشان در سال ۱۴۰۳ با افت مواجه بوده (53 درصد) حدود هشت درصد گفته‌اند عملکرد سازمان در سال ۱۴۰۴ پیش‌بینی رشد دارند. از میان آنها که تغییری در عملکرد نداشته‌اند (15 درصد)، حدود شش درصد به عملکرد سال ۱۴۰۴ خوش‌بین‌اند. گزارش در جایی می‌گوید: «خوش‌بین‌ترین مدیران عامل، افرادی بوده‌اند که اگرچه سال ۱۴۰۳ را بدون تغییر یا افت عملکرد گذرانده‌اند، اما به رشد در سال ۱۴۰۴ خوش‌بین هستند (14 درصد کل مدیران عامل).» این یعنی با وجود همه فشارها و افتی که شاهد بوده‌اند، باز نمی‌خواهند دست از امیدواری برای آینده بردارند و کماکان در حال جنگ با ناامیدی‌اند. نمی‌دانم ساده‌انگارانه است یا نه؛ اما امیدوارم در نتایج سال آینده جمع ما امیدواران از 12 درصد بیشتر شود.
