آتش زیر خاکستر

  محمد ناظری: پس از هفته‌ها جنگ در قره‌باغ، بیستم آبان‌ماه سال جاری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری روسیه برای پایان جنگ به توافق رسیدند. بر اساس این توافق منطقه آغ‌دام و اراضی آذربایجان در قازاخ که تحت سیطره ارمنستان بود، به آذربایجان واگذار خواهد شد، گروهی از نیروهای صلح‌بان به مدت پنج سال در طول منطقه تماس قره‌باغ کوهستانی و در طول کریدور لاچین مستقر خواهند شد و ارمنستان کلبجر و لاچین را تحویل خواهد داد. مفاد این قرارداد اتصال قره‌باغ به ارمنستان را تضمین می‌کند و همچنین امکان اتصال مستقیم نخجوان به آذربایجان که یکی از خواست‌های مهم آذربایجان بود و نیاز این کشور برای تردد در خاک ایران را کم می‌کند فراهم خواهد شد. به اعتقاد کارشناسان هرچند این توافق صلحی موقت را در منطقه رقم می‌زند ولی همچنان اختلاف اصلی که قره‌باغ است پابرجاست و امکان تکرار درگیری‌ها وجود دارد. از طرف دیگر نارضایتی ارمنی‌ها از این توافق ممکن است موجب شود رهبران پوپولیست ارمنستان سعی کنند در اولین فرصت انتقام سختی از آذربایجان بگیرند. این قرارداد با اعتراض شدید مردم ارمنستان و حمله به پارلمان این کشور همراه بود. همچنین تلاش‌هایی برای ترور نخست‌وزیر و کودتا صورت گرفته که تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده است. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، هرچند پذیرفت این توافق تلخ است و برای ارمنستان پیروزی به حساب نمی‌آید اما شکست را هم قبول نکرد. آرمن سرکیسیان، رئیس‌جمهور ارمنستان هم که بعد از همه‌پرسی قانون اساسی در سال ۲۰۱۵ از قدرت سیاسی زیادی برخوردار نیست، گفت از رسانه‌ها در مورد توافق آتش‌بس کامل در قره‌باغ مطلع شده است. اما در آذربایجان شرایط متفاوت است. الهام علی‌اف، به پیروزی خود و آذربایجان افتخار کرد و از پوتین و اردوغان، برای حصول این توافق آتش‌بس تشکر کرد. ترکیه و روسیه در این قرارداد به برخی از خواسته‌های خود رسیدند اما بسیاری از کارشناسان، روسیه را برنده اصلی می‌دانند. به اعتقاد آنها با این توافق پوتین حضور نظامی روسیه را در منطقه تثبیت کرد و اینکه روسیه توانسته آمریکا را در جریان این توافق کنار بگذارد، خود موفقیت بزرگی است.

 بر اساس این قرارداد مرز ایران با ارمنستان کاهش خواهد یافت که تردد و حمل‌ونقل دو طرف را با مشکلاتی مواجه می‌کند. در صورت اتصال مستقیم نخجوان به آذربایجان بخشی از تردد سنتی نخجوان-ایران-آذربایجان هم حذف خواهد شد و عملاً ترکیه هم خود را بی‌نیاز از خاک ایران برای دستیابی به دریای خزر می‌داند. البته به اعتقاد برخی کارشناسان ثبات در منطقه زمینه همکاری ایران با طرفین درگیری را افزایش می‌دهد.

وزارت خارجه ایران از این توافق استقبال کرد و آمادگی خود را برای کمک به استقرار نیروهای حافظ صلح فدراسیون روسیه در امتداد خطوط تماس بر اساس بندهای ۳ و ۴ توافق آتش‌بس اعلام کرد. اما انتقادات فراوانی از سوی کارشناسان به دیپلماسی ایران در توافق اخیر که برای کشور تبعات اقتصادی و حتی امنیتی دارد، وارد شده است. در این پرونده به پیامدهای این قرارداد بر امنیت و اقتصاد ایران می‌پردازیم.