پارادایم فراوانی

  زهره اکرمی: در دورانی که کووید 19 بسیاری از بخش‌های اقتصاد جهان را با مشکل کمبود مواجه کرده است، صنعت نفت با چهره دیگری از بحران یعنی مازاد عرضه دست‌به‌گریبان است. میلیون‌ها انسانی که در این ایام خانه‌نشین شده‌اند و ارتباطات و سفرهایی که انجام نمی‌شود، تمامی ذخایر نفت جهان را لبریز و نفتکش‌های پرشده را ناچار به پهلو گرفتن در سواحل ساخته است. بازار نفت که تا پیش از این همواره بر طبل اتمام شدن زودهنگام نفت می‌کوبید، حالا مشتری‌های چندانی برای خود نمی‌یابد. از سوی دیگر اما پیشرفت پرشتاب تکنولوژی، امکان اکتشاف، استخراج و عرضه نفت را بیشتر و همچنین دریچه‌های جدیدی از روش‌های نوین صرفه‌جویی در استفاده از سوخت‌های فسیلی را به ارمغان آورده است. توامان که عمق چاه‌های نفت در خشکی و دریا بیشتر می‌شود، توانایی احیای چاه‌های نفتی که به نظر می‌رسید به پایان عمر خود رسیده‌اند نیز بیشتر شده است. به همه این معادلات باید رشد فوق‌العاده و قدرتمند نفت شیل و ورودش به بازار و اقتصاد جهانی را نیز افزود. از سال 2005 که ایالات متحده تولید نفت شیل خود را به‌طور متوسط به هشت میلیون بشکه در روز رسانده است، جایگاه پررنگی را در بازی‌های این بازار به خود اختصاص داده و همواره در پی آن است که سهم بیشتری از بازار را در قبضه خود درآورد. صحنه دیگر بحران نفت، جنگ قیمتی عربستان و روسیه بر سر سهم بازار و تقلا برای حفظ قیمت است. گرچه این دو کشور سودای حذف رقیب نوپای خود، نفت شیل آمریکا را در سر می‌پرورانند اما مسیری متفاوت از یکدیگر را در پیش گرفتند که تبعات آن، ضایعه دیگری برای اقتصاد جهان و نفت است. کشورهای صادرکننده نفت در این بحران بایستی میان دو گزینه موجود یکی را برگزینند، یا در پی تحقق اهداف کوتاه‌مدت خود برای حداکثرسازی درآمد نفتی از طریق حمایت از قیمت‌های بالاتر باشند یا آنکه به دنبال اجرایی کردن اهداف بلندمدت خود برای تامین امنیت تقاضای نفت از طریق حفظ سهم بازار برآیند. عربستان مسیر نخست و روسیه مسیر دوم را برای خود برگزیده است. با وجود آنکه دهه‌هاست که دانشگاهیان و متخصصان حوزه نفت زنگ هشدار را برای کشورهای وابسته به درآمد نفت به صدا درآورده‌اند، اما بسیاری از کشورها، خصوصاً کشورهای خاورمیانه‌ای عضو اوپک در تغییر سیاست‌های خود به کندی عمل می‌کنند و در نهایت موج قیمت پایین نفت در پی کاهش تقاضا به آنان برخورد خواهد کرد.

با وجود آنکه در کوتاه‌مدت تمام کشورهای کوچک و بزرگ که همگی از قیمت نفت متاثر می‌شوند، چشمان نگران خود را بر تابلوهای قیمت نفت در ماه مارس و آوریل دوخته‌اند اما آیا کاهش تقاضا برای نفت، سرنوشتی است که در انتظار کالایی است که تاکنون بر سر آن جنگ‌های بسیاری سرگرفته است یا جهان هنوز به بلوغ کافی برای گذر از این نوع انرژی نرسیده است؟ بازار در نهایت به این پرسش پاسخ خواهد داد.