کمک به تصحیح تصویر بخش خصوصی
بررسی نتایج حضور نماینده بخش خصوصی در جلسات هیات دولت در گفت‌وگو با محسن جلال‌پور
محسن جلال‌پور می‌گوید: وضعیت بخش خصوصی مانند همراهان بیماری است که پشت در اتاق عمل منتظر نتیجه کار پزشکان ایستاده است. باید مدت‌ها با نگرانی منتظر باشیم تا ببینیم دولت چه تصمیمی برای وضعیت اقتصادی ما می‌گیرد.
محسن جلال‌پور پس از حضور شهردار تهران در نشست‌های هیات دولت، پیشنهاد داده است که از رئیس اتاق بازرگانی ایران نیز برای حضور در جلسات هیات دولت دعوت شود. او معتقد است چنین دعوتی می‌تواند به تقویت خودباوری در بخش خصوصی منجر شود و رئیس اتاق بازرگانی با حضور در جلسات هیات دولت می‌تواند دغدغه‌های بخش خصوصی را به هیات دولت و وزرای محترم منتقل کند و دغدغه‌های حاکمیت و دولت را نیز در هیات دولت ببیند و در فضای بخش خصوصی منعکس کند. جلال‌پور یادآوری می‌کند: «حضور نماینده بخش خصوصی در جلسات هیات دولت می‌تواند تصویری را که دولت و وزرا از بخش خصوصی دارند، به تصویری درست‌تر و واقعی‌تر تبدیل کند. هنوز بسیاری از وزرای ما تصویر درستی از بخش خصوصی ندارند و حتی در مواردی بخش خصوصی را زائد می‌دانند و با نگاهی سوسیالیستی و چپ‌گرایانه به این بخش نگاه می‌کنند.»
♦♦♦
شهردار جدید تهران به جلسات هیات دولت دعوت شده است. به نظر شما این حضور چه مزایایی دارد؟
اولین نکته این است که تهران را باید از سایر شهرهای کشور جدا در نظر گرفت. تهران به‌عنوان پایتخت ایران، ویترین ایران و شهری است که بسیاری از مردم دنیا، ایران را با آن می‌شناسند. بنابراین باید جداگانه به توسعه این شهر پرداخت. در اینکه تهران در سال‌های بعد از انقلاب پیشرفت داشته، شکی نیست. اما مثل سایر بخش‌ها، این پیشرفت به میزانی که باید و شاید نیست. علاوه بر این پیشرفت تهران به‌صورت یک پیشرفت متوازن که بتوانیم آن را توسعه بنامیم، رخ نداده است. اگر بخواهیم تهران را با پایتخت دیگری در جهان مقایسه کنیم، می‌توانیم مثال معروف سئول را به خاطر آوریم. همان‌طور که آقای جهانگیری گفتند، وقتی سال‌ها پیش خیابانی را در تهران به نام سئول و خیابانی را در سئول به نام تهران نامگذاری کردند، خیابان سئول تهران و شهر تهران بسیار پیشرفته‌تر از شهر سئول و خیابان تهران در این شهر بود و کره‌ای‌ها آرزو داشتند روزی در سئول به شرایطی مانند تهران برسند. ولی امروز می‌بینیم شهر سئول به‌قدری توسعه یافته که دیگر خیابان سئول در تهران شأن و شخصیت کره را تامین نمی‌کند. علاوه بر این، کره‌ای‌ها هم اعتقاد دارند نام تهران اسم شایسته‌ای برای اصلی‌ترین خیابان پایتخت‌شان نیست و حتی بارها خواسته‌اند نام این خیابان را عوض کنند. این نشان می‌دهد ما در مقایسه با کره جنوبی که شباهت‌های ضمنی هم به یکدیگر داریم، دچار عقب‌ماندگی شده‌ایم. برای جبران این عقب‌ماندگی، شهردار، هر شخصی از هر گروهی باشد، مهم این است که به تهران به‌عنوان ویترین ایران به‌صورت جدی رسیدگی شود. مسائل شهرداری هم موضوعاتی کلان است و فقط مسائل شهری نیست. امروز مسائل زیست‌محیطی که در تهران وجود دارد، مساله حمل‌ونقل و آلودگی هوا که از مشکلات اصلی مردم در تهران است، آسیب‌های اجتماعی متعددی که در تهران دیده می‌شود و از سوی دیگر مشکلات مالی، نحوه انجام پروژه‌ها، بدهی‌ها و انتخاب پیمانکاران و مسائل مختلفی که در زمینه کارهای اجرایی و امور مالی در تهران وجود دارد، کلان‌تر از آن است که ما آنها را فقط در قالب مدیریت شهری پیگیری کنیم. مدیریت این مسائل به یک کار جدی و هماهنگ وزارتخانه‌ای نیاز دارد. حضور شهردار تهران در هیات دولت می‌تواند بسیاری از این مسائل را حل کند. فکر می‌کنم حضور شهردار در هیات دولت هم به انجام این هماهنگی‌ها منجر می‌شود و هم مراحل انجام کار را کوتاه می‌کند. ضمناً به تصمیم‌ها و مصوباتی که قرار است در تهران اجرا شود نیز بنیه کارشناسی قوی‌تر و استحکام بیشتری می‌بخشد. همچنین می‌توان مسائلی را که در تهران هست، از طریق شهردار به دولت انتقال داد و همه وزرا را در جریان کار همراه و هماهنگ کرد. ضمن اینکه من این جمله آقای نجفی، شهردار تهران را هم بسیار پسندیدم که گفت: «به‌عنوان نماینده همه شهرداران کشور در جلسات هیات دولت شرکت می‌کنم.» با تعبیر مناسبی که ایشان از این فرصت دارند، می‌توانند مسائل دیگر کلانشهرها را نیز در هیات دولت مطرح کنند؛ مسائل مهمی که بعضاً حل آنها از عهده یک شهردار و حتی یک استاندار هم خارج است. در دوره قبلی هم که شهردار تهران در هیات دولت حضور داشت، تصمیمات خوبی گرفته شد که از جمله آنها انتقال مدیریت مترو به شهرداری بود که از همان نتایج حضور شهردار در هیات دولت بود. اصولاً حضور شهردار در هیات دولت بدون حق رای هم بسیار مناسب است. البته باید یادآوری و تاکید کرد که این حضور بدون حق رای است تا این تصور اشتباه ایجاد نشود که حضور شهردار تهران در هیات دولت به معنای وجود یک رای اضافه به نفع شهر تهران و عدم توازن با منافع سایر شهرهاست.
آقای دکتر امیر کرمانی در سرمقاله‌ای در «دنیای اقتصاد» پیشنهاد کرده اصلاحات اقتصادی ابتدا به‌صورت پایلوت در تهران اجرا شود. نظر شما درباره این پیشنهاد چیست؟
فکر می‌کنم اصلاحات اقتصادی فراتر از آن است که از یک شهر شروع شود حتی اگر این شهر، تهران باشد. وقتی یک تصمیم کلان اقتصادی می‌گیریم، باید کل کشور و فضای کلان کل کشور را در نظر بگیریم بنابراین برای اصلاحات اقتصادی به همگرایی و هماهنگی کامل در کشور نیاز داریم. وسعت و آثار این اصلاحات نیز بسیار فراتر از تهران خواهد بود و باید برای چنین تغییراتی شرایط کل کشور را در نظر گرفت. البته اینکه بعضی اصلاحات اقتصادی را که قرار است در کل کشور اتفاق بیفتد، در سطح شهر تهران امتحان کنیم تا آثار و عواقب و دغدغه‌ها و نگرانی‌های پیش رو را در تهران ببینیم و اشکالات را برطرف کنیم و سپس با یک دید بازتر به سمت اجرای این اصلاحات در کل کشور و در سطح ملی برویم، امکان‌پذیر است و می‌تواند درست باشد. اما اینکه فکر کنیم اصلاحات کشور را از تهران شروع کنیم، امکان‌پذیر نیست چراکه اصلاحاتی که ما در اقتصاد کشور نیاز داریم، بسیار کلان‌تر و اساسی‌تر است.
شما پیشنهاد کرده‌اید دولت از رئیس اتاق بازرگانی ایران برای حضور در جلسات هیات دولت دعوت کند و نوشته‌اید «کمترین ثمره حضور رئیس اتاق در هیات دولت بازسازی اعتماد به نفس و تقویت خودباوری بخش خصوصی است.» فکر می‌کنید علاوه بر نکته‌ای که ذکر کرده‌اید، این حضور چرا و چگونه می‌تواند مثمر ثمر باشد؟
ضمن استقبال از حضور شهردار تهران در نشست‌های هیات دولت، پیشنهاد حضور رئیس اتاق ایران در هیات دولت را مطرح کردم. حضور رئیس اتاق ایران در جلسات هیات دولت از زوایا و جوانب مختلف قابل دفاع و بررسی است. بخش خصوصی ما طی پنج، شش دهه اخیر به‌شدت مظلوم واقع شده است به‌طوری که مکرراً در سخنرانی‌ها و اظهارات بزرگان کشور نیز به این موضوع اذعان و بر اهمیت توسعه فعالیت‌های بخش خصوصی تاکید می‌شود. بنابراین باید بخش خصوصی این ظرفیت را برای خود و شرایط خود ببیند که یک حرکت جهشی و توسعه‌ای را شروع کند و این اتفاق محقق نمی‌شود مگر اینکه این باور در خود بخش خصوصی به وجود آید که به‌طور کامل به رسمیت شناخته شده است. یکی از آثار حضور رئیس اتاق بازرگانی ایران در هیات دولت می‌تواند همین باور باشد که حاکمیت بخش خصوصی و اتاق را به‌عنوان بخشی جدی و موثر پذیرفته و از آنها مطالبه برنامه و ایده‌هایی دارد که برای توسعه فعالیت‌شان مورد نیاز است. علاوه بر این حضور رئیس اتاق بازرگانی می‌تواند دغدغه‌های بخش خصوصی را به هیات دولت و وزرای محترم منتقل کند و برعکس، دغدغه‌های حاکمیت و دولت را در هیات دولت ببیند و اینها را در فضای بخش خصوصی منعکس کند. امروز ما از یکدیگر بی‌خبر هستیم. هم دولت از مشکلات و مسائل بخش خصوصی چندان خبر ندارد و هم بخش خصوصی محدودیت‌های دولت و حاکمیت را درک نمی‌کند. حضور رئیس اتاق ایران در جلسات هیات دولت حداقل می‌تواند به انتقال مسائل دو طرف به یکدیگر کمک کند.
در حال حاضر وضعیت بخش خصوصی مانند همراهان بیماری است که پشت در اتاق عمل منتظر نتیجه کار پزشکان ایستاده‌اند. ما باید مدت‌ها با نگرانی منتظر باشیم تا ببینیم دولت چه تصمیمی برای وضعیت اقتصادی ما می‌گیرد. در بسیاری از مصوبات می‌بینیم که هنوز نگاه‌ها دولتی است. حضور نماینده بخش خصوصی در جلسات هیات دولت می‌تواند مصوبات دولت را به نفع بخش خصوصی تعدیل کند. همان‌طور که آقای رئیس‌جمهور گفتند: «در ابتدای دولت همه وزرا قول می‌دهند اما بعد از گذشت مدتی گویا تصدی‌گری لذت‌بخش می‌شود و برای عبور از آن بهانه و دلیل می‌آورند که البته ممکن است این دلایل درست باشد.» حضور رئیس اتاق بازرگانی در هیات دولت می‌تواند لزوم این توجه را مکرراً به وزرای محترم یادآوری کند و باعث تعدیل مصوبه‌ها به نفع بخش خصوصی شود. علاوه بر این حضور نماینده بخش خصوصی در جلسات هیات دولت می‌تواند تصویری را که دولت و وزرا از بخش خصوصی دارند، به تصویری درست‌تر و واقعی‌تر تبدیل کند. هنوز بسیاری از وزیران ما تصویر درستی از بخش خصوصی ندارند و حتی در مواردی بخش خصوصی را زائد می‌دانند و با نگاهی سوسیالیستی و چپ‌گرایانه به این بخش نگاه می‌کنند. انتقال مسائل دولت به بخش خصوصی هم می‌تواند از دیگر نتایج مثبت این حضور باشد.
واقعیت این است که امروز اقتصاد کشور به تغییر ریل نیاز دارد. باید این تغییر ریل را در مردم، حاکمیت و کل کشور ببینیم. حضور نماینده بخش خصوصی در کابینه می‌تواند این حرکت را بسیار تسریع کند. بعد از دهه‌های متمادی که برخی فعالان بخش خصوصی از دولت طلب حمایت می‌کردند، ما امروز فریاد می‌زنیم که حمایت نمی‌خواهیم بلکه می‌خواهیم به سمت رقابتی شدن و شکل گرفتن فضای اقتصاد آزاد حرکت کنیم. خواسته ما این است که موانع کنار گذاشته شوند و رقبای بزرگی که از رانت‌ها، امکانات و ظرفیت‌های غیرموجه استفاده می‌کنند، کنار گذاشته شوند تا فضایی سالم برای اقتصاد آزاد فراهم شود. نماینده بخش خصوصی در هیات دولت می‌تواند این مطالبه را به‌صورت جدی مطرح کند و باعث شود تغییر ریل در اقتصاد ما با سرعت بیشتر و به نحو درست‌تری انجام شود. علاوه بر اینها تاثیر مهم دیگری که این حضور دارد، این است که بخش خصوصی متوجه اثرگذاری‌اش بر تصمیمات حاکمیت خواهد شد و همین پذیرفته شدن به خودباوری بخش خصوصی و انگیزه برای حرکت جهشی و رشد در این بخش منجر می‌شود و باعث مشارکت موثرتر بخش خصوصی برای ارائه راهکارهای بهتر حل مشکلات می‌شود. یک تجربه بسیار خوب در این زمینه در دوره‌ای که من رئیس اتاق ایران بودم، به بازی گرفتن بخش خصوصی در سفرهای رئیس‌جمهوری بود. سفر ایتالیا و فرانسه واقعاً می‌تواند یک الگوی خوب برای تعامل دولت و بخش خصوصی باشد. آنجا رئیس‌جمهوری و وزرای محترم به بخش خصوصی بها دادند به‌طوری که در کنار آنها، رئیس اتاق ایران و رئیس‌جمهوری فرانسه و نخست‌وزیر فرانسه و رئیس اتاق بازرگانی فرانسه در یک نشست تخصصی حضور داشتند. در ایتالیا هم به همین ترتیب بود. این احترامی بود که در عمل کشور برای بخش خصوصی قائل شد و نوعی شادابی و نشاط جدی در فضای اتاق ایران و بین فعالان بخش خصوصی به دنبال داشت و بسیار انگیزه‌بخش بود. سفر پاکستان و سفرهایی که ما به همراه رئیس‌جمهوری و همچنین به همراه دکتر ظریف به‌عنوان وزیر امور خارجه و دیگر وزرا داشتیم نیز بسیار موثر بود. نتیجه این به بازی گرفتن را ما در اتاق بازرگانی و انگیزه، شادابی و نشاطی که در بخش خصوصی ایجاد شد، کاملاً حس کردیم. عملاً آن فضا اگر ادامه می‌یافت، خودباوری و اعتقاد جدی بخش خصوصی به خودش و توانمندی‌هایش می‌توانست کمک کند رشدی جدی در این بخش داشته باشیم.
فکر می‌کنم همان‌طور که شهردار تهران بدون حق رای در جلسات هیات دولت حضور پیدا می‌کند و مسائل شهری را به دولت منتقل می‌کند، حضور رئیس اتاق ایران در کابینه نیز به همین صورت می‌تواند انجام شود. فوایدی که حضور رئیس اتاق ایران در کابینه می‌تواند داشته باشد، کمتر از حضور شهردار نیست بلکه ممکن است در بسیاری زمینه‌ها فواید بیشتری هم داشته باشد و حتی به حل مسائل شهری و توسعه شهری نیز کمک کند.
در حال حاضر اتاق ایران بزرگ‌ترین تشکل بخش خصوصی محسوب می‌شود و رئیس آن سخنگوی دبیرخانه مشترک سه اتاق ایران، اصناف و تعاون نیز هست اما آیا ممکن است در آینده و احیاناً با تغییر شرایط، دیگر اتاق‌ها و تشکل‌های بخش خصوصی نیز درخواست کنند که آنها هم به هیات دولت دعوت شوند؟
اگر به تاریخ مراجعه کنیم، می‌بینیم که از زمان تشکیل مجلس وکلای تجار در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار و حتی قبل از آن، تاجران و بازرگانان در سیاستگذاری و حاکمیت نقش جدی داشته‌اند و حضور و فعالیت بخش خصوصی در سیاستگذاری و تصمیم‌گیری‌های کلان پررنگ بوده است. در جنبش مشروطه حضور بخش خصوصی پررنگ بوده و در تحولات دیگر هم بخش خصوصی نقش داشته است. با این حال همیشه حاکمیت و دولت چه در زمان قاجار و چه در دوره پهلوی و حتی پس از آن، به دلیل ترس از بزرگ شدن بخش خصوصی، به بخش خصوصی میدان لازم را نداده‌اند. اینکه در مجالس مختلف مثلاً در ترکیب مجلس اول فعالان بخش خصوصی بیشترین نقش را داشته‌اند و همین‌طور در مجموعه کلان کشور و تصمیم‌گیری‌ها نقش‌آفرینی کرده‌اند، نشان می‌دهد اگر بخش خصوصی به‌صورت متحد و منسجم عمل کند و حاکمیت هم حضورش را بپذیرد، می‌تواند هم برای توسعه بخش خصوصی و هم برای حاکمیت مفید و موثر باشد. اگر خود ما در بخش خصوصی متفرق شویم و گروه‌های خاص تشکیل دهیم و با هم رقابت کنیم، در عین حال از طرف حاکمیت هم به حاشیه رانده شویم، نه به نفع حاکمیت است، نه به نفع مردم و بخش خصوصی.
متاسفانه سیاستمداران هم از این مساله حداکثر استفاده را برده‌اند و فعالیت‌های تاجران و فعالان اقتصادی را نادیده گرفته‌اند. اما امروز خوشبختانه دبیرخانه سه اتاق بازرگانی، تعاون و اصناف هم تشکیل شده و رئیس اتاق ایران حداقل در این دوره سخنگوی این دبیرخانه است. در دوره‌های بعدی ممکن است بین سه اتاق و مجموعه فعالان اقتصادی غیردولتی توافق دیگری حاصل شود ولی به هر حال در پی هر توافقی که صورت گیرد، بخش خصوصی می‌تواند یک نماینده از خود به هیات دولت بفرستد. حداقل در دوره‌ای که من مسوولیت داشتم، شاهد بودم که آنقدر بلوغ در بخش غیردولتی اقتصاد ایران وجود دارد که با همبستگی و انسجام، بدون اختلاف، تفرقه و گله‌گزاری بتوان نماینده‌ای از این بخش بزرگ و تاثیرگذار انتخاب کرد.
منظورتان این است که اگر دولت تصمیم بگیرد نماینده بخش خصوصی را به هیات دولت دعوت کند، بخش خصوصی می‌تواند در هر دوره سخنگوی دبیرخانه مشترک سه اتاق را به دولت معرفی کند؛ خواه این سخنگو رئیس اتاق ایران باشد و خواه نماینده‌ای از اتاق‌های دیگر؟
بله، در واقع هیات دولت می‌تواند دعوت خود را به دبیرخانه سه اتاق اعلام کند و دبیرخانه هم با توجه به توانایی و ظرفیتی که وجود دارد، حتماً هماهنگی لازم را به عمل می‌آورد. در دوره‌ای که من رئیس اتاق ایران بودم، این توافق شکل گرفت که رئیس اتاق ایران سخنگوی سه اتاق و نماینده بخش غیردولتی اقتصاد ایران باشد. فکر می‌کنم با توجه به حجم و گستردگی اتاق بازرگانی و داشتن فضای مورد نیاز برای توسعه تجارت و فعالیت‌های فراوان بخش خصوصی، این نیاز هست که این همراهی همیشگی باشد.
آقای دکتر نیلی گفته‌اند جلسات هیات دولت باید به‌صورت مساله‌محور شکل گیرد و اداره شود. اگر این اتفاق بیفتد، به نظر شما می‌توان نماینده بخش خصوصی را به‌صورت موردی و بسته به مسائل مرتبط به جلسات اتاق دعوت کرد یا ضرورت دارد حتماً این حضور به‌صورت دائمی و در تمام جلسات باشد؟
واقعیت این است که هیات دولت تنها جلسات هیات دولت نیست. کمیسیون‌های مختلف و شوراهای مختلف وجود دارد. رئیس اتاق ایران می‌تواند خود به‌تنهایی در این کمیسیون‌ها و شوراها حضور پیدا کند یا از همکاری سایر اعضای اتاق استفاده کند. این پیشنهاد آقای دکتر نیلی که نشست‌های هیات دولت مساله‌محور باشد، به نظر من بسیار مناسب است و در صورتی که این نظر ایشان اجرا شود، دعوت از رئیس اتاق ایران برای حضور در جلساتی که درباره مسائل اصلی اقتصادی است، می‌تواند موثر باشد.
