استنشاق سم
آلودگی هوا چه تاثیری بر سلامت کودکان دارد؟
آلودگی هوا چه تاثیری بر سلامت کودکان دارد؟ آیا این ذهنیت که نسل آینده به لحاظ کیفیت هوش و سلامت روان و جسم به‌خصوص در شهرهای بزرگ تحت تاثیر اثر آلودگی هوا هستند اثبات شده است؟ و مکانیسم اثرگذاری آلودگی هوا بر کودکان در مقایسه با بزرگسالان چیست و چگونه کار می‌کند؟ آیا میان گروه‌های سنی در برابر اثر مخرب آلودگی هوا تفاوت معناداری وجود دارد؟ میزان مرگ‌ومیر آلودگی هوا در شهرهای مختلف ایران و گروه‌های سنی مختلف چقدر است؟ آیا اثر مستقیم آلودگی بر مرگ قابل اثبات است؟ این‌ها پرسش‌هایی است که عمدتاً برای بسیاری از مردم مطرح می‌شود.
♦♦♦
کودکان به عنوان یکی از مهم‌ترین گروه‌های سنی هستند که به شدت در معرض خطرات ناشی از آلودگی هوا قرار دارند. این خطرات بیشتر بر اثرات سمی آلاینده‌ها بر سیستم تنفسی تاکید دارند. البته تاثیرات زیان‌بار آلاینده‌ها بر ارگان‌های دیگر نیز اهمیت دارد.
سیستم تنفسی در کودکان مهم‌ترین بخش آسیب‌پذیر در اثر آلودگی هوا شناخته شده است. کودکان در واحد زمان هوای بیشتری را نسبت به وزن بدنشان استنشاق می‌کنند در حالی که سطح کوچک‌تر از ریه بدان معناست که هوای تنفسی بیشتری را به ریه‌ها می‌رساند. از طرفی سطح وسیع فعالیت فیزیکی و گذراندن زمان بیشتر در فضاهای باز نسبت به بزرگسالان احتمال مواجهه بیشتر با آلاینده‌ها را فراهم می‌آورد.
نتایج مطالعات نشان داده است؛ کودکانی که زمان بیشتری را در فضاهای باز مناطق شهری آلوده سپری می‌کنند با احتمال نارسایی بیشتری در عملکرد دستگاه تنفسی مواجه‌اند. مجاری تنفسی در کودکان باریک‌تر از بزرگسالان است و تا قبل از بلوغ دستگاه تنفسی رشدنیافته‌تر و عملکرد ضعیف‌تری دارد. به‌طوری که 80 درصد آلوئول‌ها در کودکان پس از تولد تشکیل می‌شود و این تغییرات تا نوجوانی ادامه می یابد. به این ترتیب درصد ورود آلاینده‌ها به سیستم تنفسی کودکان بیش از افراد دیگر خواهد بود. همین امر می‌تواند زمینه تشدید اثرات نامطلوب آلاینده‌ها در کودکان را فراهم آورد. حتی در مقادیر بی‌اثر آلاینده‌ها برای بزرگسالان، دستگاه تنفسی در معرض سمیت ناشی از آلاینده‌ها قرار دارند. از طرفی به دلیل رشدنیافتگی دستگاه تنفسی‌ترمیم آسیب‌های وارد شده به سلول‌های اپیتیکال مجرای تنفسی به‌طور صحیح انجام نمی‌پذیرد. مطالعات نشان داده است که آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسید نیتروژن و به ویژه ازن بر توسعه دستگاه تنفسی در سنین کودکان تاثیرگذار است.
از طرفی کودکان قادر به متابولیزه و سم‌زدایی و دفع مواد سمی همانند بزرگسالان نیستند و در نتیجه مواد سمی به مدت طولانی‌تری در دستگاه گردش خون می‌ماند و سبب آسیب بیشتر به اندام‌ها می‌شود. به‌طور نمونه کودکان تا 70 درصد سربی را که وارد بدنشان می‌شود جذب می‌کنند در حالی که در بزرگسالان حدود 20 درصد آن جذب می‌شود. از طرفی بزرگسالان کمتر از یک درصد از سرب جذب‌شده را حفظ می‌کنند در حالی که در کودکان تمایل به حفظ سرب بیشتر است. به‌طور کلی تکامل‌نیافتگی دستگاه ایمنی و دیگر دستگاه‌های حیاتی در کودکان احتمال آسیب در مواجهه با آلاینده‌های هوا را افزایش می‌دهد.
آسم به‌عنوان یک بیماری غیرواگیر و مزمن شناخته شده است. این بیماری سبب التهاب و تنگی مجاری هوایی می‌شود. آسم یکی از بیماری‌های شایع در کودکان است. بر اساس آمار در دنیا بیش از 3 /6 میلیون نفر کودک مبتلا به آسم وجود دارد. برخی از مطالعات صورت‌گرفته در ایران هم حاکی از شیوع این بیماری در دو دهه اخیر به‌ویژه در میان کودکان است. مشخص شده است که برخی از آلاینده‌های هوا باعث حملات حاد آسمی، اختلال رشد ریه و در نتیجه کاهش در عملکرد ریوی در طول زمان به‌ویژه در کودکان می‌شود. مطالعات همبستگی مثبتی میان مراجعه به بیمارستان برای بیماری آسم و افزایش غلظت روزانه آلاینده‌های ذرات معلق PM2.5، ازن و دی‌اکسید نیتروژن را نشان می‌دهد.
عفونت‌های حاد تنفسی یکی از شایع‌ترین دلایل بیماری و مرگ در کودکان در کشورهای در حال توسعه هستند؛ خطر این بیماری در کودکان بیشتر از دیگر گروه‌های سنی است.
بر اساس مطالعات صورت‌گرفته آلودگی هوا و آلاینده‌های موجود در مناطق شهری و صنعتی در ایجاد یا تشدید برخی دیگر از بیماری‌ها از جمله لوسمی (سرطان خون) یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در کودکان موثر است. طبق مطالعات ارتباط معناداری میان مواجهه با آلاینده‌های ناشی از ترافیک و خطر ابتلا به لوسمی در میان کودکان وجود دارد. «بَنزن» به عنوان یکی از آلاینده‌ها از احتراق ناقص در موتورهای بنزینی ایجاد می‌شود و عامل خطری در ایجاد لوسمی شناخته شده است. برخی از شواهد حاکی از افزایش بروز لوسمی در ایران است.
تاثیر برخی از آلاینده‌ها مانند فلزات سنگین و هیدروکربن‌های آروماتیک حلقوی مرتبط با اثرات عصبی تکاملی و عصبی رفتاری در کودکان از جمله طیف اختلالات اوتیسم مشخص شده است. در مطالعات مختلف تاثیر فلز سنگین سرب در کاهش ضریب هوشی کودکان مشخص شده است. تترا اتیل سرب افزوده‌شده به بنزین، سوخت‌های فسیلی، کارخانه‌های سیمان، کارخانه‌های ذوب و استخراج فلزات مهم‌ترین منبع ایجاد سرب در هوا هستند.
در کل آلودگی هوا جدا از پیامدهای نامطلوب مستقیمی که بر سیستم تنفسی کودکان می‌گذارد، می‌تواند سبب اختلال و بیماری در دیگر سیستم‌های بدن کودکان (در شدتی بیشتر از آنچه در بزرگسالان ممکن است دیده شود) شود. ناکارآمدی سیستم ایمنی بدن، تکامل‌نایافتگی بسیاری از ارگان‌های بدن و ناآگاهی از خطرات به دلیل اقتضای سن، زمینه‌ساز آسیب‌های بیشتر در مواجهه با آلودگی هوا در کودکان خواهد شد.
سالانه بیش از ۲۰ هزار تن از ساکنان ۲۷ استان کشور بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. تنفس هوای آلوده برای مدت طولانی می‌تواند مشکلات جدی‌تری ایجاد کند و بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت تخمین زده می‌شود که آلودگی هوا سالانه عامل مرگ زودرس هفت میلیون نفر در دنیا باشد. با توجه به اینکه در فصل سرما بیشتر شاهد هوای آلوده به‌ویژه در کلانشهرهای تهران، مشهد، اصفهان و اهواز هستیم، وزارت بهداشت با هدف ارتقای سطح سلامت جامعه با کنترل آلاینده‌های هوا و جلوگیری از بروز بیماری‌های مرتبط، کمیته اضطرار تشکیل می‌دهد و وقتی شاخص آلاینده‌ها در حدی باشد که برای سلامت مردم خطرناک است، اقدام به اعلام شرایط اضطرار می‌کند.
با وجود تلاش‌های صورت‌گرفته «غلظت سالیانه ذرات معلق کمتر از 5 /2 میکرون در کشور به‌طور میانگین شش برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت است. در رهنمودهای سازمان جهانی بهداشت بررسی میزان شش آلاینده (PM10, PM2.5, NO2, SO2, CO, O3) از منظر کیفیت هوا توصیه شده است. این در حالی است که تنها در ۱۴ درصد از روزهای سال، غلظت ذرات معلق کمتر از 5 /2 میکرون در شهرهای کشور پایین‌تر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت است.
