اقتصاد سیاسی انتقال آب

  جاوید حیدری: شمال و جنوب ایران به‌طور همزمان گرفتار ابرچالش آب و محیط زیست است و به نظر می‌رسد تا زمان آغاز بارش‌ها، این چالش‌ها ادامه داشته باشد. هفته‌های گذشته در شهرهایی از گیلان و مازندران که دارای بیشترین میزان بارندگی در کشور هستند آب آشامیدنی قطع شد و همزمان شهروندان جنوب ایران در استان خوزستان نیز برای چندمین روز متوالی تشنگی و قطعی آب را تجربه کردند. کار در خوزستان به جایی رسیده که منجر به تظاهرات آب شده است و فضای مجازی در سراسر ایران به حمایت از مردم خوزستان پرداختند. هشتگ‌های ترندشده دعوی تشنگی خوزستان و مردمش را دارند. به نظر می‌رسد آب خیلی سریع‌تر از آنچه تصورش می‌رفت به ابرچالش سیاسی، اقتصادی و امنیتی تبدیل شده است. مساله فقط تامین آب کشاورزی نیست و به نظر می‌رسد بحران به تامین آب شرب مردم رسیده است. یکی از افتخارات ساختار سیاسی در ایران، لوله‌کشی هزاران روستا و آبرسانی به دوردست‌هاست اما این روزها که چندهزار روستا با تانکر آبرسانی می‌شود این سوال پیش می‌آید که کجای کار ایراد داشته است؟ البته تفاوت زیادی میان مشکلات بخش‌های شمالی و جنوبی کشور وجود دارد اما هر چه هست نشان از حکمرانی ضعیف و ناتوانی در مدیریت منابع آبی کشور دارد. «حکمرانی آب» طی دو دهه اخیر راه خود را به مکالمات معمول میان کارشناسان و افراد آکادمیک فعال در حوزه آب باز کرده است. گرچه این واژه کاربردها و تعریف‌های مختلفی دارد، اما استفاده از آن خالی از معنا نیست بلکه این واژه بیانگر تغییر در مناسبات دولت- جامعه در کشورهایی است که مسوولیت‌ها و فعالیت‌های مرتبط با مدیریت آب و خدمات آتی آن را به شکل اساسی افزایش و توسعه داده‌اند. حکمرانی آب به کلیه فعالیت‌ها و نظام‌هایی اطلاق می‌شود که در فرآیند سیاستگذاری و تصمیم‌گیری درباره توسعه و مدیریت منابع آب نقش دارند. ماهیت اصلی حکمرانی آب سیاسی است و مشخص می‌کند چه کسی و چه میزان در استفاده از منابع آبی محق است. یکی از مهم‌ترین مصداق‌های این تعریف را می‌توان در پروژه‌های انتقال آب دید. کاملاً قابل پیش‌بینی بود که پروژه‌های انتقال آب حاشیه‌ساز خواهد بود. همان‌گونه که اقتصاددانان پیش‌بینی کرده بودند، خوزستان به همین دلیل با اعتراض‌های مردمی مواجه شد. عبدالله ایزدپناه، یکی از نمایندگان استان خوزستان در مجلس از طرح‌های انتقال آب انتقاد کرده و گفته؛ این سیاست‌ها امنیت خوزستان را به خطر انداخته است.

ایزدپناه خواستار توقف پروژه‌های انتقال آب شده و گفته: «خشکسالی یک‌طرف قضیه است و انتقال آب موجب شده خوزستان به این روز بیفتد.» در این پرونده می‌خواهیم اقتصاد سیاسی انتقال آب را بررسی کنیم. چه کسی تعیین می‌کند که سهم افراد از منابع آب چقدر باشد؟