تاریخ انتشار:
بنگاه‌های نوپا در جهان عرب
آزادسازی
یک بنگاه خبری لبنانی در سال ۲۰۱۵ این سوال را مطرح کرد: آیا بیروت می‌تواند سیلیکون ولی خاورمیانه باشد؟
یک بنگاه خبری لبنانی در سال 2015 این سوال را مطرح کرد: آیا بیروت می‌تواند سیلیکون ولی خاورمیانه باشد؟ به نظر می‌رسید بیروت پایتخت لبنان با مردمی تحصیل‌کرده، فرهنگ نسبتاً آزادی‌طلب، یک نظام بانکی بزرگ و موقعیت جغرافیایی مناسب می‌تواند به مرکزی برای بنگاه‌های نوپای اینترنتی در منطقه تبدیل شود. اما حداقل یک مشکل بزرگ وجود دارد. تونی فادل که یک آمریکایی-لبنانی است و در پروژه ساخت آی‌پاد همکاری کرد در ماه نوامبر در مقاله‌ای نوشت: «بیایید روراست باشیم. وضعیت اینترنت در لبنان وحشتناک است.» سوء مدیریت دولتی در لبنان باعث شد این کشور یکی از پایین‌ترین سرعت‌های دانلود اینترنتی در جهان را داشته باشد.
در سال‌های اخیر در سراسر خاورمیانه مردان و زنان جوان محصولات جدیدی خلق کرده‌اند، شرکت‌های جدیدی به راه انداخته‌اند و با امید و اشتیاق فراوان از تقلید از بنگاه‌های نوپای آمریکا و اروپا صحبت می‌کنند. این کارآفرینان قابلیت‌های نهفته‌ای برای اقتصادهای منطقه هستند که از رشد کند و بیکاری بالا به ویژه در میان جوانان رنج می‌برند. جای تاسف است که موانع بسیار زیادی بر سر راه آنها قرار می‌گیرد و به ویژه آنکه بسیاری از این موانع کار دولت‌ها هستند. از جنبه پویایی و فعالیت هیچ منطقه‌ای در جهان عرب با سیلیکون ولی قابل مقایسه نیست اما کارآفرینان می‌گویند پیشرفت‌هایی هرچند اندک حاصل شده است. برای درک مشکلات و موانع موجود بر سر راه بنگاه‌های نوپای منطقه کافی است بدانیم که اکثر آنها با شکست مواجه می‌شوند. این موضوع در سراسر جهان اتفاق می‌افتد اما در کشوری مانند مصر که قانون ورشکستگی ندارد شکست خوردن یک بنگاه و عدم بازپرداخت بدهی‌ها در زمان مقرر می‌تواند به معنای رفتن به زندان باشد. بستن و تعطیلی یک شرکت 5 تا 10 سال طول می‌کشد و کاغذبازی زیادی به همراه دارد. بنگاه‌هایی که بتوانند کسب‌وکار خود را حفظ کنند مجبورند با نظام‌های
مقرراتی و حقوقی قدیمی و منسوخ‌شده کار کنند. نظام‌های قدیمی از قبیل دادن گزینه سهام به کارمندان انجام اموری را که در همه‌جا برای بنگاه‌های نوپا عادی هستند پیچیده می‌کنند. این شرایط در راس همه مشکلاتی قرار دارد که بنگاه‌های مصری را تحت تاثیر قرار داده‌اند. از دیگر چالش‌ها می‌توان به افزایش هزینه‌ها و فساد مقامات اشاره کرد. این وضعیت در سایر نقاط جهان عرب دیده می‌شود. در کشورهایی مانند لبنان و اردن که ادعا می‌کنند حامی بنگاه‌های نوپا هستند تاسیس یک بنگاه در عمل غیرممکن است. در سراسر منطقه قوانین کار استخدام و اخراج کارکنان را بسیار دشوار می‌کند و مدارس هم نمی‌توانند افراد بومی را با مهارت‌های مناسب پرورش دهند. آقای او‌کانل شرکت رسانه آنلاین مصری اسماردی (Smardy) را تاسیس کرد و در سال 2008 آن را به ودافون فروخت. به عقیده او مقامات مالیاتی مصر نمی‌دانند چگونه باید با بنگاه‌های نوپا برخورد کنند. او می‌گوید: مقامات مدل آمازون را درک نمی‌کنند. شرکت آمازون در ابتدا ضرر کرد اما در دو دهه اول توانست به سرعت رشد چشمگیری داشته باشد.
گفته می‌شود آمازون قصد دارد بنگاه خرده‌فروشی آنلاین «سوق» را که در امارات مستقر است خریداری کند. سرمایه‌گذاران منطقه بنگاه سوق را که در سال 2005 تاسیس شد به عنوان یک نمونه موفق از بنگاه‌های نوپا می‌شناسند. اما خارج از این نمونه، موانع بزرگ بر سر راه تجارت اجازه نمی‌دهد تجارت الکترونیک به طور کلی سروسامان بگیرد. ترخیص کالاها از گمرک همانند یک کابوس وحشتناک است که تعرفه‌های بالا، مقررات متغیر و تلاطم نرخ ارز آن را وحشتناک‌تر می‌سازند. لوئیس لبوس بنیانگذار استرو لبز (Astro Labs) مرکز بنگاه‌های نوپای فناوری در دوبی می‌گوید: مردم درباره منطقه‌ای با جمعیت 200 میلیون‌نفری صحبت می‌کنند اما تلاش می‌کنند خود را با قایق پارویی به این جمعیت نزدیک کنند. تاکنون چند بنگاه ماجراجو با منابع مالی مناسب کار را آغاز کرده‌اند اما ناکام مانده‌اند. شرکت سوق یک مورد استثناست که در داخل اتحادیه گمرکی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس کالاهایش را به شش کشور می‌فرستد.
تجارت الکترونیک یکی از چندین صنعتی است که بنگاه‌های نوپا می‌توانند در آن فعالیت کرده و به نیازهای بازار پاسخ دهند. در میان دیگر حوزه‌ها می‌توان به فناوری‌های مالی اشاره کرد چراکه اکثر اعراب حساب بانکی یا کارت اعتباری ندارند یا صنعت مراقبت‌های بهداشت، چراکه چاقی مفرط و سایر بیماری‌ها به سرعت در منطقه رو به افزایش هستند. اما بنگاه‌هایی که بخواهند در این صنایع فعال شوند اغلب باید مجوز خود را از نهادهای دولتی بگیرند که عملکردی بسیار کند و آهسته دارند. اخذ مجوز می‌تواند چند سال به برنامه کسب‌وکار آنها اضافه کند. آقای لبوس می‌گوید: «در نظام‌های پیشرفته بنگاه‌های نوپا از مقررات جلوترند و این مقررات هستند که باید خودشان را به آنها برسانند اما در اینجا اگر کسی بخواهد جلو بیفتد با تبر ریشه‌هایش را می‌زنند.»
دهه‌ها بود که دولت‌های منطقه با ذهنیت سوسیالیستی خود علاقه‌ای نداشتند بخش خصوصی را تشویق کنند. بسیاری از رهبران از قدرتمند شدن جوانان هراس دارند چراکه در این صورت ممکن است جوانان خواهان آزادی‌های سیاسی بیشتر شوند. اما هرچه اقتصادهای منطقه بیشتر به دردسر بیفتند فشار بیشتری بر دولت‌ها وارد می‌شود و آنها مجبور خواهند شد در نحوه برخورد خود با بنگاه‌های نوپا تجدیدنظر کنند و آنها را در کنارشان بپذیرند. در ماه نوامبر هنگامی که آقای فادل در توئیت خود از کندی سرعت اینترنت لبنان گلایه کرد سعد حریری نخست‌وزیر لبنان بلافاصله پاسخ داد: «ما به حرف شما گوش می‌کنیم و اینترنت درصدر برنامه‌های دولت آینده قرار دارد.» در مصر نیز هیات دولت به تازگی اولین قانون ورشکستگی کشور را تصویب کرد. این کار یکی از چندین اصلاحات اقتصادی است که با هدف تشویق سرمایه‌گذاری اجرا می‌شوند.
چندین دولت نیز به نظام اقتصادی پول تزریق کردند و ضمانت برخی از ریسک‌های مربوط به حمایت از بنگاه‌های نوپا را بر عهده گرفتند. لبنان در مهم‌ترین اقدام خود چهار سال قبل بسته‌ای 400 میلیون‌دلاری را معرفی کرد تا بانک‌ها را به وام‌دهی تشویق کند. این اقدامات به همراه پیدایش چند بنگاه نوپای نسبتاً ارزشمند در منطقه به نگرانی از ایجاد حباب دامن زده است اما سرمایه‌گذاری‌های اخیر کوچک‌تر و سالم‌تر بوده‌اند. به عنوان مثال سال گذشته مراکش 50 میلیون دلار از بانک جهانی وام گرفت تا دو صندوق سرمایه مخاطره‌پذیر را تاسیس کند. این اقدام بخشی از زمینه‌سازی برای فعالیت بنگاه‌های نوپا بود. همزمان سرمایه‌گذاران بین‌المللی 275 میلیون دلار در سوق و 350 میلیون دلار در بنگاه حمل‌ونقل کریم در امارات سرمایه‌گذاری کردند.
در اکثر کشورها مجموعه‌های جدیدی از بنگاه‌های نوپا پدیدار شده‌اند و با همکاری مراکزی مانند استرو لبز در دوبی یا کوجیت در تونس گرد هم آمده‌اند. این مراکز با مشوقان، حامیان و سرمایه‌گذاران در ارتباط هستند و همکاری میان آنها رواج یافته است. ماه گذشته یک مرکز بنگاه‌های نوپا در شهر قاهره به نام کمپ یونانی میزبانی یکی از بزرگ‌ترین گردهمایی‌های کارآفرینان منطقه را بر عهده گرفت. بسیاری از ماجراجویان جوان علاقه‌مندند خوب کار کنند و درآمد خوبی داشته باشند. عبدالحمید شراره که این گردهمایی را در سال 2013 آغاز کرد می‌گوید از شکست‌های بهار عربی درس گرفته است. او می‌گوید: من احساس کردم راه دیگری برای تحقق اهداف وجود دارد. بسیاری از شرکت‌کنندگان در گردهمایی با او هم‌عقیده‌اند. ولید عبدالرحمن موسس بنگاه غذای خانگی مام در قاهره می‌گوید: ما تلاش می‌کنیم بفهمیم چگونه می‌توان مردم را بهتر تغذیه کرد، زنان را توانمند ساخت و کودکان را آموزش داد.
متاسفانه دشواری کسب‌وکار در منطقه و ماهیت سرکوب‌گرایانه بسیاری از دولت‌ها باعث شد تا برخی از بزرگ‌ترین استعدادها به خارج مهاجرت کنند. اما این چالش‌ها افرادی را که باقی مانده‌اند وادار می‌سازد خلاقانه فکر کنند و موانع را دور بزنند. این خود به پیدایش شرکت‌هایی بهتر منجر می‌شود. آقای شراره می‌گوید: اگر شما بتوانید در کشوری مانند مصر موفق شوید در هر جای دیگری به سادگی موفق خواهید شد.
منبع: اکونومیست
منبع: اکونومیست
دیدگاه تان را بنویسید