نگاهی به گردش مالی قلیان و چرخه اقتصادی سفره‌خانه‌ها
صدای قُل‌قُل پول می‌آید
در نظریه «بازی‌ها»، مساله‌ای با عنوان «سفره‌خانه» وجود دارد که از یک «سفره‌خانه فرضی در تهران» اقتباس شده است. مساله به این صورت است: جمعیت محدودی از افراد وجود دارند که هر پنجشنبه شب، تمام آنها قصد دارند به این سفره‌خانه بیایند. این مکان بسیار کوچک است و اگر جمعیت از حدی بیشتر شود؛ ماندن در خانه بهتر از آمدن به این مکان است.
در نظریه «بازی‌ها»، مساله‌ای با عنوان «سفره‌خانه» وجود دارد که از یک «سفره‌خانه فرضی در تهران» اقتباس شده است. مساله به این صورت است: جمعیت محدودی از افراد وجود دارند که هر پنجشنبه شب، تمام آنها قصد دارند به این سفره‌خانه بیایند. این مکان بسیار کوچک است و اگر جمعیت از حدی بیشتر شود؛ ماندن در خانه بهتر از آمدن به این مکان است. در واقع دو شکل ترجیح افراد برای ماندن در خانه یا رفتن به سفره‌خانه وجود دارد. شکل اول این است که «اگر کمتر از 60 درصد از جمعیت به سفره‌خانه بروند، همه آنها سود کرده‌اند و زمان بهتری در سفره‌خانه نسبت به ماندن در خانه خواهند داشت.» شکل دوم هم این است که «اگر بیشتر از 60 درصد این جمعیت به سفره‌خانه بروند، تمام آنها زیان کرده‌اند و اگر در خانه می‌ماندند بیشتر به آنها خوش می‌گذشت.» در این نظریه اگر همه افراد از یک «روش قطعی» برای رفتن به سفره‌خانه یا ماندن در خانه استفاده کنند؛ نتیجه این می‌شود که «سفره‌خانه خلوت خواهد بود» و آنگاه تمام افراد به سفره‌خانه می‌آیند و در نتیجه «شلوغ» خواهد شد و همه زیان می‌کنند». همچنین اگر نتیجه گرفته شود که «سفره‌خانه شلوغ خواهد بود» آنگاه «هیچ‌کس به
سفره‌خانه نخواهد رفت و خلوت خواهد بود».
صرف‌نظر از «شلوغ» یا «خلوت» بودن سفره‌خانه فرضی این نظریه، حداقل در تهران، رشد سفره‌خانه‌ها آنقدر زیاد هست که «نظریه سفره‌خانه» در آن چندان به کار نیاید. شیوه «مدرن» شده استعمال قلیان به قدری سود‌آور است که خیلی‌ها را وسوسه کند که با سرمایه‌ای نسبتاً پایین دست به راه‌اندازی سفره‌خانه‌ای بزنند که «مایه» اصلی آن، قلیان است و اصلاً پرسود بودن این کالای دخانی است که تمام دخل‌وخرج یک سفره‌خانه پرهزینه را می‌گرداند.
واردات توتون
چرخه مالی قلیان از واردات توتون آغاز می‌شود و به نظر می‌رسد با تحلیل آمارهای ارائه‌شده از سوی گمرک ایران می‌توان به چگونگی فراگیر شدن قلیان به روش نوین و با توتون‌های میوه‌ای پی برد. اما پیش از آن باید به روش ساخت این توتون‌ها اشاره‌ای شود. برای ساخت توتون‌های میوه‌ای، استاندارد خاصی وجود ندارد و گزارش‌هایی مبنی بر غیربهداشتی بودن و مضر بودن این نوع توتون‌ها منتشر شده است. اما یک فعال بازار این توتون‌ها شیوه ساخت آن را چنین تشریح می‌کند: «معمولاً توتون‌های نامرغوبی که روی دست کارخانجات سیگارت‌سازی مانده و در انبارها مانده جمع‌آوری می‌شود و سپس در کارخانه جوشانده شده و در گرمخانه‌های وسیعی خشک می‌شود. سپس چندین اسانس مختلف به این توتون‌ها اضافه شده و مراحل بسته‌بندی شکل می‌گیرد.» البته این یک توضیح کلی است از آنچه برای ساخت این توتون‌ها می‌گذرد، اما چارچوب اصلی را تشریح می‌کند. با اضافه کردن این نکته که به گفته برخی از مسوولان وزارت بهداشت، 16 نوع اسانس شیمیایی به این توتون‌ها اضافه شده و به دلیل ماندگاری بالای این توتون‌ها در انبار یا گرمخانه‌ها، امکان کپک یا
قارچ‌زدگی توتون نیز وجود دارد.
گمرک ایران، توتون مورد استفاده در قلیان را در تعرفه 24039100 و شرح «توتون و تنباکوی هموژنیزه یا دوباره ساخته‌شده» دسته‌بندی می‌کند. آماری که گمرک در این باره منتشر کرده نشان از روند صعودی واردات توتون قلیان به ایران از سال 89 به بعد دارد. واردات توتون قلیان در سال‌های 87 و 88 با افت قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو بوده است. برعکس سال‌های 84 تا 86 که روند واردات توتون میوه‌ای، به‌شدت رشد کرده است. اما به این نکته توجه کنید که رقم دلاری واردات توتون میوه‌ای، از حدود 1/2 میلیون دلار در سال 1380 به نزدیک 13 میلیون دلار در سال 1391 رسیده است. یعنی طی 11 سال، واردات کالایی مانند توتون میوه‌ای، حدود 520 درصد رشد کرده است. می‌توان حدس زد که همزمان با این رشد عجیب و غریب واردات توتون میوه‌ای، اقبال مردم به استعمال قلیان میوه‌ای نیز افزایش پیدا کرده باشد. به هر حال یک ماده اولیه برای یک کالای دخانی با این حجم وارد کشور شده است و به مصرف‌کننده نیز نیاز دارد. در واقع شاید بتوان گفت همزمان با تقاضای بیشتر برای استعمال قلیان حاوی توتون میوه‌ای، عرضه این محصول وارداتی نیز رشد پیدا کرده است.
چرخه توتون، زغال و قلیان
در ایران عرضه‌کننده‌های زیادی هستند که توتون میوه‌ای را از واردکننده خریداری می‌کنند و کار توزیع آن را بر عهده دارند. اما نکته مهم اینجاست که در بیشتر سفره‌خانه‌ها، از بسته‌های توتون اسم و رسم‌دار یا به اصطلاح «مارک» استفاده نمی‌شود. بیشتر این سفره‌خانه‌ها از توتون «فله‌ای» استفاده می‌کنند که قیمت نازل‌تری دارد. هر چند برای یک کیلوگرم از این نوع توتون‌ها نیز باید 20 هزار تومان پرداخت کنند. هم‌اکنون برندهای زیادی نیز در بازار وجود دارد که هر کدام علاوه بر بسته‌های 100 گرمی توتون میوه‌ای که برای مصارف خانگی طراحی شده، توتون میوه‌ای را در بسته‌بندی یک تا 10 کیلوگرمی نیز عرضه می‌کنند. قیمت هر کیلو از این توتون، بالغ بر 30 هزار تومان است. 10 هزار تومان گران‌تر از توتون‌های فله‌ای نامرغوب است اما عطر و طعم بهتری دارد و از تنوع زیادی هم برخوردار است. البته این را از یاد نبرید که فرمول تمام این توتون‌ها یکی است و تفاوت زیادی ندارد.
هر قلیان برای استفاده نیاز به زغال دارد که «سرقلیان»، وظیفه آتش زدن توتون کار گذاشته‌شده را انجام دهد. گرچه پزشکان می‌گویند زغال همواره به صورت «ناقص» می‌سوزد و هیچ‌گاه هیچ زغالی نمی‌تواند آنقدر مرغوب باشد که تمام آن بسوزد. همین «احتراق ناقص» زغال موجب تولید گاز مونوکسید کربن شده و این گاز کشنده یکراست وارد ریه‌های فردی که از قلیان استفاده می‌کند می‌شود. از اینها که بگذریم در حال حاضر هر کیلو زغال، بسته به مرغوبیت و تازگی یا کهنگی در ارزان‌ترین قیمت چهار هزار تومان و در گران‌ترین قیمت 14 هزار تومان است. هرچقدر زغال گران‌تر خریداری شود؛ میزان «گُرگرفتگی» آن بیشتر است و راحت‌تر می‌سوزد.
از اینها که بگذریم، خود وسیله دخانی قلیان با آن دم و دستگاه خاص خود هم داستانی دارد. در حال حاضر سفره‌خانه‌هایی در سطح شهرهای مختلف وجود دارد که قلیان‌هایی متناسب با جا و مکانی که در آن قلیان سرو می‌شود، ارائه می‌کنند. میزان «شیک بودن» قلیان هم بسته به سفره‌خانه و قیمت‌های داخل «منو» است. اما ارزان‌ترین دستگاه قلیان را معمولاً در بازار می‌توان با 15 هزار تومان خریداری کرد. این قلیان‌ها بدنه فلزی (عمدتاً از جنس برنج) دارد و به اصطلاح قلیان‌کش‌های حرفه‌ای خوب «کام» می‌دهد. اما قلیان‌های گران‌تری هم در بازار هست که عمده آنها با توجه به ارتفاع و جنس «تنه» قیمت می‌خورد. یک قلیان با تنه چوبی خراطی‌شده در سنندج، که ارتفاع نسبتاً زیادی هم دارد و «تُنگ» آن بزرگ است؛ بالای 300 هزار تومان قیمت دارد. اما در برخی از سفره‌خانه‌های تهران که سرو قلیان با قیمت بالایی انجام می‌گیرد؛ قلیان‌هایی جلوی مشتری گذاشته می‌شود که حتی قیمت آن پنج میلیون تومان هم هست.
قیمت تمام‌شده یک قلیان
مدل استفاده از قلیان در قهوه‌خانه یا سفره‌خانه، فضایی که در آن قلیان سرو می‌شود، یا محیط خانوادگی و دکوراسیون، قیمت سرویس ارائه‌شده را تشکیل می‌دهد. اما قیمت تمام‌شده یک قلیان برای صاحب این مکان‌ها، هیچ تفاوتی نمی‌کند. یک قلیان برای صاحب یک قهوه‌خانه یا سفره‌خانه، بالغ بر 1500 تومان هزینه دارد. چه در بالای شهر باشد؛ چه در جنوبی‌ترین نقطه شهر باشد تفاوت ندارد. نقطه حساس هزینه‌ها، جایی است که سرویس کنار قلیان سرو می‌شود. وقتی این سرویس «سنگین‌تر» باشد؛ قیمت تمام‌شده یک سرویس قلیان بالاتر می‌رود. اما باز هم این قیمت‌ها آنقدر بالا نیست که هزینه سرویسی که به مشتری داده می‌شود را تا این حد بالا ببرد. در یک قهوه‌خانه معمولی جنوب شهر، قیمت یک قلیان با چای معمولی و یک عدد نبات داخل آن، سه تا شش هزار تومان است. در یک سفره‌خانه معمولی این قیمت به 20 هزار تومان می‌رسد. اگر سفره‌خانه دکوراسیون جذابی داشته باشد؛ بالای 80 هزار تومان باید بدهید تا یک قلیان بکشید. گزارش‌هایی از برخی سفره‌خانه‌ها هم در وب‌سایت‌ها منتشر شده که از قلیان 250 هزارتومانی حکایت دارد. در حالی
که تمام این قلیان‌ها با همان هزینه اولیه 1500 تومان برای مشتری به اصطلاح «چاق» شده است.
مجوز
این درآمد هنگفت برای سفره‌خانه‌هایی که تعداد آنها هر روز و هر روز بیشتر می‌شود خیلی‌ها را به فکر راه‌اندازی یک سفره‌خانه می‌اندازد که خود شیوه‌ای تازه برای دلالی و کاسبی «مجوز» سفره‌خانه ایجاد کرده است. گفته می‌شود نزدیک به شش هزار واحد سفره‌خانه در استان تهران وجود دارد که بسیاری از آنها مجوز ندارند. به گفته برخی از فعالان این حوزه، در حال حاضر، مجوز راه‌اندازی قلیان‌سراها یا سفره‌خانه‌ها، فقط با استفاده از روابط خاصی اعطا می‌شود. اما در صنف سفره‌خانه‌ها، به راحتی می‌توان با هزینه‌ای حدود 30 میلیون تومان، یک مجوز «اجاره» کرد. بیشتر آنهایی که مجوز سفره‌خانه دارند؛ مجوز خود را واگذار نمی‌کنند و اجاره می‌کنند. البته راه دیگری هم برای راه‌اندازی یک سفره‌خانه هست و می‌شود با پرداخت 100 تا 200 میلیون تومان رهن و ماهانه 10 تا 30 میلیون اجاره، یک سفره‌خانه «آماده» را اجاره کرد. کاری که به‌شدت مرسوم شده، چون صدای قُل‌قُل پول است که فقط از این سفره‌خانه‌ها بلند می‌شود.
دیدگاه تان را بنویسید