استاندارد را دریابیم

بازار ایران سال‌هاست اسیر کالاهای بی‌کیفیت وارداتی شده که مشهورترین آنها کالاهای چینی است. انواع و اقسام کالاهای بی‌کیفیت وارداتی دیگر در هر فروشگاه و مغازه‌ای به‌چشم می‌خورد. گویا جامعه ایرانی نیز عادت کرده است مصرف‌کننده کالاهای چینی و نمونه مشابه آن باشد چرا که ارزانی این کالاها باعث شده در سال‌های اخیر اقبال برای خرید این کالاها افزایش یابد. در حالی که مسوولان وعده می‌دهند مانع ورود کالاهای بنجل و فیک چینی می‌شوند حتی تفاهمنامه‌ای در این زمینه استاندارد ایران با چین امضا کرده و اجرایی شده است. اما هر دوره شاهدیم بر حجم واردات کالاهای بی‌کیفیت اضافه می‌شود. اما تمام ماجرا این نیست، کالاهای وارداتی نه‌تنها از کیفیت پایین برخوردارند بلکه با مشکلاتی مواجهند که ممکن است سلامت جامعه را تهدید کنند. نمونه بارز آن ورود سرنگ‌های آلوده چینی یا آلودگی برنج‌های وارداتی عمدتاً از هند و پاکستان است. با این وجود هر بار سخن از کالاهای بی‌کیفیت و آلوده بودن آنها می‌شود مسوولان می‌گویند نظارت و کنترل از سوی نهادهای مسوول از سازمان ملی استاندارد گرفته تا وزارت بهداشت، جهاد کشاورزی و محیط زیست انجام می‌شود. این در حالی است که انتشار اخبار آلوده بودن برخی کالاها به ویژه مواد غذایی و بهداشتی که تحت نظارت نهادهایی چون سازمان استاندارد و وزارت بهداشت بوده‌اند باعث شد تا در این سال‌ها نگرانی از کنترل و نظارت‌ها بر کالاها افزایش یابد. به این بهانه با توجه به اینکه رئیس‌ سازمان ملی استاندارد به تازگی تغییر کرده است و این بار یک خانم برای اولین بار به عنوان رئیس‌ این نهاد که وظیفه خطیر حفظ سلامتی و ایمنی جامعه را بر عهده دارد انتخاب شده است، مروری داریم بر ماجراهای جنجالی استاندارد در دولت قبلی که باعث شد این سازمان به یکی از نهادهای جنجالی و خبرساز در دولت محمود احمدی‌نژاد تبدیل شود.

کیفیت؛ توپی سرگردان در بین نهادهای نظارتی

روزی برنج‌های آلوده خبرساز شدند و روزی دیگر تصادفات مرگبار هوو پای سازمان استاندارد را به میان کشید، هنوز غائله این مسائل تمام نشده بود که موضوع آلودگی سرنگ‌های چینی مطرح شد و حتی شایعاتی پیرامون ورود پنی‌سیلین‌های چینی مطرح شد که هیچ گاه صحت و سقم این مساله مشخص نشد. خودروسازان و بنزین آلوده نیز از دیگر ماجراهایی بودند که باز هم باعث شدند نگاه‌ها به سمت سازمان استاندارد بیش از گذشته معطوف شود که چرا این سازمان و دیگر نهادهای نظارتی چون وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست مانع نمی‌شوند تا شاهد بروز این مسائل نباشیم. اما هر بار داستان تازه‌ای از مسائل کیفیت کالاها در رسانه‌ها مطرح می‌شد که خبر قبلی را به حاشیه می‌برد. در برخی موارد نیز شاهد بودیم مسوولان امر به‌جای آنکه مشکلات مربوطه در خصوص آلودگی‌ها و کالاهای بی‌کیفیت را رسیدگی کنند تا جان مردم کمتر مورد تهدید قرار بگیرد بیشتر به دنبال مقصر بودند و هر یک نهاد دیگری را عامل بروز آن اتفاق معرفی می‌کردند. نمونه بارز آن چالش‌هایی بود که سازمان استاندارد با وزارت بهداشت بر سر برنج‌های آلوده داشت. در نهایت به‌جای آنکه مسوولان امر مساله را حل کنند و مانع ورود برنج‌های وارداتی آلوده شوند به فرافکنی دست زدند و با زیر بار نرفتن آلوده بودن برنج‌های وارداتی صورت مساله را پاک کردند. اکنون پس از پنج سال از اولین باری که آلوده بودن برنج‌های وارداتی از سوی یکی از معاونان سازمان استاندارد اعلام شد که با فشارهایی که به رئیس وقت سازمان ملی استاندارد وارد شد پس از مدتی آن فرد از سمت خود برکنار شد با تغییر مدیریت این سازمان به تازگی سازمان ملی استاندارد اعلام کرده است دو نوع از برنج‌های وارداتی آلوده هستند و پای برنج‌های ایرانی نیز این بار به میان آمده است که پنج نوع برنج ایرانی نیز دچار آلودگی هستند. با این حال این مساله با واکنش مواجه شده و برخی از نمایندگان مجلس اعتقاد دارند سازمان استاندارد کشور به جای مبارزه با واردات برنج‌های خارجی آلوده و سمی به شایعه‌پراکنی در خصوص آلودگی برنج‌های ایرانی دامن زده است که عملکرد این سازمان نشان‌دهنده این است که به طور حتم یک داستانی پشت سر ضربه زدن به تولید برنج داخلی وجود دارد. مهرداد بائوج‌لاهوتی نماینده مردم لنگرود به سایت خانه ملت با تاکید بر اینکه اظهارات مسوولان دولتی در خصوص‌ آلودگی برنج‌های ایرانی جز بهانه و شایعه چیز دیگری نیست، اخیراً گفته است که به طور حتم این افراد که از صاحبان قدرت و از رجال سیاسی کشور هستند به دنبال بهانه و شایعه‌ای در جهت کاهش میزان تولید برنج داخلی هستند تا از این طریق بتوانند واردات برنج‌های خارجی را به کشور افزایش دهند. این مساله در حالی است که ورود کودهای چینی که از کیفیت پایینی برخوردارند و تاکنون آسیب‌های بسیاری به بخش کشاورزی وارد کرده‌اند نیز باعث شده شائبه آلوده بودن برنج وارداتی افزایش یابد به‌طوری که عزت‌الله یوسفیان‌ملا به تجارت فردا در این باره می‌گوید آلوده بودن برنج‌ها به کشاورزان ربطی ندارد، آنها مقصر نیستند بلکه باید مساله را در جای دیگر جست‌وجو کرد. در سال‌های اخیر کودهای چینی وارد کشور شده‌اند که مشکلات بسیاری را برای محصولات کشاورزی کشور ایجاد کرده‌اند و حتی سلامتی مردم را نشانه گرفته‌اند. چرا هیچ نهادی این کودها را آزمایش نمی‌کند که در حال حاضر گریبانگیر برنج ایرانی شده است.

دخالت‌های سیاسی در استاندارد

البته ماجرای سازمان ملی استاندارد به همین جا ختم نمی‌شود، در سال‌های اخیر بارها خبرهایی مبنی بر دخالت‌های دولت قبلی در حیطه اختیارات استاندارد مطرح شد و حتی موضوع تا آنجا پیش رفت که در سال1390 محمود احمدی‌نژاد رئیس‌ دولت وقت به یکباره نظام‌الدین برزگری را از ریاست سازمان استاندارد ایران برکنار کرد و داماد خود یعنی مهدی خورشیدی‌آزاد را به جای او در این سمت منصوب کرد. انتصابی که در آن زمان چند روز بیشتر دوام نداشت و در نهایت برزگری دوباره به سازمان استاندارد بازگشت. اما حرف و حدیث‌های بسیاری پیرامون این موضوع بود که چرا نظام‌الدین برزگری از سمت خود کنار گذاشته شد. برخی بر این عقیده بودند که ضعف کارشناسی در سازمان استاندارد ایران، که خود را در نمونه‌هایی همچون کامیون هوو و کشمکش با استاندارد بر سر استانداردهای خودرو نشان داد یکی از دلایل برکناری ناگهانی او بود اما برخی دیگر دخالت دولت در زمینه استاندارد کالاها به ویژه در زمینه خودرو را از جمله دلایل این برکناری مطرح کردند چرا که انتخاب داماد رئیس‌ جمهور به این شائبه‌ها بیشتر دامن زد. به‌طوری که تغییر دولت باعث شد تا برزگری در اواخر دوران مدیریتش در سازمان ملی استاندارد چند ماه قبل از کارشکنی‌های دولت قبلی در کارش صحبت کند. او از ستاد تدابیر اقتصادی دولت که توسط دولت دهم به بهانه مقابله با آثار تحریم‌ها تشکیل شده بود گلایه کرد و اعتقاد داشت موازی‌کاری‌ها و پنهان‌کاری‌های این ستاد در دولت دهم باعث شد تا سازمان استاندارد به حاشیه برود. با این حال تا دو سال بعد نیز برزگری همچنان رئیس‌ سازمان ملی استاندارد باقی ماند تا اینکه در دولت یازدهم صندلی خود را به یکی از مدیرانش که از همکاران قدیمش در سازمان ملی استاندارد بود واگذار کرد.

با این تغییر باید دید نیره پیروز‌بخت مدیر جدید سازمان ملی استاندارد که او هم مانند رئیس‌ قبلی از درون سازمان ملی استاندارد انتخاب شده است و سال‌ها سابقه فعالیت در این سازمان را دارد با توجه به مسائلی چون موازی‌کاری‌ها و فشارهای نهادها و گروه‌ها بر سر تایید کالاهای بی‌کیفیت و سیاسی‌کاری‌ها چگونه می‌تواند به ابهام‌زدایی اقدام کند و از هیچ نهاد و گروهی توصیه نپذیرد.

به خط قرمز‌های استاندارد رسمیت بدهیم

مهدی پورهاشم مدیرکل سابق استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران که در حدود پنج سال قبل برای اولین بار موضوع آلوده بودن برنج‌های وارداتی را مطرح کرد به تجارت فردا می‌گوید: جایگاه استاندارد در ایران به درستی شناخته نشده است. مسوولان کشور به نقش و اهمیت استاندارد در توسعه اقتصاد کشور آگاه نیستند. در هر دوره شاهدیم با مقوله استاندارد به عنوان مساله دست چندم برخورد می‌کنند. به‌طور مثال تمام کارها در زمینه تولید کالا انجام می‌شود در‌نهایت کالا تولید شده آن‌وقت این انتظار را از سازمان استاندارد دارند تا هر کالایی را‌که تولید کرده‌اند با چشم بسته تایید کند؛ و یا در خصوص کالاهای وارداتی نیز همین گونه است. پورهاشم تاکید می‌کند استاندارد حق‌الناس است و اگر الزامات استاندارد را رعایت نکنیم نمی‌توانیم در زمینه توسعه اقتصادی مدعی باشیم. زبان تجارت دنیای امروز استاندارد است. به‌طور مثال در تجارت الکترونیک که عمده تجارت دنیا دیگر از این طریق انجام می‌شود اولین سوالی که می‌شود این است که آن کالا تحت چه استانداردی تولید شده است اگر این کالا از استاندارد لازم برخوردار نباشد معامله انجام نمی‌شود. این در حالی است که در وزارتخانه‌ها به تولید استاندارد به عنوان خدمتی لوکس نگاه می‌شود. تولید‌کننده خود را ملزم نمی‌بیند که به الزامات استاندارد پایبند باشد. رئیس‌ سابق استاندارد تهران معتقد است خط قرمزهای استاندارد باید به رسمیت شناخته شود و اگر نهاد یا افرادی از این خط قرمز‌ها عدول کردند باید مورد مجازات قرار بگیرند.