رایزنان نیازمند نقشه راه جامع

غلامحسین شافعی / رئیس اتاق بازرگانی ایران

وجود رایزنان بازرگانی در بهبود مبادلات تجاری ایران آثار مثبتی دارد اما انتظارات موردنظر به ویژه انتظارات بخش خصوصی را برآورده نکرده و نمی‌کند. اولین نکته قابل توجه این است که در انتخاب رایزنان بازرگانی باید افراد کارشناس اقتصادی و تحصیل‌کرده‌های این رشته مدنظر باشند. دومین نکته این است که رایزنان بازرگانی به دلیل اهمیت کارشان باید از فعالیت‌های سیاسی سفارتخانه‌های ایران در کشورها جدا باشند و صرفاً به کار اقتصادی مشغول باشند. یکی از حداقل کارهایی که این افراد باید در کشورهای مختلف انجام دهند، این است که باید قوانین و مقررات کشورها را به دست آورند و به فعالان اقتصادی منتقل کنند. حتی نتیجه بررسی این افراد درباره وضعیت فرهنگی- اجتماعی کشورها نیز می‌تواند برای فعالان اقتصادی و بخش خصوصی مفید باشد.
وجود و اطلاع از این قوانین مسائل مهمی را حل می‌کند. این قوانین در وهله اول تصمیم‌گیری برای ورود به کشورها را تسهیل می‌کند و همچنین وقتی فعالان اقتصادی وارد کشورها شدند، با توجه به این قوانین و مقررات و اطلاعات حتماً توفیق پیشرفت پیدا می‌کنند.
اما چیزی که قابل توجه است این است که این افراد باید ارتباط‌شان را با اتاق بازرگانی ایران و اتاق‌های بازرگانی در سراسر کشور دگرگون کنند و ارتباط مستمر و مستحکم داشته باشند. تا به امروز ارتباط رایزنان با اتاق بازرگانی خیلی ضعیف بوده و گاهی در مواردی مشاهده که ارتباط قطع بوده است. برای این منظور لازم است تا با بخش بین‌الملل اتاق‌های بازرگانی ارتباط مستمر داشته باشند؛ اتفاقی که امروز شاهد آن نیستیم. نکته دیگر هم این است که رایزنان بازرگانی ایران باید استان‌های کشور را پس از مطالعه و بررسی با استان‌های مختلف کشورهای محل اقامت و خدمت‌شان پیوند دهند؛ چرا که پیوند میان پایتخت‌ها با یکدیگر نتیجه‌بخش نخواهد بود. دیدارهایی از جنس مدیران پایتخت‌ها که تنها با هم سر میز مذاکره بنشینند و ایجاد و ادامه همکاری با یکدیگر را تایید کنند، تنها کار این افراد نیست.
آنها باید برای فراتر از پایتخت‌ها برنامه داشته باشند. فقط در این حالت رایزن بازرگانی می‌تواند موفق باشد و عملکردی مطابق با انتظارات بخش خصوصی و فعالان داشته باشد. چرا که ما معتقدیم تاکنون ارتباط رایزنان با بخش خصوصی ضعیف بوده و البته در این باره باید وزارت صنعت، معدن و تجارت پاسخگو باشد. البته به اعتقاد من رسم و شیوه دولت‌سالاری از گذشته‌ها تا به امروز هم ادامه داشته و موجب شده تا دولت‌سالاری همچنان ملحوظ شود. متاسفانه این دیدگاه که باید بخشی از کارها به بخش خصوصی واگذار شود یا لزوم ارتباط تنگاتنگ میان دولت و بخش خصوصی تعریف نشده که دلیل عمده و شاخص آن عدم اعتماد دولت به بخش خصوصی است که در این مورد نیز خودش را نشان می‌دهد. به عنوان مثال برخی هیات‌ها بدون مطالعه و شناسایی مزیت‌ها به برخی استان‌ها اعزام شدند یا به طور همزمان در یک کشور سه هیات تجاری از ایران رفته بودند که در نهایت بی‌نتیجه بوده یا کم‌نتیجه. در صورتی که با کمی هماهنگی، می‌توانیم شاهد خوداظهاری‌های مثبت طرفین باشیم. به همین دلیل خواسته ما در دیدار با این رایزنان بازرگانی این بود که باید در ارتباط با فعالیت‌های تجاری نقشه جامع راه تعیین شود.
تعیین نقشه جامع راه پیشنهادی است که ما به رایزنان داشتیم تا تکلیف اولویت‌هایمان مشخص شود که به عنوان مثال 10، 15 اولویت اول کشور چیست و بعد از آن چه چیزهایی در اولویت قرار دارند. بعد از مشخص شدن این مرحله، لازم است یک مبادله اطلاعات مستمر ایجاد شود. پیشنهاد ما این بود که با تعیین اولویت‌ها، بانک اطلاعات تهیه شود و در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد. در این بانک اطلاعاتی باید قوانین و مقررات در اختیار فعالان تجاری باشد تا بتوانند مطالعه بازار داشته باشند. این موضوع همچنین برای انتقال بازارها نیز برای بنگاه‌های اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های آنها راهگشاست. باید در قوانین سرمایه‌گذاری، رویکرد اقتصاد آزاد و دامنه فعالیت بخش خصوصی بین دو کشور تعیین شود. موضوع مهم دیگر هماهنگی میان تجار ایرانی و کشور مقصد است. گاهی مشاهده شده به دلیل روابط ناسالم میان طرفین، تجارت لطمه دیده و خلاف آثار پیش‌بینی‌شده مشاهده شده است. نظر ما بر این است که می‌توانیم در برخی کشورها تشکل‌هایی با حضور فعالان اقتصادی دو کشور تشکیل دهیم که با هم مبادله اطلاعات داشته باشند و در توفیق بازار به هم کمک کنند.
به نظر می‌رسد با تلاش این رایزنان، فعالیت تجاری میان کشورها تسهیل شود و تصمیم‌گیری برای فعالان اقتصادی برای ورود به کشورهای هدف سرعت پیدا کند. این موضوع می‌تواند در افزایش حجم مبادلات اقتصادی نقش داشته باشد. اما نباید فراموش کرد که رایزنان بازرگانی به جز تسهیل راه ورود فعالان اقتصادی به کشورهای دیگر، وظیفه دیگری هم دارند و آن حل مشکلات و مسائل تجار با کمک سفارتخانه‌هاست تا حل اختلافات احتمالی تجاری را سرعت دهند. همچنین این افراد می‌توانند هزینه‌های تجار را هم کاهش دهند زیرا تاجران برای ورود به کشور دیگر، باید هزینه کنند، مطالعه کنند و زیرساخت‌ها را بررسی کنند اما اگر این کارها را رایزن بازرگانی انجام دهد، آنها یک گام جلو افتاده‌اند. اما متاسفانه امروز شاهد آن هستیم که تعداد این رایزنان به دلایلی از جمله تحریم‌ها و محدود بودن روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهای دیگر، محدود بوده و در طول سال‌های مختلف افت پیدا کرده است. همین محدود بودن روابط اقتصادی ایران خودش مانعی است که البته سازمان توسعه تجارت از افزایش تعداد رایزنان بازرگانی تا مرز 30 نفر در سال جاری هم خبر داده است. این در حالی است که ما با برخی از کشورهایی که در آنها رایزن بازرگانی داریم، اتاق بازرگانی مشترک هم داریم و انتظار این است که ارتباط رایزنان و اتاق‌های بازرگانی مشترک قابل توجه باشد، اما متاسفانه در بعضی موارد قطع بوده یا مفید نبوده است.
نکته پایانی من به موضوعی اشاره دارد که به دلیل برقرار نبودن ارتباطات سازنده میان بخش‌های مختلف اعم از دولتی و خصوصی با رایزنان، نمی‌توان پذیرفت که بنا به برخی گفته‌ها آنها بیشتر از اینکه نماینده دولت باشند، نقش واسطه‌گری دارند. ممکن است چنین چیزی هم وجود داشته باشد اما من به شخصه نه به آن برخورد کرده‌ام، نه این موضوع به من منتقل شده است اما موضوعی است که برخی به آن معتقدند. به نظر می‌رسد شفاف شدن شرایط می‌تواند به اتمام همه این حرف‌وحدیث‌ها پایان دهد. اگر ارتباط میان رایزنان بازرگانی با اتاق‌های بازرگانی، فعالان بخش خصوصی و تجار تقویت شود، دیگر چنین مسائلی مطرح نخواهد شد چون نتیجه ملموس حضور آنها در کشورهای مختلف به شکل آمار و ارقام دیده خواهد شد. قطعاً حضور این افراد بر آمار تجارت خارجی ایران تاثیرگذار است، هر چند که امروز خیلی نتیجه ملموسی دیده نمی‌شود اما در آینده با تقویت و افزایش تعداد آنها باید شاهد تغییر چشمگیری در آمار و ارقام مبادلات تجاری ایران باشیم.