تجارت انقباضی

درست در دورانی که درآمدهای نفتی ایران دچار سقوط شدید شده، درآمدهای کشور از صادرات غیرنفتی نیز بیش از 16 درصد کاهش یافته است. صادرات غیرنفتی ایران در سال 94 در مجموع ۴۲ میلیارد و ۴۱۵ میلیون دلار بوده و نسبت به سال 93 معادل 11 /16 درصد کاهش داشته است. میزان واردات کالا به ایران در سال 94 نیز نسبت به سال 93 دچار افتی 53 /22‌درصدی شده است؛ واردات کالا به ایران در یک سال اخیر در مجموع ۴۱ میلیارد و ۴۹۹ میلیون دلار بوده است. به این ترتیب کاهش میزان واردات کالاهای خارجی به ایران در سال 94 حتی از کاهش صادرات ایران هم بیشتر بوده است. همین موضوع باعث شده تراز تجاری ایران در سال 94 برای اولین بار در طول تاریخ ایران پس از انقلاب اسلامی، مثبت شود. بر اساس گزارشی که گمرک ایران از تجارت خارجی کشور منتشر کرده، تراز تجاری کشورمان از فروردین‌ماه سال 94 تا پایان اسفندماه مثبت ماند و در نهایت در پایان سال 94 کارنامه تجارت خارجی ایران با ۹۱۶ میلیون دلار مازاد تراز تجاری بسته شد. اتفاقی که حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، نیز روز شانزدهم فروردین‌ماه، در نشست با وزیر، معاونان و مدیران ارشد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به آن پرداخت و اعلام کرد که تراز تجاری ایران سال گذشته برای نخستین بار در تاریخ انقلاب مثبت شد و صادرات غیرنفتی بر واردات غیرنفتی پیشی گرفت.
با این همه آیا این مثبت شدن تراز تجاری اتفاق مثبتی محسوب می‌شود؟ آن هم در شرایطی که مثبت شدن تراز تجاری ایران به قیمت رخ دادن کاهشی در حدود 20 درصد در تجارت خارجی محقق شده است. اسدالله عسگراولادی، عضو اتاق بازرگانی ایران، در گفت‌وگو با اقتصادنیوز، در این‌باره می‌گوید: «مثبت شدن تراز تجاری خبر چندان خوبی نیست. اگر واردات کاهش یابد نمی‌توانیم نیازهای کشور را تامین کنیم.» او درباره کاهش واردات اظهار می‌کند: «کاهش واردات کالاهای مصرفی خوب است، ولی واردات ماشین‌آلات و مواد اولیه باید تشویق شود، وگرنه قاچاقچی‌ها این اقلام را وارد می‌کنند.» و کاهش صادرات را نیز یک هشدار می‌داند که باید برای تغییر آن تلاش کرد.
اما چرا میزان صادرات و واردات ایران تا این اندازه کاهش یافته به‌ویژه در سالی که با به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای ایران و شش قدرت جهانی، امیدهای بسیاری به ظاهر شدن تغییرات مثبت در وضعیت تجاری کشور شکل گرفته است؟ شاید یکی از مسائل اقتصادی ایران در سال 94 کاهش شدید قیمت نفت و به تبع آن افت درآمدهای نفتی بود؛ موضوعی که باعث شد مسوولان اقتصادی کشور بیش از هر زمان دیگری بر اهمیت افزایش درآمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی تاکید کنند. در عین حال در همین سال بود که درآمد صادرات غیرنفتی ایران نیز دچار افتی قابل ملاحظه شد، اما آیا با توجه به اینکه بخش مهمی از صادرات غیرنفتی ایران را صادرات محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی تشکیل می‌دهد، ارتباطی میان این کاهش قیمت نفت با کاهش ارزش صادرات ایران وجود دارد؟
تجارت جهانی در سال گذشته چه وضعیتی داشته است؟ آیا می‌توان گفت بخشی از افت تجارت ایران تابع وضعیت تجارت جهانی است؟ تجارت کدام دسته از کالاها (سرمایه‌ای، مصرفی، واسطه‌ای) در ایران افت بیشتری داشته است؟ چرا واردات ایران در سال 94 حتی بیشتر از صادرات غیرنفتی کشور کاهش یافته است؟ آیا کاهش صادرات و واردات ایران نگران‌کننده است؟ این کاهش چه تبعاتی برای اقتصاد کشور در سال 95 و سال‌های بعد از آن دارد؟ کاهش تجارت ایران در سال 94 یک اتفاق مقطعی بوده یا ممکن است در سال 95 و سال‌های آینده هم ادامه یابد؟